تۆڵهەڵدان زیلان
خومەینی کەسایەتیەکی خوێنمژ لە مێژووی شۆڕشی گەلانی ئێران
شۆڕشی گەلان لەئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان لە ساڵی 1357 یەکێک لە گەورەترین شۆڕشەکانی سەدەی بیستەمە کە سەڵتەنەتی پاشایەتی ئەو سەردەمە کە بەهێزترین دەسەڵاتداری ناوچەکە بوو، لە ناویان برد، شۆڕشی گەلان سەردەمانێک مۆری خۆی لە مێژوو دا کە دەسەڵاتداری ئەو کاتە بە
خۆ ڕێک خستن لە گەڵ هێزە جیهانیەکان ڕەوایەتی خۆی بە ناسیۆنالیزم گەرایی بە واتا ئێرانێکی فارس گەرا دەدا و ناسنامەی گەلانی دیکەی بە تەواوەتی ڕەد دەکردەوە، بۆشایی و نەبوونی ئاڵتەرناتیڤ بۆ خومەینی خوێنمژ هەلێک بوو کە بە دەیان ساڵ وەک خوێنمژێک لە کەمیندا بوو بۆ بە دەست خستنی دەسەڵات، زێهنیەتی بەرتەسک و وەلایەتی فەقێ ڕێگە خۆشکەر بوو لە بەردەم بە دەسەڵات بوونی خومەینی کە ئەو پاشماوە تا رۆژی ئەمرۆ پەڵەیێکی نەنگە لە شۆڕشی گەلان شۆڕشی گەلان وێنەیێکی یەک هەڵوێستە کە هەموو نەتەوەکان بە هەڵوێستێکی رادیکاڵ لە روخاندنی دەسەڵات خاوەن رۆڵ بوون، لەو سەردەمە یەکگرتنی گەلان ئاماژەیەکە بۆ ڕۆژی ئەمڕۆمان کە چەندە دەتوانێ لە شۆڕشی ئەمڕۆماندا خاوەن رۆڵ بێت، بەڵام لە راستیدا بیری کلاسیک گەورەترین زەڕبەی لە دەسکەوتی گەلان دا، ئامانجێک کە گەلان بۆی تێدەکۆشان، کەوتە سەر سفرەی وەلایەتی فەقێ و ئەوانیش لە گۆڕ بەرژەوەندیەکانی خۆیان هەموو ئەندامانی رێخستنەکانی دیکەیان لە ناو برد و سفرەی ئامادەکراویان بە لای خۆیاندا ڕاکێشا، سیاسەتی خوێنمژانەی خومەینی هەر لەو سەردەمەدا بە لای گشتیەوە ئاشکرا بوو کە چەندە خوێنمژانە بۆ بە دەستخستنی دەسەڵات دەست بە هەر جۆرە قەتڵ وعام و تڕۆرێک دەکات، دەبێت خومەینی بۆ خۆشی لەو بڕوایەدا نەبووبێ کە ئەوەندە بە ئاسانی سوڵتەی دەسەڵاتی دەست کەوێت، ئەویش بۆ خۆی سادەیی و خۆش باوەڕی گەلان نیشان دەدات کە چەندە بە ئاسانی شۆڕشی گەلانیان پێشکەش بە دەسەڵاتی خوێنمژانە کرد، خومەینی بۆ پاراستنی سوڵتەی خۆیی دەستی لە هەر کارێک دەدا و ڕەوایی بە خۆیی دەدا کە لە سەر ناوی ئیسلام و ئایەتی پیرۆزی قورعان فتوا و بڕیار لە سەر هەر کەس بدات .
دڕەندەیی وەڵایەتی فەقێ و سوڵتەی خەوێن مژانەی خومەینی لە ئاستێکدا بوو کە لە سەر ناوی بڕوا داری بە شێعەگەرایی هەر کەس کە خاوەن فکرێکی جیاواز و باوەڕمەندی جیاواز بووبایە دەکەوتە خەتی دەژبەریان و ئەوانێش لە سەر ناوی خوا بڕیاری کوشتنیان بۆ دەر دەکرد، لەو سەردەمەدا کەسانی نێزیک لە خومەینی بۆ دڵنیا کردن و خۆ نیشان دانی خۆیان، خۆیان بە جەلادی سوڵتەی خومەینی دەست نیشان دەکرد، لەو سەردەمەدا هەر کەس بۆ ئەوەی کە خۆی بە پاکی و وەفادار نیشان بدات ئامادە بوو دەست لە هەر جۆرە کارێکی قیزەون بدات ،ئەوە بۆ خۆی سەلمێنەری ناپاکی ئەو دەسەڵاتەیە کە بۆ دەست خستنی شۆڕشیگەلان حازر بە ئەنجام دانی هەر جۆرە پلانێکی قیزەونن، کەسایەتیەک وەک خەڵخاڵی کە بە ڕەگەز ئازەریە یەکێک لەو جەلادانە بوو کە بۆ خۆ سەلماندن بە وەلایەتی فەقێ لە سەر بڕیاری خومەینی و فتوا لە سەر ناوی خوا دەستی بە قەتڵ و عامی گەلان لەناویشیدا گەلی کورد دەکرد. فتوای خومەینی بوو بە بڕیاری کۆمەڵکووژ کردنی گەل، هەموو گەلان لە ناو شۆڕش دا پێشەنگایەتی یان کردبوو، بەڵام لە بەر ئەوەی کە ناسیۆنالیزمی شیعەگەرایی یان ڕەد کردبۆوە و دەبوو بە ئامانجی ئەو فتوایە، فتوایەک کە هەڕەمەکی گەلیان دەگرت و لە سەر ناوی خوا بڕیاری کوشتنیان بۆ دەر دەکرد، لە سەردەمی ئەمڕۆیشدا دەبینین کە داعش بە هەمان عەقڵیەت لە سەر ناوی خوا و بە ئایینی سوونی گەرایی بڕیاری دەر دەکات و گەلان قەتڵ و عام دەکەن، خەڵخاڵیش هەمان داعشی ئەمرۆ بوو کە بە بڕیاری خومەینی قەتڵ و عامی پێک دەهێنا.
کوردستان لە شۆڕشی گەلان لە ئێراندا خاوەن رۆڵی پێشەنگایەتی بوو، لە دوای لە سێدارە دانی پێشەوا قازی و بەربەست بوون لە پێشکەوتنی کۆماری مەهاباد، گەلی کورد بۆ بە دەست خستنی مافی رەوای خۆی بەردەوام لە ناو تەڤگەراندندا بوون و خۆیان بە رێخستن دەکرد، بە دەرکەوتنی گەلان و داخوازی بۆ لە ناو بردنی دەسەڵاتداری پاشایەتی، گەلی کوردیش بە هاودەنگی لە گەڵ گەلان لە ناو سەرهەڵداندا بە شێوازێکی ئاکتیڤ جێگەیان گرت و دەسەڵاتی پاشایەتی ئێرانیان رووخاند، گەلی کورد بۆ بە دەست خستنی سەربەخۆیی خۆی لە ناو تێکۆشاندا بوو و هەر کەسێک لەو کاتە رەوایەتی پێدەدرا بەڵام رەوایەت دانیان تەنیا لە سەر ئەساسی هێور بوونەوەی باروودۆخی ئەو کاتە بوو، لە دوای سەقامگیری و بە جێ بوونی خومەینی لە سەر دەسەڵات وەک یەکەم هەنگاو، بێ بەش کردنی گەڵی رۆژهەڵات لە مافی سەربەخۆیی بوو و خومەینی بە ئاشکرا باسی لەوە دەکرد کە کێ داوای سەربەخۆیی بکات لە دژی خوا ڕاوەستاوە و فتوای بۆ دەر دەکرد، ناڕەزایەتی گەلی رۆژهەڵات لە بەرامبەر ئەو بڕیارانەی خومەینی دەردەکەوت و گەلی کورد داکۆکی لە مافی خۆی دەکرد خڵخاڵی کە جەلاد بوونی خۆی پێشتر نیشان دابوو دەیویست کە سەلمێنەری جەلاد بوونەکەی بێ، لە ساڵی 1358 لە مانگی پووشپەڕدا رووی کردە کوردستان و بە شێوازێکی وەحشیانە گەلی کۆ دەکردەوە و بە تایبەت جەوانانی بە ریز دەکرد و لە سەر ناوی خوا فتوای کوشتنیانی دەردەکرد بە جۆرێک بە بێ هیچ بەڵگەیەک بڕیاری دەدا و بە سەدان گەنجی کوردی تیرباران کرد، کاتێک بە ریزیانی دەکرد بە بێ بەڵگە دەیانی کرد بە دوو بەشەوە و بەشێکیان تیرباران و بەشێکی تریان چاوترسێن دەکرد، و ئەگەر کەسێک بێ گوناح بوونی خۆی دەربڕیبا بە کوشتنی بڕیاری چوونی ئەو کەسەی بۆ بەهەشت دەر دەکرد، خەڵخالی رووی لە هەر شارێک دەکرد بە شیوازێکی وەحشیانە دەستی بە کوشتنی گەل دەکرد بە جۆرێک لە سەقز 20 کەس لە سنە 11 کەس و لە مەریوان ٩ کەس و شارەکانی دیکە بە هەمان شێواز، گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستاندا رووبەرووی قەتڵ و عام کردەوە، خەڵخاڵی کە دەستی سەرەکی لەو قەتڵ و عامەدا هەبوو هەتا لەناوچوون و نەمانی، بە بڕیارداری دەیهێنا زمان کە ئەگەر بگەڕێمەوە بۆ ئەو سەردەمانە دیسان هەمان پراکتیک بۆ بەرژەوەندی وەلایەتی فەقێ بەڕێوە دەبەم، لەو سەردەمە ناسیۆنالیزم بە رادەیەک قووڵ بوو کە هەر کەسێک نکۆڵی لە دۆزی گەلی کورد دەکرد، کەسایەتیێک وەکوو بەنی سەدر کە خۆی وەکوو کەسایەتیەکی چەپ و سوسیالیست پێناسە دەکرد بە هەمان عەقڵیەت نکۆلی لە دۆزی گەلی کورد دەکرد و فەرمانی خومەینی بە رەوا لە قەڵەم دەدا و وەک سەرۆک کۆماری ئەو کاتە بە بڕیار بوو کە سەربازانی کۆماری داگیرکەر کە تا فەتحی کوردستان پێڵاوەکانتان لە پێ دەر نەکەن پاڵپشتی فتوای خومەینی بوو، دەتوانین بەئاشکرا بیبینین کە نە تەنها وەلایەتی فەقێ بەڵکوو ناسیۆنالیزمی کۆنەپەرەستیش لە دژی دۆزی گەلی کورد بوون و گەلی کورد وەکوو ئامرازێک لەو شۆڕشانەدا بە کار هاتوە و بە شەهید خستنی ئەو کەسانە لە رۆژهەڵات دا بە دەستی جەلادی خوێنمژ خەڵخاڵی لایانی سیاسی خۆی هەبوو بە جۆرێک ناکۆکی لە نێوان گەلان و بە تایبەت گەلی کورد و گەلی ئازەری وهەروەها لە بواری مەزهەبی ناکۆکی لە نێوان ئایینی سوونی و شێعە کە تا رۆژی ئەمرۆیش ئەو ناکۆکیانەیان بەردەوامە و داگیرکەر لە گۆر بەرژەوەندی خۆی گەلان لە بەرامبەر یەکتردا بە کار دێنیت. ئەو قەتڵ وعامە کە لە سەر دەستی خومەینی خوێنمژ و خەڵخاڵی جەلادی پێک هات راستی داگیرکەری ئێران نیشان دەدات کە بە هیچ شێوازێک ناسنامەی گەلی کورد قەبوول ناکات جا چ دەسەڵاتی مەلاکان بێ یان پاشایەتی، ئەوەیش ئەوە دەر دەخاتەروو کە دەسەڵاتدارەکان چەندە لە بەین یەکتردا ناکۆک بن بەڵام لە سەر دۆزی گەلی کورد هاوڕان و لە رۆژی ئەمرۆشماندا دوژمنانی داگیرکەر لە هەر چوار لای کوردستانەوە بە هەمان عەقڵیەت هاوڕان و سیاسەتی داگیرکەرانەی خۆیان بە ڕێوە دەبەن.
وەرگیراو لە گۆڤاری ژیلەمۆ