رامیار زانا – عضو مطبوعات پژاک
چرخش سیاست راهبردی ترکیه بر ضد ایران با گرایش مجدد به جانب اسراییل و آمریکا در برهه حساس کنونی خاورمیانه خاصه پس از کاهش شدید محدودیت اردوغان و حزبش نزد افکار عمومی ترکیه و آغاز بحران‌های کمرشکن اقتصادی، تأمل‌برانگیز است. بررسی تحولات اخیر پس از جنگ اوکراین و اینکه ترکیه کدام سمت‌وسوی دیپلماتیک و سیاسی ـ امنیتی را در قبال ایران انتخاب نموده، راهبردهای ضدایرانی آن کشور را نمایان خواهد ساخت.
اتخاذ مواضع صریح آنکارا با دورشدن بیش از پیش از ایران و پناه‌بردن مجدد به آمریکا و اسراییل کیفیت یک سناریوی متفاوت بر ضد تهران را پیش‌رویمان می‌گذارد. پیش از هر چیز، رسانه‌های دولتی و خصوصی ترکیه در روزهای اخیر بشدت بر ضد منافع ایران قلم‌فرسایی می‌کنند و بحران‌های جنگ‌افروزانه خاورمیانه از جانب ایران را شدیدا محکوم می‌نمایند. مبرهن است که آنکارا کاملا مخالف احیای برجام است زیرا با آسودن ایران در منطقه، با فراخ‌بالی به تقویت گروه‌های مسلح نیابتی خود در عراق، سوریه و سایر کشورهای همجوار اقدام خواهد کرد که به زیان منافع توسعه‌طلبانه منطقه‌ای ترکیه است.
نزدیک‌شدن مجدد ترکیه به اسراییل، ائتلاف عربی اسراییلی و آمریکا معادلات سیاسی و دیپلماتیک را تا حد زیادی تغییر داده. می‌رود که برهه‌ای تنازعی و تنش‌زا میان ایران و ترکیه از سرگرفته شود ولی نباید از یاد ببریم که با وجود همه خصومت‌هایشان علیه یکدیگر اما کماکان در زمینه مسئله کورد با هم همکاری خواهند داشت. وقتی رئیس‌جمهور اسراییل هفته گذشته به ترکیه سفر کرد، اردوغان سفر خود به تهران را تعلیق نمود. حتی متعاقب آن، اردوغان حمله جوانان فلسطینی به اسراییلی‌ها را محکوم نمود. از طرف دیگر، مدتی است هم‌پیمانی ترکیه با اسراییل و آذربایجان یک جبهه دیگر علیه ایران را تشکیل داده. تهاجم رسانه‌های ترکیه با تهاجم رسانه‌های اسراییلی به ایران نیز همزمان شد که خشم مقامات جمهوری ولایی را برانگیخت.
همچنین آنکارا بشدت مخالف حضور ایران در عراق و سوریه است و قصد دارد حضور نظامی در شمال عراق و سوریه را تحت نام عملیات برون‌مرزی به تعبیر خود «علیه تروریسم» را گسترش دهد. اگرچه این عملیات‌ها را اساسا به بهانه حضور جنبش آپویی و کوردها انجام می‌دهد، اما بخشی از آن نیز برای سیطره بر حاکمیت عراق و اقلیم جنوب کردستان در رقابت قدرت‌طلبانه با ایران است. رقابت در زمینه ساخت پهپاد و موشک و تشکیل گروه‌های مسلح نیابتی سوری و عراقی جزو راهبردهای هر دو کشور در جریان خصومت‌ورزی مداوم است. حتی ترکیه از مقوله آب بعنوان یک حربه بزرگ علیه ایران و کشورهای عربی استفاده نظامی – سیاسی می‌کند که موجب اعتراضات شدید ایران در برهه اخیر شده چراکه از رود ارس تا خوزستان ایران را تحت تأثیر عواقب مخرب محیط‌زیستی آن قرارمی‌دهد.
ترکیه اخیرا می‌کوشد آمریکا و اسراییل را علیه ایران تحریک و تهییج کند و حتی به کشورهای حوزه خلیج فارس بویژه عربستان نزدیک‌تر می‌شود. در مرحله پس از برقراری روابط با اسراییل و آمریکا، نزدیکی بیش از پیش به کشورهای عرب متخاصم با ایران و استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری اقتصادی آنها راهبرد ترکیه را تشکیل می‌دهد. چه‌بسا نام ترکیه در مسئله حمله موشکی ایران به هولیر در کنار اسراییل هم آمده. تحت امرخود درآوردن گروه‌های مسلح و احزاب عراقی و نیز جنگ‌انداختن بر منابع انرژی نفت و گاز عراق و اقلیم کوردستان رقابت میان تهران و آنکارا را خصومت‌طلبانه‌تر ساخته است. حتی مقوله تصاحب پست ریاست‌جمهوری عراق موضوع رقابت تنازعی میان هر دو کشور با دستاویزقراردادن گروه‌های شیعی از جانب ایران و جریان حزب پ.د.ک و بلوک سنی عراق گشته است. بنابراین می‌رود که یک فاز تنازعی شدید از حیث رویارویی گروه‌های نیابتی ایران و ترکیه در مناطق مختلف عراق و سوریه شکل‌گیرد. حمله راکتی گروه‌هایی از حشدشعبی به پایگاه ارتش ترکیه در زیلکان و جدیدا تحرکات پهپادی ترکیه علیه برخی مقرهای حشدشعبی در استان نینوا حکایت از تشدید خصومت‌ها میان ایران و ترکیه دارد. از سویی ترکیه درصدد است از پتانسیل خصومت‌ورزی آذربایجان، اسراییل، آمریکا و کشورهای ائتلاف عربی با نزدیک‌شدن مجدد به ناتو، علیه ایران استفاده بهینه نماید تا فرصت را از دست ندهد. از دیگرسو آمریکا و اسراییل همراه با هم‌پیمانان عربی شدیدا به وجود ارتش ترکیه برای مواجه نظامی و سیاسی با ایران و عقب‌راندن سپاه قدس به داخل مرزهایش نیاز مبرم دارند. بنابراین دوره هم‌پیمانی‌های تاکتیکی ترکیه و ایران که در حوزه مناطق شمال و غرب عراق و سوریه علیه جنبش آپویی در درجه اول و نیز در هنگام رفراندوم اقلیم کردستان در ۲۰۱۷ در درجه دوم به اوج رسیده بود، به‌سر آمده. مرحله نوین با بحرانی‌تر شدن اوضاع ترکیه و تمایل مجدد به طرح دوستی با ناتو ترکیه‌ای متخاصم بر ضد ایران را شکل داده‌است.