ئەویندار ئارارات ـ
ژنی كورد لە تێكۆشینی ئازادیخوازیدا، لە بواری ئازادی ژنان و گۆڕانكاریيە كۆمەلایەتیەكاندا هەنگاوی مێژوویی زۆری ناوە. كۆمەڵگای كورد بەو جۆرەی كە لە مێژووەكەشیەوە باسی لێوەكراوە و بەرچاوە، لە نرخ و بەها كۆمەڵایەتییەكانی دوور خراوەتەوە. بە هۆی ئاسمیلاسیۆن و هێرشێكی هەمەلایەنە، كۆمەڵگا تا ئاستی لەناو چوونی شیرازە و پێكهاتەكانی رۆیشتبوو. هەر بۆیە ئەستەمە كە لەم بوارەدا مرۆڤ بتوانێت نموونەیەكی دیكە وەك كۆمەڵگای كورد دەستنیشان بكات. لە مێژوودا گەلێك كۆمەڵگا رووبەڕووی ئاسمیلاسیۆن، چەوساندنەوە و داگیركاری بوونەتەوە. بەڵام هیچ كامێكیان بە ئەندازەی كۆمەڵگای كورد بۆماوەیەكی ئەوەندە دوور و درێژ و وەها هەمە لایەنە، ئەم بەسەرهاتەیان تەجرووبە نكردووە. كۆمەڵگای كورد، لە ناو جوگرافیایێكی پارچەكراو و لە لایەن دەوڵەتانی سەردەستی رۆژهەڵاتی ناوین وەك: تورك، عەرەب و فارس بە ساڵان رووبەڕووی سیاسەتی ئینكار، قڕكردن و ئاسمیلاسیۆن بۆتەوە. سەرەڕای هەموو ئەمانە، زمان، فەرهەنگ، ناسنامە و نرخەكانی كۆمەڵگای كۆمیناڵی پاراستووە و هەتا رۆژی ئەمڕۆ هێناویە. بەردەوام لە بەرامبەر هەموو هێرشێكی چەوساندنەوە، سڕینەوە، ئینكار و لەناو بردن له لایەن دەوڵەتانی سەردەستەوە، ئاشتی كۆمەڵایەتی، ژیان و پێشەرۆژی هاوبەشی پاراستووە و دەسبەرداری ئەو خەیاڵ و نرخانە نەبووە. بەردەوام پاراستنی رەوای بۆ بەرگری كردن لە شەرف و ناسنامە و هەبوونی كۆمەڵگا بەكار بردووە. لەم پێناوەشدا تێكۆشینی زۆری كردووە و بەدیلی گەورەی داوە. لەم نێوەدا ژنی كورد هەمیشە لە تێكۆشین و پاراستنی هەبووندا، سەبارەت بە زیندوو راگرتن و پاراستنی نرخە كۆمەڵایەتیيەكان رۆڵیكی كاریگەر و گرینگی هەبووە. بەتایبەت پاراستنی نرخە كۆمیناڵەكانی كۆمەڵگای كورد و راگرتنییان هەتا رۆژی ئەوڕۆ، هەروەها سەبارەت بە زیندوو راگرتنی فەرهەنگ و زمانی كوردی، ژنانی كورد خاوەن دەسكەوت و رۆڵێكی بەرچاون. ئەگەر ئێمە وەك گەلی كورد هە تا رۆژی ئەوڕۆ توانیومانە لە بەرامبەر هێرشی بەردەوام و بەساڵانی دوژمنان خۆڕاگری بكەین، پێویستە ئەو بەرخۆدان و تێكۆشانەی ژنی كورد وەك راستیێكی حاشاهەڵنەگر لە بەرچاو بگرین و رێزی لێبگرین. ئەوەش مان لە بیر نەچێت كە لەگەڵ ئەم راستییەدا، ژنی كورد بە هۆی هەندێك داب و نەریتی پاشكەوتوو كە لە لایەن دەسەڵاتی سەردەستەوە بە سەر كۆمەڵگا و ژنی كورددا سەپاوە، تاڵی و نەهامەتی زۆری دیوە و بگرە تا رۆژی ئەمڕۆش بەردەوامە. چەندە نەهامەتی و چەوساندنەوەی بە هۆی كاریگەیەكانی ئایین و مەزهەبی چەواشەكرا و تێكلاو بە دەسەڵات و هەروەها سیستەمی دەرەبەگایەتی و پاشكەوتووە دیوە، ئەوەندەشی لە لایەن سیستەمی مودرنیتەی كاپیتالیستی و ئەو شێوازی ژیان و دیاردە ناحەزانەی كە رووبەڕووی كۆمەڵگای كردۆتەوە دیوە. داسەپاندن و پەرەپێدان بە چەندین دیاردە و بیرۆكەی ناحەز لە لایەن داگیركەران و هەروەها چینی دەسەڵاتداری كوردەوە وەك: راستی خۆ ئینكار كردن، دیلی و كۆیلە بوون، بەردەوام خۆ وەك خزمەتكاری چینێكی سەردەست دیتن، بۆتە هۆكاری ئەوەی كە بنگە و بەستێنی پێكهێنانی كۆمەڵگایەكی دیموكراتیك لاوازتر بێت. ئەگەر هەوڵێكیش درابێت هەر لەسەرەتاوە بە ئاگر و ئاسن وەڵام دراوەتەوە. زهنییەتی پیاوسالاری هەزاران ساڵە بۆ ژنی كورد ژیانێكی تاڵتر لە ژەحری پێكهێناوە. ژنی كورد هەتا دەركەوتنی بزووتنەوەی نوێی ئازادیخوازی كوردستان لە بن كۆیلایەتی و ستەمێكی قووڵدا بوو. لە ژیانێكی بەواتا، سیاسەت و تێكۆشینی كۆمەڵایەتی دوور خرابووە. هاوكات لە گەڵ چەوساندنەوە لە لایەن پیاوەوە، دەكەوتە بەر هێرشی گرانی زهنییەتی پاشكەوتوو و زاڵ بە سەر كۆمەڵگادا. لە ژیاندا ژن لە دەرەوەی خزمەت كردنی ناو ماڵ بۆ پیاو و منداڵ بەخێو كردن و مل كەچ كردن لە بەرامبەر بێ عەداڵەتی و سیستەمی پاشكەوتوو مافێكی دیكەی نەبوو. كاتێكیش لە بەرامبەری ئەمانە دەردەكەوت، بە كوشتن و لەناوبردن وەڵام دەدرایەوە، لە بەر ئەوەی كە هەموو شتێك بۆ خزمەت و بەرژەوەندی پیاو ترخان دەكرا و رەوایەتی هەبوو. ماف و بەشی ژن نەدەبوو كە لە بازنەی ویست و خواستی پیاو دەرباز بێت. ئەو سنوورانەی كە پیاو دەستنیشانی كردبوون ژن نەدەبوو تێپەڕیان بكات. پیاوی كۆیلەش لەگەڵ ئەوەی كە بەردەوام لە بەرامبەر سەركاریگەر، ئاغا و دەوڵەت و هێزی ئیستعمارگەر بێدەنگ ماوە، لە نێو ماڵ وەك شێرێك هێرشی كردۆتە سەر ژن و ئەو ستەمەی كە دەسەڵات لە دەرەوە دەرحەق بەو ئەنجامی داوە، ئەویش لە نێو ماڵ بەسەر ژندا پەیڕەوی كردووە و بگرە زیاتریشی كردووە تا بەم شێوەیە دەسەڵاتی خۆی نیشان بدات. رێبەر ئاپۆ هەنگاو بە هەنگاو، ئەو كۆیلەتییەی ژن و پیاوی لە ناو كۆمەڵگای كوردی بە ئاڵوگۆڕێكی بنگەیی و پچراندنی زەنجیر و داب و نەریتە پاشكەوتووەكان كە بە سەر ئەم گەلەدا سەپابوون راكرد و وەلاوەی نا. لە پێكەوەنان و سازكردنی كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتیكدا، ژن لە ناو سیاسەت، رێكخستن، هێزی سەربازی و پاراستن جێگیربوو. ژن ئیدی لە سەر چیا سەركەشەكان خۆی لەسەر پێ راگرتووە و سیاسەت پێشدەخات، شانبەشانی پیاوان و لە هەل‌ومەرجێكی بەرابەر و یەكساندا. ژن گەیشتە ئاستی فەرمانداریەتی و رێوه‌بەری شۆڕش و كۆمەڵگا. بێگومان وەها پێشكەوتن و دەسكەوتێك بە ئاسانی نە‌هاتۆتەدی. دانە قەبووڵكردنی ئەم مەسەلەیە بە پیاو و زهنییەتی هەزاران ساڵەی پیاوسالاری و كۆمەڵگایەك كە لەبن كاریگەری وەها زهنییەتێكدا ماوە، لە هەمان كاتدا لە لایەن ژن بۆ خۆشی سەر لە نوێ ئاواكردن لە سەر ئەم بنگەیە، كارێكی ئاسان و سانا نییە. ژنی كورد بەردەوام لە لێگەڕینێكی ئازادیدا بووە، بەڵام لە بەرامبەر ئەو كۆیلەتییەی كە بەساڵان لە لایەن زهنییەتی دەسەڵات و پیاوسالارەوە بە سەریدا سەپاوە، هەوڵەكانی بێ ئاكام و دەسكەوتێكی وەهای نەبووە. هێز، زانابوون و رێكخستنێكی ئەساسی و پێویست بۆ تێكۆشانێكی وەها و سەركەوتن، بە دەركەوتنی بزووتنەوەی نوێی ئازادیخوازی كوردستان و رێبەرایەتی رێبەر ئاپۆ خوڵقا و هاتە گۆڕەپانی تێكۆشانی ئازادی ژنان. رێبەر ئاپۆ، ژن و كۆمەڵگای كوردی ئاگا كردەوە، هەرچەند بە دەیان ژنی كوردی وەك، بەسێ، زەریفە و لەیلاقاسم بۆ ئازادی گەل و نیشتمان لەناو گەلێك سەرهەڵدان و تێكۆشینی وەك، تێكۆشینی شێخ سەعید، دەرسیم، ئاگری و چەندین سەرهەڵدانی دیكە جێیان گرتووە و رۆڵیان هەبووە، بەڵام لە بواری بە ناسنامەی ژنەوە خەبات كردن و لەو ئاستی تێگەیشتنەدا و بۆ ئازادی ژنان تێكۆشین كردن، وەك ئەوەی كە ئەوڕۆ لە ئارادایە بوونی نەبووە. ژنی كورد لە تێكۆشینی نوێی ئازادیخوازی و بە دەركەوتنی رێبەر ئاپۆ، بۆ یەكەم جارە كە هاوكات لە گەڵ تێكۆشین بۆ گەل، تێكۆشینی ئازادی ژنی پێشخستووە. ئەمەش لە سایەی ئەو زانابوون و تێكۆشینەی رێبەر ئاپویە، ژنی كورد ئەوڕۆ لەم بوارەدا دەسكەوتی گەورەی هەیە و تەجرووبەی زۆری بۆ بەردەوام كردنی تێكۆشانی ژنان هێناوەتە مەیدان، ژنێك كە نەیدەوێرا بەهیچ شێوازێك لە گوتن و چوارچێوەی دیاری كراوی پیاو، بنەماڵە و عەشیرەت لا بدات، لە سەر چیاكانی كوردستان شانبەشانی پیاوان لە تێكۆشین و شوڕشدا جێگای گرت و بگرە بوو بە پێشەنگ. ئەمە بۆ كۆمەڵگای كورد وەك بوومەلەرزەیەك بوو كە زۆر شتی سەروبن كرد. ئەمە هەروەها دەسپێكردنی گۆڕانكارییەكی جیدی كۆمەڵایەتی راڤە دەكات. رێبەر ئاپۆ، هەر لە سەرتای شۆڕشەوە ژنانی وەك هاوڕێ و هەڤاڵی خۆی دەستنیشان كردووە و لە هەر قۆناغێكی تێكۆشاندا و لەهەر شوێنێكی رێكخستندا، رۆڵی پێشەنگایەتی داوە بە ژنان، لەم چوارچێوەیەدا بەشداری، پێشكەوتن و بە رێكخستن بوونی ژنانی پێكهێناوە. رێبەر ئاپۆ هەر له ساڵی 1987 وە، بە شرۆڤە و لێكۆلین لە سەر ئەم مژارەی كە(بە ژنی كۆیلە شۆڕش پێكنایێت)، رایگەیاند كە بزووتنەوەی ئازادیخوازی كوردستان لەهەمان كاتدا شۆڕشێكی ژنانە. رێبەر ئاپۆ سەبارەت بە ئەوەی كە كۆمەڵگایەكی ئازاد چۆن پێكدێت، بە نرخاندن و فەلسەفە و تێكۆشینێك كە پێشی خستووە، گۆڕانكاری زۆر رادیكاڵی هێناوەتە ئاراوە. كاتێك ئێمەی ژن لە ناو ریزەكانی ئەم بزووتنەوەدا جێدەگرین و بەشداربوونی خۆمان دەنرخێنین، دەبینین كە وەها پێشەنگایەتی و بەشداربوونێكی بەرفراوان لە ناو تێكۆشانی ئازادیدا هەمووی لە سایەی زانابوون و هەڤاڵێتی رێبەر ئاپۆدا پێكهاتووە. لە لایەكی دیكەوە ئەمە گرێدراوی و پابەندبوون بە بانگی ئازادی و هەڤاڵێتی هەتا دوایی لەگەڵ رێبەر ئاپۆ راڤە دەكات. ئەوە خاڵی سەرەكی یەكگرتنەوە و پێكەوە بوونی ئێمە و رێبەر ئاپۆ و تێكۆشینی ئازادییە.
زۆرێك لە ئێمە كاتێ بەشداری تێكۆشین بووین، زانا بوونێكی ئەوتۆمان سەبارەت بە ئازادی ژن و شێواز و رێبازەكانی ئەم كارە نەبوو. بەو زانابوونەی كە رێبەر ئاپۆ دای بە ئێمە، لێپرسینەوەمان لە كۆیەلایەتی و شرۆڤەكردن و لێكۆڵین لەم بوارەدا دەستیپێكرد. هاوكات لە رێگای بەدەستخستنی كەرەسە و ئیمكانی تێكۆشین و رێكخستن بوون و هەروەها شتی هەرە گرینك كە یەكگرتن و یەكبوونی ژنانە، ئێمە توانیمان خۆمان و لێگڕینی ئازادیمان پێناسە بكەین. ناوەڕۆك و جەوهەری پاردیگمای نوێی رێبەر ئاپۆ، لە سەر هێڵی ئازادی ژن و ئایدۆڵۆژیای ئازادی ژنان پێكدێت. بە هۆی ئەوەی كە سیستەمی كاپیتالیستی لە پێناو دەسداگرتن بە سەر كۆمەڵگادا سەرەتا لە رێگای بن دەستكردەن و لاوارز خستنی ژنانەوە دەستی پێكردووە و یەكەم زەربەكانی لە ژنانداوە، ئایدۆلۆژی ئازادی ژن و تێكۆشینی ئازادی رێبەرایەتی وەك مەترسیيەك بۆ خۆی دەبینێت. هەر بۆیە لە پێناو بێ كاریگەركردنی رێبەرایەتی هەموو هەوڵی خۆیان دەخەنە گەڕ بو چەواشەكاری و خراپ پیشاندانی روانگە و بیری رێبەرایەتی سەبارەت بە ژنان. رێبەر ئاپۆ بەتایبەت لە دوایین پارێزنامەی خۆیدا، چۆنێتی و شێوازی كۆیلەكردن و پێشێلكردنی ماف و ئازادیەكانی ژنان بە باشی تاوتوێ و شرۆڤە دەكات. لە هەمان كاتیشدا چۆنێتی و شێوازی تێكۆشین لە بەرامبەر ئەم دیاردەیە بە روونی دەخاتە پێش چاو و دەستی هەمووان. ئەو تێكۆشانەی رێبەر ئاپۆ بەتایبەت لە سەر ئاواكردنی كەسایەتی و كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتیك، كەس ناتوانێت حاشای لێبكات. ئیدی كەس ناتوانێت ئەو یەكێتی و هێزەی كە لە نێوان ژن و گەل و رێبەر ئاپۆدا پێكهاتووە تێكبشكێنێت و بەرەو پاشەوەی ببات. لە رۆژی ئەوڕۆدا دوژمنان زیاتر لە تێكۆشینی سیاسی و نیزامی، رێباز و تێكۆشینی ئایدۆلۆژی بەكار دەهێنن. هەر بۆیە پێویستە كە ئێمەش وەك ژنان لەبواری فكری و ئایدۆلۆژیەوە خۆمان پەروەدەبكەین و پێشبخه‌ین و ئەو پێشخستن و زانابوونەش لە بواری رێكخستنی و كرداردا بەكار بهێنین. تاكوو بە باشترین شێواز وەڵامی هێرشی نەیاران و دوژمنانی ئازادی بدەینەوە، هەروەها بتوانین هاوڕێ و هەڤاڵێكی باش بین بۆ رێبەر ئاپۆ و بە ئیرادە و توانایێكی زیاترەوە هەنگاو بنێن بۆ ئاواكردن و پێكەوەنانی كۆمەڵگایەكی ئازاد و نەتەوەیەكی دیموكراتیك.