ئارام كەریم
پیلانگێڕی نێونەتەوەیی كە لەبەرواری ٩ی جوتمە”تشرینی یەكەم” لەبەرامبەر بەڕێبەر ئاپۆ دەستی پێكرد چەند ئامانجێكی بنەڕەتی هەبوو. هەندێ لەو ئامانجانە راستەوخۆ گرێدراوە بەپرسی نەتەوەیی گەلەكەمانەوە و هەندێكی تریشی رەهەندی نێونەتەوەیی و جیهانی هەیە. لە نۆی تشرینی یەكەمدا رێبەر ئاپۆ بەهۆی گوشارەكانی ناتۆ و دەوڵەتی داگیركەری تورك و ئیسرائیل ناچار بوو سوریا بەجێ بهێڵێت. هەرچەندە رێبەر ئاپۆ بەخۆشی لەبەرگرینامەكانیدا ئاماژەی بەشێوەی دەركەوتنەكەی لەسوریا دەكات و دەڵێت؛ بۆ دەركەوتنم لەسوریا دوو رێم لەبەردەم بوو، یا ئەوەتا روو لەچیا بكەم، یا لەئەوروپا. هەریەك لەو رێگایانەش شرۆڤە و هەڵدەسەنگێنێت و دەڵێت؛ لەبەر كاراكتەری منداڵیەتی خۆم، كە هەمیشە بەشێتی چیا بەناو بووم، ویستی راستەقینەم بۆ چوونە چیا بوو، بەڵام بەهۆی كاراكتەری چەپەڵی سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری ئەگەر رووم لەچیا بكردبا بەهەزاران بۆمب و تەقەمەنیان لەبەرامبەر بەگەریلا و سروشتی كوردستان بەكار دەهێنایە، بۆیە بەناچاری رێگەی ئەوروپام هەڵبژارد و ویستم بەچوونم بۆ ئەوروپا هەم رووی راستەقینەی ئەو سیستەمە هەڵماڵم و هەم بەوشێوەیە دەرگای دیالۆگ و گفتوگۆ و رێگە چارەی سیاسی بكەمەوە، بەڵام بەشێوەیەكی هەرە نامرۆڤانە كە نموونەكەی لەمێژووی مرۆڤایەتیدا نەبینراوە رووبەڕووی پیلانگێڕیەكی چەپەڵ بوومەوە كە هیچ یەك لەسەدەكانی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە نەیبینیووە.
پیلانگێڕان ئامانجیان چی بوو؟
دوابەدوای هەڵوەشاندنەوەی رئاڵ سۆسیالیزم و هەڵكردنی ئاڵای سەركەوتن لەلایەن سەرمایەداریەوە، سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بەڕێگەی دام و دەزگا و پڕوپاگەندەی چەواشەكارانە، مۆدیلی دیموكراسی لیبڕاڵی سەرمایەداریان بۆ كۆمەڵگە و تاك بەگونجاوترین بژاردە بۆ رێكخستن و ئیرادەدانی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی نیشاندا و بە تیۆری گوایە كۆتایی ئایدئۆلۆژیا هاتووە و شەڕێكی نوێیان بەرامبەر كۆمەڵگە هەڵگیرساند. مرۆڤایەتیان رووبەڕووی بێ چارەیی و گێژاو كردەوە. تەنانەت تیۆریسیەنی هەری بەناوبانگ “فۆكۆ یاما” كاتێك بەتیۆری كۆتایی ئایدیۆلۆژی، كۆتایی مێژووی راگەیاند بێ باوەڕی و بێ مۆڕاڵیەكی زۆری لەنێو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە و ئەو بزاڤ و رێكخراوانەی لەپێناو ئازادی و سەربەخۆیی دا لەتێكۆشاندا بوون بەدوادا هات، تەنانەت زۆربەی ئەو رێكخراو و بزوتنەوانەی لەژێر کاریگەری هەر دوو جەمسەری”رئاڵ سۆسیالیزم و سەرمایەداری”دا دامەزرا بوون هەڵوەشانەوە یا خود ئەنتگرەی سیستەمی نەریتی بوون. بەڵام بەهۆی ئەوەی پەكەكە و رێبەر ئاپۆ لەتێكۆشانی سۆسیالیستی خۆیاندا میتۆد و رێبازێكی نوێ و سەربەخۆیان گرتبووە بەر، هەر زوو هەستیان بەكەم و كوڕیەكانی سۆسیالیزمی رئاڵ كردبوو، بۆیە هەڵوەشاندنەوەی ئەو مۆدیلە لەتێكۆشانی كۆمەڵایەتی نەبووە هۆی زەبر خواردن لەپەكەكە، بەپێچەوانەوە بەهۆی قوڵایی هزری و تێگەیشتنی رێبەر ئاپۆ لەفەلسەفەی ئازادی و سۆسیالیزمی زانستی دەستی بەهەڵمەتێكی رێكخستنی، هزری، فەلسەفی، تیۆری بەرفراوان كرد. پیلانگێڕان زۆرینەی ئەو بزوتنەوانەی پێداگر بوون لەسەر تێكۆشانی نەتەوەیی بەكردنە ئامانجی كەسایەتی و بزوتنەوەكان پاكتاویان بكەن، هەر لە تێكۆشانی نەتەوەیی ـ مەزهەبی گەلی ئەفغانستانەوە بگرە تا بزوتنەوەی شۆڕشگێڕی گەلی فەلەستین و بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی كوردستان”پەكەكە” ویستیان هەموویان پاكتاو و دەست بەسەر میراتی تێكۆشانی ئازادیخوازانەی ئەو بزوتنەوە و نەتەوانەدا بگرن كە بەساڵانە لەنێو بەرخۆدان و خۆڕاگری دان بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتیەكانیان.
شەڕی كەنداو و دەرفەتی چارەسەری نەتەوەیی
لەساڵی ١٩٩٠ شەڕی كەنداو دەرفەتێك بوو بۆ ئەوەی گەلی كورد یەكێتی نەتەوەیی خۆی دامەزرێنێت. هەڵبەتە بۆ پێكهێنانی یەكێتی نەتەوەیی پێویست بوو سەرەتا ئەو بزوتنەوانەی لەگۆڕەپانی تێكۆشان و بەرخۆدان و خۆڕاگریدا بوون بەستراتیژیەكی نەتەوەیی ریزەكانی خۆیانیان رێكخستبا و ئەرتەشێكی نەتەوەییان دامەزراندبا، بەڵام بەهۆی دەستی دەرەكی لەپرسی كورددا و تێنەگەیشتن لەقۆناخەكە، ئەو دەرفەتە بە دەستێوەردانی ئەمریكا و ئیسرائیل بەربەست و بەلاڕێدا برا. ئیسرائیل لەمێژە و لەپاش بەریتانیا، نزیكەی سەدەیەكە یاری بە پرسی كورد دەكات و بەهەڵگیرساندنی شەڕی كەنداویش ئەمریكا راستەوخۆ هاتە ناو پرسەكەوە و چارەسەری پرسی كوردی ئاڵۆزتر و قووڵتر كرد.
رێبەر ئاپۆ لە ساڵانی ١٩٨٧ەوە بەراشكاوی هەڵە بنەڕەتیەكانی رئاڵ سۆسیالیزمی هەڵسەنگاندبوو. بۆیە لەگەڕان بەشوێن رژێمی حەقیقەتدا ببوو بەلێگەڕینڤانێكی بەهێز و ئەكتەرێكی بەكاریگەر لەگۆڕەپانی هزری و فەلسەفی و تێكۆشان و بەڕێكخستن بووندا. بۆیە ئەو سیستەمە جموجوڵەكانی رێبەر ئاپۆ لەبەرامبەر بەخۆیان دەبینن. بەشەڕی كەنداو؛ زەمینەی تێكۆشانی نەتەوەیی لەباشوری كوردستان گەشایەوە و هەناسەیەكی بەبەردا هاتەوە. هەر لەو كاتەدا سەرهەڵدانە جەماوەریەكانی گەلەكەمان لەباكوری كوردستان و دەرەوەی وڵات تەنگی بەدەوڵەتانی داگیركەری سەر كوردستان هەڵچنیبوو، بەتایبەتی دەوڵەتی داگیركەری تورك كە ئەندامێكی كارای ناتۆیە. بۆیە خێرا دەوڵەتی تورك ـ ناتۆ ـ ئیسرائیل و ئەمریكا هەوڵە پاكتاوكاریەكانیان خێراتر كرد. سەرهەڵدانی گەلەكەمان و لێگەڕینی رێگایەكی نوێ لەتێكۆشانی نەتەوەیی ئەو دەرفەتەی هێنابووە پێشەوە كە سەركردایەتی دۆزی رەوای گەلەكەمان پێشەنگایەتی قۆناخەكە بكەن. بەڵام سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری كە ماوەیەكی درێژە پرسی كوردی بەخۆیەوە كلید كردوە بەپێشكەشكردنی دەرفەت و ئاوەڵاكردنی دەرگای نێودەوڵەتی لەبەردەم پارتە كلاسیكەكانی باشوری كوردستان و بەتایبەتی پەدەكە و دامەزراندنی پەرلەمانی هەرێمی باشوری كوردستان و دەركردنی بڕیاری شەڕكردن لەبەرامبەر پەكەكە بەتەواوەتی دەرفەتی تێكۆشانی نەتەوەیی ئاستەنگ كرد و رێگای لەبەردەم هێڵێ كوردی كۆیلە و رادەستبوو و تەسلیمبوو كردەوە.
راگەیاندنی ئاگربەستی یەكلایەنەی پەكەكە
هێزە شەڕخواز و پیلانگێڕەكان بۆ ئەوەی رێبەر ئاپۆ بەتەنیا بهێڵنەوە لەساڵی ١٩٩٠دا شەهید”حەسەن بینداڵ”هەڤاڵی منداڵی رێبەر ئاپۆ بەپیلانێك شەهید دەخەن، ئەوەش زەنگێكی مەترسیداربوو كە دەستی پێ كردبوو. لەبەرامبەر بە نزیكیبوونەوەی پیلانگێڕان، رێبەر ئاپۆ لەساڵی ١٩٩٣ ئاگربەستی تاكلایەنەی لەبەرامبەر بەدەوڵەتی داگیركەری تورك راگەیاند و داوای چارەسەری ئاشتیانە و دیالۆگ و چارەسەری سیاسیانەی پرسی كوردی بەرز كردەوە. بەڵام ئەو هەوڵانەی رێبەر ئاپۆ لەلایەن دەوڵەتی توركەوە بەموخاتەب وەرنەگیرا و پەرەیان بەشەڕ و قووڵكردنەوەی ناكۆكیەكاندا. تەنانەت ناتۆ و هێزە تاریكەكانی گلادیۆ بۆ ئەوەی تێكۆشانی جەماوەریانەی گەلەكەمان لەوڵاتانی ئەوروپا ئاستەنگ بكەن و تیرۆریزەی بكەن بەكوشتنی ئۆڵف پاڵمە سەرۆك وەزیرانی سوید و خستنە ئەستۆی پەكەكە ویستیان تێكۆشانی ئازادیخوازانەی گەلی كورد لەدەرەوەی وڵات بەربەست بكەن و بزوتنەوەی ئازادیخوازانەی گەلی كوردستان”پەكەكە” لەدەرەوە وەك رێكخراوێكی قەدەغە رابگەیەنن. خاڵێك لێرەدا جێی سەرنجە ئەوەیە پەكەكە كاتێك لەئاستێكی هەرە بڵند دا لەشەڕ و ململانێ بوو لەگەڵ دەوڵەتی توركدا وەك رێكخراوێكی قەدەغە بەناو نەكرا، كاتێك ستراتیژی تێكۆشانی گۆڕی، وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا و ناتۆ كەوتنەخۆ بۆ ئەوەی پەكەكە وەك رێكخراوێكی قەدەغەكراو لەسەر ئاستی ئەوروپا و ئەمریكا رابگەینن. ئەو هەوڵەی پیلانگێڕان بەئاشكرا دەرخەری ئەو راستیەیە كە ئەو وڵاتانە نایانەوێت بەڕێبازی سیاسی و ئاشتیانە پرسەكان چارەسەر بكرێت، چونكە بەرژەوەندی خۆیان لەچارەسەری سیاسی و ئاشتیانەدا نابیننەوە. ئەوە لۆژیكی باوی سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە كە ئامێری ئامێری شەڕ بۆ یەكلاكردنەوەی پرسەكان و قووڵكردنەوەی ناكۆكیەكان و خولقاندنی گێژاو و قەیران بەگونجاو دەبنین؛ چونكە سیستەمی مۆدێرنیتە بەخۆی سیستەمێكی خولقاندنی قەیران و ناكۆكییە. سیستەمێكە لەسەر قوڵكردنەوەی قەیران و ناكۆكیەكان پەرە بەژیان و تەمەنی خۆی دەدات.
هێزە پیلانگێڕەكان لە شەشی گوڵانی ساڵی ١٩٩٦دا بە سەیارەیەكی بۆمبڕێژكراو كە نزیكەی پێنج سەد كیلۆ تی ئین تییان لێ بار كردبوو و لەنزیك شوێنی مانەوەی ویستیان رێبەر ئاپۆ بكەنە ئامانج و لەناوی بەرن، بەڵام ئەو هەوڵەشیان مایەپووچ و واڵا دەركەوت، لەبەرامبەر ئەو هەوڵە نەزۆكەی هێزە پیلانگێڕەكان شەهید زیلان لە ٣٠ حوزەیرانی هەمان ساڵدا بەچالاكیەكی فیدایانە لەنێو دڵی ئەرتەشی تورك و كۆبوونەوەی دەستەی شەڕەنگێزاندا سیستەمی داگیركەری بەگشتی كردە ئامانج و پەیامی ئەوەیدا كە بزوتنەوەی ئاپۆیی تەسلیمیەت و رادەستبوون و كۆیلایەتی قەبوڵ ناكاو بەگیان و رۆح پاراستنی رێبەرەكەی دەكات. چالاكیەكەی شەهید زیلان ترس و لەرزێكی گەورەی خستە دڵی نەیارانی دۆزی گەلەكەمانەوە. بۆیە هەر زوو دەوڵەتی داگیركەری تورك بەهاوكاری ناتۆ و ئیسرائیل دەستیان بە ئۆپەراسیۆنی سەربازی و سیاسی كرد. دەوڵەتی تورك لەو كاتەدا لەگەڵ ئیسرائیل رێككەوتنێكی ئەمنی ـ ئیستخباراتی ـ سیاسی ـ سەربازی ـ ئابوری مۆر كرد و تێكۆشان دژ بە پەكەكەیان خستە بواری جێبەجێ كردنەوە. گوشاریان لەدەوڵەتی سوریا و حافز ئەسەد كرد بۆ دەركردنی رێبەر ئاپۆ لەسوریا. ئیسرائیل كەوتە حاڵەتی ئامادەباشی و دەوڵەتی تورك سەربازەكانی لەسەرسنوری سوریا مۆڵدا. ویستیان لەبەرامبەر بە سوریا شەڕ هەڵگیرسێنن، بەڵام رێبەر ئاپۆ نەیدەویست شەڕی نێوان گەلان پەرە بستێنێت، بۆیە بڕیاری دەركەوتنی لەسوریادا.
چالاكییە گیانبازیەكەی شەهید زیلان بوو بە رێبازی تێكۆشان و بەرخۆدان دژ بە داگیركاری و مانیسفتۆی ژیانی ئازاد. چونكە شەهید زیلان لە نامەكانیدا دەڵێت؛ ئەگەر لەگیانم شتێكی بەنرختر هەبایە، پێشكەشم دەكرد و ئەوینداریم بۆ ژیان ئەوەندە زۆرە، بۆیە ئەو چالاكییە پێكدێنم. واتا چالایەكیەكە لەو پەڕی زانابوون، دەرككردن بەبەرپرسیاریەتی گەورەی جەوهەری و شۆڕشگێڕی و هەستیاری قۆناخەكەدایە. هەرچەندە پێشتر بەچالاكی فیدایانەی شەهید بێریتان لەبەرامبەر بە هێڵی تەسلیمیەت و رادەستبوون لەبەرامبەر بەهێڵی نەتەوەگەرایی سەرەتایی و كۆیلایەتی؛ بوو بەزەمینەی دامەزراندنی ئەرتەشی ژنان لەنێو پەكەكە، و چالاكیەكەی هەڤاڵ زیلان و هەوڵەكانی رێبەر ئاپۆ لەپێناو داڕشتنی فەلسەفەی ئازادی”ژنی ئازاد” گوڕی پێدرابوو، بەڵام پیلانگێڕیەكەی سەر رێبەر ئاپۆ بەشێكی ئەساسی لەدژی فەلسەفەی ئازادی ژنی ئازاد بوو كە رێبەر ئاپۆ دامەزرێنەریەتی.
پیلانگێڕییەكە لە ١٩٩٨ەوە دەستی پێكرد و لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ بەرفاندنی رێبەر ئاپۆ لەلایەن گلادیۆی ناتۆوە لەنایرۆبی گەیشتە لووتكە. لەدادگایەكی فۆرماڵیتەدا و هاوكات لەگەڵ بەرواری لەسێدارەدانی شێخ سەعیددا، سزای لەسێدارەدانیان بەسەر رێبەر ئاپۆدا سەپاند، بەڵام ئەو سزایە بەبەرخۆدانی گەریلا و ناڕەزایەتیە جەماوەریەكانی گەلەكەمان و ئازادیخوازان و دۆستانی گەلەكەمان بۆ زیندانی هەتاهەتا گۆڕدرا. ئەوە بیست و پێنج ساڵی تەواوە رێبەر ئاپۆ لەزیندانی ئیمراڵی بەندكراوە و لەگۆشەگیریەكی تونددا راگیراوە. دوای نزیكەی سی ساڵ لەو بەروارە، هەڵسەنگاندنەكانی رێبەر ئاپۆ پشتڕاست بوویەوە كە هەڵگیرساندنی شەڕی فەلەستین و ئیسرائیل و حیزبوڵڵا و ئێران و عێراق، سوریا بەدەست پێكردنی پیلانگێڕی نێونەتەوەیی لەبەرامبەر بەرێبەر ئاپۆ دەستی پێكردوە و ئێستاش ئیدی رەهەندەكانی زیاتر زەق و بەرچاوتر دەبن.
ئەگەر ئەمڕۆكە پرسی نەتەوەیی گەلەكەمان و دەستكەوتەكانی لەبەردەم رەحمەتی داگیركەران ماوەتەوە، بەهۆی ئەو پیلانگێڕیە دژ بەرێبەر ئاپۆ پێكهاتووە. پیلانگێڕان ئەساسەن نایانەوێت پرسی كورد و یەكێتی نەتەوەیی پێكبێت و بەرەو چارەسەری بڕوات، بەڵكو دەیانەوێت تەنیا وەك كارتێك لەدەستی خۆیاندا رایگرن و بەكار بهێنن. بۆیە لەدووهەمین ساڵی هەڵمەتی ئازادی جەستەیی رێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی كورد ئەرك و بەرپرسیاریەتی دەكەوێتە سەرشانی گەلەكەمان بەتایبەتی، رووناكبیران، سیاسەتمەدار، ئاكادیمیست، چالاكانی مافی مرۆڤ، پارێزەران و لەسەرەوەی هەموویانەوە ژنان و گەنجان لەرۆژهەڵاتی كوردستان خاوەنداریەتی لەرێبەر ئاپۆ بكەن و جارێكی تر ئەرك و بەرپرسیاریەتی مێژوویی خۆیان لەبەرامبەر بەرێبەرەكەیان بەجێ بهێنن.