سه‌رهەلدان چيا —
رابه‌ر ئاپۆ ماچۆنێ:”کۆمه‌ڵگایه بێ سیاسه‌ت پسه‌نه که‌رگێوه سه‌ره‌بڕای که په‌له‌قاژێ که‌رۆنه” هه‌ر پا جۆره که که‌رگه‌ی سه‌ره‌بڕیای گنۆنه په‌له‌قاژێ و ده‌وروو وێشه‌ره سووڕیۆوه، کۆمه‌ڵگایه بێ سیاسه‌ته‌یچ پا جۆره ده‌وروو وێشه‌ره سوڕیۆوه.
فره که‌سێ هه‌نێ وه‌ختێوه نامێ سیاسه‌تی مژنه‌وانێ پسه واچی دڵشا لوابۆ یۆره خه‌ریکێنێ هێڵنجی مدانێ. جه هه‌مان کاته‌نه فره‌که‌سێچ هه‌نێ که په‌ی ئانه‌یه بانێ به سیاسه‌تمه‌دارێ و جه پله‌وپایه‌کێ ده‌سه‌ڵاتیه‌نه یاگێ گێرانێ ده‌سووپا ماڕانێ، هۆکاره‌که‌ش چێشه‌ن؟!چی ئی دوه به‌ره‌کیه جه په‌یلوای سه‌روو سیاسه‌تیه‌نه وێشا دیاری مدانێ.
ئه‌گه‌ر باش سه‌رنجه‌ما دابۆ ئانێشا که وێشا به نامی سیاسه‌تمه‌داری مزانا جه گردی فره‌ته‌ر لۆمه‌و سیاسه‌تی مکه‌رانێ و هه‌ڵ مدانێ خه‌ڵکی جه سیاسه‌ت و کار و وباره سیاسیه‌کێ دوور وزانێوه. په‌ی یاوای به وه‌ڵاموو ئی په‌رسا، پێویستما پانه‌یه‌ن که سه‌ره‌تا سیاسه‌تی شی که‌رمێوه و ویر و را جیاوازه‌کێ وزمێ وه‌رو و رۆی. تاکوو بزانمێ چێش سیاسه‌تا و چێش سیاسه‌ت نیه‌ن؟!
با جه‌ویر نه‌که‌رمێ فرێویه چا کرده‌وا که به نامێ، سیاسیکاره‌کێ! که‌راشا جیای جه درۆو ده‌له‌سه، چویه‌ته‌ری نیه‌ن. ئایشا ئی کاره‌و وێشا به خاس مزانانێ، تازه ماچانێ سیاسه‌ت چویه زیاته‌ر چانه‌یه نیه‌ن. هه‌رپاسه په‌نه‌شا پاسه‌ن که سیاسه‌ت ئداو تاته‌ش نیه‌ن. یاگێ په‌رسایه‌ن که ئه‌گه‌ر ئدا و تاته‌ش نیه‌ن چه‌نی پێدا بیه‌ن؟!
ماکیاولی ماچۆنی: کۆمه‌ڵگا کریۆ به دوی به‌شێ “رواسه‌کێ و شێره‌کی” سیاسیکارێکێ نه‌خشوو رواسه‌کێ گه‌مه که‌رانێ و له‌شکه‌ریه‌کێچ نه‌خشوو شێره‌کاشا هه‌ن.
ئی په‌ی لوایه مێژوویه کۆنش هه‌ن و ماکیولی ئارۆ جه سیاسه‌ته‌نه بیه‌ن به رێچکیه یان فرمووڵیه. ماکیاولی ماچۆنێ جه کۆمه‌ڵگایه‌نه که شێره‌کێ ده‌سه‌ڵات ده‌س گێرانێ، رواسه‌کێ که هه‌مان سیاسه‌تمه‌داره‌کێنێ چوون جه بواروو له‌شکه‌ریه‌وه توانایشا نیه‌ن هه‌وڵ مدانێ به فێڵ و که‌ڵه‌ک ده‌سه‌ڵاتی وزانێ چێروو ده‌سوو وێشا. په‌وچی په‌ی پارێزنای ده‌سه‌ڵاتی هه‌رچێویه جه ده‌سشانه به‌ینێ به ره‌واش مزانانێ.
چێویه که ئارۆ کێشێ(گێچه‌ڵه) وه‌شکه‌رۆنه، پاریزنای ئیی په‌یلوایه‌ن سه‌باره‌ت به سیاسه‌تی جه لاو ده‌سه‌ڵاتداره‌کاوه، جه هه‌مان ده‌مه‌نه هه‌وڵ دریۆنێ که گرد که‌سی فێروو ئانه‌یه که‌رانێ که ته‌نیا چی ده‌لاقه‌وه ته‌ماشاو سیاسه‌تی که‌رانێ. دیاره‌ن که هه‌ر کۆمه‌ڵگایه سه‌روو بڕیه جه بنه‌ما ئه‌خلاقیه‌کێوه مه‌رزیۆره. یۆ چانێشا راستگۆیین و باوه‌ڕی تاکه‌کاو کۆمه‌ڵگایین به یۆترینی. ئه‌گه‌ر به‌یۆ جه کۆمه‌ڵگایه‌نه ڕاستگۆیی ریشه‌که‌ن کریۆنێ و تاکه‌کێ باوه‌ڕیشا به یۆترینی نه‌مه‌نۆنێ، تاومێ واچمێ شیرازه‌کێش هۆر ڕشکیانێوه‌و کۆمه‌ڵگایچ تێکشیه‌ینه. ده‌میه که پیجۆره‌نه‌و راستگۆیی نرخیه‌نه جه نرخه‌کاو کۆمه‌ڵگای، مه‌تاومێ جه خاسی سیاسه‌تی و به‌هره‌کێش په‌ی کۆمه‌لگای دۆمێ. جه کاتیه‌نه که سیاسه‌ت پسه‌و درۆ ده‌له‌سه‌ی و فێڵ و که‌ڵه‌که‌بازی واتا کریابۆوه.
چی و به چه هۆکارێوه ده‌سه‌ڵات هه‌وڵمدۆنێ ئیی په‌ی لوایه سه‌باره‌ت به سیاسه‌تی سه‌پنۆ سه‌روو کۆمه‌ڵگایه‌ره؟!چی هه‌وڵ مدۆنێ تاکه‌کێ و کۆمه‌ڵگای جه سیاسه‌تی دوور وزۆنێوه؟! ئه‌گه‌ر سه‌رنجه‌ما دابۆ رۆو ئارۆیه‌نه سیاسه‌ته که‌رده‌ی پسه‌و کارێوویه مه‌ترسیداری مژناسیۆنێ، و پا جۆره سیاو کریانه‌و که هه‌ر که‌سێو هه‌وڵمدۆنێ دووره‌په‌ررێزیش چه‌نه که‌رۆنێ. دیاره‌ن که ئیی په‌ی لوایه جه سیاسه‌تی په‌ی ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ چه‌ن قازانجێش هه‌نێ: یه‌که‌م، ئانه‌ن که ره‌قیبه‌کێشا جه دنیاو سیاسه‌تیه‌نه که‌م که‌رانێوه. دووهه‌م پی جۆره کۆمه‌ڵگایه سادێ و گێله گنۆ وه‌روو ده‌سیشا که هیچ جۆره ده‌موو ده‌زگایێش په‌ی وی پارێزنای نیه‌نێ، پی جۆره کۆمه‌ڵگایه وه‌ش که‌رانێ که مه‌تاو بڕیار گێرۆنێ و پسه‌نه گه‌لیه مه‌ی که چه‌مه‌ڕاو شوانینێ تا که‌ی به‌یۆ و عاعاشا که‌رۆنه‌و و به‌رۆشا سه‌روو ئاوێ.
ئی کۆمه‌ڵگای ئێتر خاسه‌و خراوه‌و وێش مه‌زانۆنێ و هێچ بنه‌مایه‌ش نیه‌نه په‌ی وێ به‌رده‌ی ڕاێیوه. جه چانه وه‌ختێوه‌نه ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ وێشا مه‌ناوه ویژدانوو وێشا، کام لاره مه‌یلشا بۆنێ گێڵانێ و چه‌نیشا په‌نه وه‌ش بۆنێ گه‌زه که‌رانێ و که‌س نیه‌ن وه‌رشاگێرۆنێ، و په‌نه‌شا واچۆ روه کۆگه‌ی ملدێ. ئیینه ئا کۆمه‌ڵگاینه که بێ سیاسه‌ت مه‌نێنه‌وه و په‌نه‌ش ماچانێ “که‌رگی سه‌ره بڕیای” و چنه په‌له‌قاژێچ که‌رۆنێ دمایی هه‌ر پۆسش که‌نانێ و سووره‌ش که‌رانێوه و بۆنێ به خوانه‌و ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ.
سیاسه‌توو دمۆکراتیکی کامه‌ن؟
کۆمه‌ڵگایه که سیاسیه بۆنێ به ئاسانی ده‌سه‌مۆ مه‌کریۆنێ و ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ مه‌تاوا به مه‌یلوو وێشا به‌راش راوه. به‌ڵام با په‌رسمێ کام سیاسه‌ت؟! کریو سیاسه‌تێویه که ئه‌شۆ گردی کۆمه‌ڵگای فێرشبانێ هه‌مان درۆ و ده‌له‌سه و که‌ڵه‌که‌بازی بۆنێ؟! جه جواشه‌نه ماچمێ نا. په‌وچی چیگه‌نه هه‌وڵ مده‌یمێ سیاسه‌تی دمۆکراتیک که بنه‌مایه‌ن په‌ی ئازادی کۆمه‌ڵگای شی که‌رمێوه.
به‌ینوو سیاسه‌تی و ئه‌خلاق(ره‌وشت)ی په‌یوه‌ندی قووڵو و تن و تۆڵ هه‌ن چوون ره‌وشت ئا بنه‌ماینێ که کۆمه‌ڵگای وه‌ش که‌رانێ و به یۆوه گرێشا مدۆنێ. تاومێ واچمێنه که هه‌ر کۆمه‌ڵگایه وه‌شه بیێه‌نه جه ده‌سێویه “هه‌نجارێ” که یه‌ک ده‌سی کۆمه‌ڵگای پاریزنا و جه مه‌ترسی هۆر رشکیای یوه پارێزنانێش.
کۆمه‌ڵگایه که نه‌تاو ره‌وشته‌کێ وێش پارێزنۆ مه‌تاو سه‌روو پایا وێشه‌و مدرۆنێ، هه‌رپاسه که واتما نه‌خشوو ره‌وشتی ئینا جه پارێزنای هنجاره‌کانه. په‌ی ئی پارێزنایه پێویستیما پانه‌یه هه‌ن که تاومێ یاسا ئه‌خلاقیه‌کێ و کۆمه‌ڵگای ده‌سنیشان کارمێنه. سیاسه‌ت ئا به‌شه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ن که تاوۆ یاسا ئه‌خلاقیه‌کێ دیاری کارۆنێ. رابه‌ر ئاپۆ سه‌باره‌ت پینه‌یه ماچۆنێ:” نه‌خشوو سیاسه‌تی ئانه‌نه، که ئا یاسا ئه‌خلاقیێ که په‌ی کۆمه‌ڵگای پێویستێنێ وه‌شێشا که‌رۆنێ، هه‌ر پاسه چه‌نی ئینه‌یه را و بانوو به‌راورده‌که‌رده‌ی پیداویستیه بنگه‌یی و مادی و هزریه‌کی به‌رده‌وام وزۆنێ وه‌روو باسی و هێزوو بڕیار گێرتی وه‌ش که‌رۆنێ. تا پی جۆره په‌ی کۆمه‌ڵگای شایی و رۆشنایی به دیاری بارۆنێ.”
پی جۆره تاومێ واچمێ ئینه ده‌لاقیه تازه‌ن که روه‌و سیاسه‌تی کریانه‌و. ئیتر مه‌تاومێ واچمێ سیاسه‌ت به‌رهه‌میه‌ن جه درو و ده‌له‌سه‌ی یان فیڵ بازین. به چه‌پوانه‌وه سیاسه‌ت بنه‌مایه ئه‌خلاقیش هه‌ن، په‌ی پارێزنای کۆمه‌ڵگای. پی جۆره سیاسه‌ت جیاوازه‌ن چا فێڵ و که‌ڵه‌که بازیه که به‌شیه میچکله جه کۆمه‌ڵگای، پسه‌و ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ هه‌وڵ مدانێ به خڵه‌تنای به‌شه‌کاوته‌ری کۆمه‌ڵگای ویستوو ئاره‌زوه‌کێشا سه‌پنا سه‌رشاره و کۆمه‌ڵگای جه تاریکیه‌نه بازانێوه.
جه سیاسه‌تی دمۆکراتیکه‌نه گردوو به‌شه‌کاو کۆمه‌ڵگای به‌شدارێ بانێو، بانێ به تاکیه کارا که تاوانێ بڕیارێ گێرانێ. سیاسه‌ت ئێتر هنه‌و به‌شیه میچکله‌و کۆمه‌ڵگای نیه‌ن، به‌پێچه‌وانه‌وه به‌رنامیه‌ن په‌ی یاوای به ئارمانجه گردیه‌کێ که هه‌مان ئه‌خلاقوو کۆمه‌ڵگایه‌ن. په‌ی ئانرخێ که گردوو کۆمه‌ڵگای به یۆوه گرێ مدۆنی یان به جۆریه‌ته‌ری کۆمه‌ڵگای وزانێ چێروو باندۆروو وێشا.
ئه‌گه‌ر چی ده‌لاقه‌وه ته‌ماشاو سیاسه‌تی که‌رمێ مه‌تاومیێ واچمێ سیاسه‌ت ته‌نیا هنه‌و سه‌رده‌موو نوێن به چه‌پوانه‌و ئانه‌یه تاومی واچمێ هه‌ر به وه‌شبیه‌ی کۆمه‌ڵگاو مرۆڤایه‌تی سیاسه‌ت بیه‌ن و کۆمه‌ڵگا سیاسه‌تش که‌رده‌ن. چوون ئه‌گه‌ر پا جۆره نه‌بیایا نه‌تاوێنێ نرخه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کێ وێشا پارێزنانێ. تاومێ به به دڵنیایه‌وه واچمێ ئانه ئارۆن که ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ، کۆمه‌ڵگاشا جه سیاسه‌تی دوور وستێنه‌وه، په‌وچی وێنمێ رۆ دماو رۆی بنه‌ما ئه‌خلاقیه‌کێ و کۆمه‌ڵگای گنانێ په‌شته‌و که‌نووی و که‌س نیه‌ن لاشا وه‌نه که‌رۆنێوه.
سه‌روو نامێ نوێ بیه‌یوه روانه به ڕاو ده‌مووده‌زگا یاونه‌ره‌کێ(راگه‌یاندن) جاڕ مدانێ و باس جه جه‌نجاڵوو دنیاو سیاسه‌تی که‌رانێ. جه هه‌مان ده‌مه‌نه چێروو ئیی جاڕ دایه‌‌نه روانه کۆمه‌ڵگایه وه‌شه کریۆنێ که که‌ڕ و کۆره کریانه و که‌سایه‌تیه به نامێ سیاسیه‌کێ کیشانێشا شۆنه‌و وه‌ێشاره.
په‌ی ئانه‌یه که ئه‌چی گێجاوێ به‌ر به‌یمێ پێویستما پانه‌یه‌ین که به بنه‌ما گێرته‌ی سیاسه‌توو دیمۆکراتیکێ دیسان ئا چێوا که جه کۆمه‌ڵگانه دزیێنێشا گێڵنمێشاوه په‌ی دلێ کۆمه‌ڵگای و به رێکوسته‌ی تاکه‌کێو کۆمه‌ڵگای هه‌وڵ بده‌یمێ ده‌رفه‌تیه وه‌ش کریۆنێ په‌ی ئانه‌یه که کۆمه‌ڵگاکێما به بنه‌ما گێرته‌ی بابه‌ته ئه‌خلاقیه‌کێ وێش زانا که‌رۆ وه.
ئه‌شۆ چانه‌یه نه‌ته‌رسمێ که هه‌ر تاکیه بۆنێ به ساحیوو ئیراده‌ی و تاوۆ وێش به‌رۆنێ راوه. ده‌میه که کۆمه‌ڵگایه یاوا پا راده‌یه که وێش به‌رۆنی راوه ئیتر جه مه‌ترسی چێرده‌ست بیه‌ی ره‌زگارش بۆنێ و که‌س مه‌تاوۆ وزۆش چێروو چه‌پۆکوو وێش. ئانه‌یچ جه سێوه‌روو پارێزنای ره‌وشت( ئه‌خلاق)کێ کۆمه‌ڵگایه‌نه سه‌رچه‌مه گێرانێ.
ره‌وشوو سیاسه‌تی جه هه‌ورامانه‌نه
کۆمه‌ڵگاو ههورامانی جه رۆ ئارۆیه‌نه وه‌رانوه‌روو مه‌ترسیه گه‌وره‌ی بۆنیوه، ئادیچ دووری گێرته‌یه‌ن جه سیاسه‌تی. پته‌و بیه‌ی په‌یوه‌ندیه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کێ جه هۆرامانه‌نه نیشانه‌ما مدۆنێ که جه بواروو ئه‌خلاقیه‌نه تاوانش شیرازه‌کێ وێش پارێزنۆنێ.
ئه‌گه‌ر به چه‌موو ماکیاولیه‌کا ته‌ماشاو کۆمه‌ڵگاو ههورامانی که‌رمێنه وینمێ که دووره په‌رزیه هه‌ن سه‌باره‌ت به وێ تلنای به کاره سیاسیه‌کێ. ئینه‌یچه په‌ی ههورامانی چێویه ئاسایین که وێشا جه سیاسه‌توو ماکیاولی که هه‌مان درۆ ده‌له‌سه‌ن دوور گێرانێ. چوون چانه تایبه‌تمه‌ندیه دووره‌ن جه کۆمه‌ڵگاو ههورامانی که تا رۆ ئارۆی تاوانش بنه‌ما ئه‌خلاقیه‌کاوێش پارێزنۆ.
هه‌ر پاسه که ئێشاره‌ما په‌نه که‌رد چه‌م ته‌رسای تاکوو ههورامانی به تایبه‌ت رۆشنویره‌کێش جه سیاسه‌توو ماکیاولی بیه‌ن به هۆکار که کۆمه‌ڵگاو ههورامانی جه هه‌ر چه‌شنه سیاسه‌تیه وێش دوور گێرۆنێ، و به جۆریه‌ته‌ری ویش جیاواز بزانۆنێ.
ئی وێ جیاواز زانایه ئه‌گه‌ر به هۆکاروو پارێزنای بنه‌ما ئه‌خلاقیه‌کێ و کۆمه‌ڵگای بۆنێ چێویه‌ته‌ریه‌ن. به‌س وینمێ که بازنه‌و ئی وێ جیاواز زانایه یاوان ئاستوو وێ زل زانای، به جۆریه که پاسه‌ش په‌نه ئامان تا که‌موو کوورتیه‌کێ وێش نه‌وینۆ. پاسه باوه‌ڕیه‌ش وه‌شکه‌رده‌ن که ته‌نیا ئاد هه‌ن و که‌سیه‌ته‌ری نیه‌ن. په‌وچی چه‌م گێڵنای په‌ی که‌موو کوورتیه‌کێ دلێ وێش فره که‌مێنێ. به جۆریه‌ته‌ری هه‌میشه نووکوو ره‌خنه‌کاش روه به‌رینێ، فره که‌م روه وێش گێرۆنی. فره‌ته‌ر که‌وته‌ن شۆنه‌و گله‌یی که‌رده‌ی به جۆریه وێمانه وه‌ش گله‌یین. ئادێچ گرد که‌سی به تاوانبار مزانانێ و وێچشا بێ تاوان.
راسه‌ن ئه‌گه‌ر به تاریفیه که جه سیاسه‌تی دمۆکراتیک هه‌نما ته‌ماشاو ویه‌رده‌و ههورامانی که‌رمێ، تاومێ واچمی که کۆمه‌ڵگاو ههورامانی کۆمه‌ڵگایه سیاسیه بیێنه. چوون به پاو تاریفیه که جه سیاسه‌تی هه‌ن، که هه‌مان رێکو و پێک که‌رده‌و کۆمه‌ڵگایه‌ن و، به‌راورده که‌رده‌ی پیداویستیه‌کاشه‌نێ. هه‌ورامان جه مێژوو دوور و درێژوو وێشه‌نه تاوانش به باشته‌رین شێواز وێش رێک وزۆنێو پیداویستیه‌کاش به‌راورده که‌رۆنی.
رابه‌ر ئاپۆ ماجۆنێ:”سیاسه‌ت هۆنه‌رو و جوانخاس که‌رده‌و ژیوایه‌ن” به راسیچ کۆمه‌ڵگاو هه‌رامانی جه ویه‌رده‌نه به رێکوو پێک که‌رده‌و کۆمه‌ڵگاکێشا ژیواو وێشا وه‌ش ره‌نگ که‌رده‌ن. بیه‌ی “نه‌وه‌د نۆ” پیروو ههورامانی که هه‌ریؤ ساحیوو تواناییه بیێنێ نیشانه‌و ئانه‌یه‌ن که رۆشنویری کۆمه‌ڵگاو ههورامانی ریشویه قوڵش هه‌ن. هه‌ڵه‌ن ئه‌گه‌ر پیره‌کێ هۆرامانی ته‌نیا جه ده‌لاقیه ئایینیه‌وه ته‌ماشا که‌رمێنه، چوون هه‌ر یۆ چا پێرا دلێ مه‌ردۆمیه‌نه پسه‌و راهنمایه بیێنی په‌ی ژیوای. بڕیه‌شا پزشکێ بیێنێ و بڕیه‌ته‌ریشا جه بواروو کشت و کاڵیه‌نه به توانای بیێنی.
بیه‌ی فه‌رهه‌نگوو هۆرچنیه‌ی(هه‌ڵبژاردن) که پسه‌و پارگاله(سیسته‌م)و ژیرله‌و مه‌ره‌ی ره‌نگشدانه‌و نیشانه‌و سه‌رزینه بیه‌ی کۆمه‌ڵگای و به‌شداری که‌رده‌ی مه‌ردۆمی بیه‌ن جه دلێ بڕیاره سیاسیه‌کێنه، ئا بڕیارێ که جه ژیواو روانه‌یشانه ره‌نگه‌ش دانه‌وه. ئا مه‌ترسیه – به‌ژداری نه‌که‌رده‌ی کۆمه‌ڵگاو ههورامانی جه دلێ سیاسه‌تیه‌نه جه رۆ ئارۆینه – که وه‌ڵتر ئاماژه‌ما په‌نه که‌رد سه‌باره‌ت به کۆمه‌ڵگاو ههورامانی دوور که‌وته‌یه‌ن جه سیاسه‌توو دیمۆکراتکی، هه‌رپاسه ئینه‌یه چه‌نی سیاسه‌تی ماکیاولی به یه‌ک ره‌نگ، به‌راورد که‌رده‌ین.
با ئانه‌یه په‌رسمێ که چی کۆمه‌ڵگاو ههورامانی که وه‌ڵته‌ر یاگێو نووسته‌ی و رۆشنویری بیه‌ن ئارۆ مه‌تاو ته‌نانه‌ت رۆژنامیه یان گۆڤاریه‌ش په‌ی وێش بۆنێ، ئه‌گه‌رێچ بانێ فره لاوازێنێ. یان مه‌تاوۆ ته‌له‌ڤزیۆنیه‌ش بۆنی، چاره‌نووسوو “ژیوای تیڤی” ئینا وه‌روو چه‌ماماوه. مه‌تاومی ئینه‌یه گرێ بده‌یمێ پانه‌یوه که هه‌ورامان به پاو جه‌معیه‌تێش تواناو به‌رده‌ی راوه‌و پاسه ده‌م و ده‌زگایه‌ش نیه‌ن، به چه‌پوانه‌وه ئانێشا په‌ی ههورامانی فره که‌مێچه‌نێ، به‌س دوور که‌وته‌یه‌و کۆمه‌ڵگاو ههورامانی جه سیاسه‌تی دیمۆکراتیکه‌نه که هه‌مان پارێزنای ئه‌خلاقوو کۆمه‌ڵگایه‌ن – ژیوایه ئاووجه‌می – هه‌رپاسه نامای ده‌موو یۆترینیه‌وه هۆکاروو ئی لاوازیه‌ین. ئارۆ هه‌ورامان روه تاک گه‌رایه مه‌ترسداری هه‌نگامه منیۆنی. به جۆریه که ئیدی که‌س خه‌توو که‌سی مه‌وانۆوه، هه‌رکه‌س ویش چه‌وی ته‌ری خاسته‌ر مزانۆنێ، به جۆریه که ئامادێ نیه‌نی پێوه‌ره کار که‌رانێ. ئینه گله‌یه گه‌ورێنه جه رۆشنویره‌کاو ههورامانی. فرێنی ئانێشا که وێشا هاڵووچنان به ده‌سه‌ڵاتیه‌ره و چه‌مه‌ڕاینێ تا ده‌سه‌ڵات کاریه‌شا په‌ی که‌رۆ یان ده‌رفه‌توو وێ رێک وسته‌یشا په‌نه بدۆنێ. ئیی جۆره ویرکه‌رده‌یه‌و گه‌وره‌ته‌رین مه‌ترسی و هه‌ڵیه‌ن که رۆشنویروو ههورامانی که‌رۆنه‌ش. چوون ده‌سه‌ڵات یان ده‌وڵه‌ت گه‌وره‌ته‌رین له‌مپه‌ره‌ن جه وه‌رانوه‌روو گه‌شه ساناو کۆمه‌ڵگا و دیمۆکراتیکیه‌نه.
نموونه‌کیچش ئا ره‌فتارانێ که ده‌سه‌لاتوو هه‌رێمه‌و باشووروو کوردستانی جه‌وه‌رانوه‌روو هه‌ورامیه‌کا و ئاینه جیاوازه‌کێ پسه‌و ئیزه‌دیه‌کێ و کاکه‌یه‌کێ که‌رۆنه‌ش. گرد که‌س چه‌مه‌ڕان که ده‌سه‌ڵات ده‌رفه‌توو ته‌له‌ڤزیۆنیه، رۆژنامیه، گۆڤاریه و … بدۆ به هه‌ورامیه‌کا به‌س تا ئارۆ ئانه رۆش نه‌دان. په‌وچی ئیی چه‌مه‌ڕایه چێویه بێ فایده‌ن.
ئایا جه چینه وه‌ختیه‌نه کریۆ واچمێ کۆمه‌ڵگایه زینێما هه‌نه؟! دیاره‌ن که نا. ژیرله‌و مه‌ره‌ی چه نه‌خشیه‌ش هه‌ن؟! چی هه‌وڵ مه‌دریۆ په‌ی نووژه‌ن که‌رده‌ی ئا په‌رگاڵا، تا دیسان کۆمه‌ڵگای سه‌روو بنه‌مایه دیمۆکراتیه‌کی رێک وزۆنێوه. هه‌رپاسه کاریه کریۆنێ تا جارێوته‌ر کۆمه‌ڵگاو ههورامانی زینه که‌رێوه.
جه رۆژهه‌ڵات و کوردستانیه‌نه که فره‌ته‌رێن به‌شوو ههورامانی گێرۆوه چینه‌یه فره جیاوازته‌ر نیه‌ن. دوورکه‌وته‌یه‌و ههورامانی جه رێک وسته‌ی کۆمه‌ڵگاو وێش به شێوازیه جه‌وهه‌ری، پاسه‌ش که‌رده‌ن تا کۆمه‌ڵگا جه وه‌رانوه‌ه‌روو ئا ئه‌ژدیهایه بێ ده‌سه‌ڵات بۆنی، که شه‌وو رۆ به ڕاو ده‌موو ده‌زگا یاونه‌ره‌کێ وێشه‌و خه‌ریکه‌ن قووتش مدۆنێ.
رۆ دماو رۆی بنه‌ما فه‌رهه‌نگی ئه‌خلاقیه‌کێش سه‌روو نامێ نوژه‌ن بیه‌یوه جه ده‌س مدۆنێ. ئه‌شۆ ئانه‌یه بزانمێ که تاکه راو وه‌رانوه‌ری هه‌ر کۆمه‌ڵگایه جه تاویایوه، رێکوسته‌ی کۆمه‌ڵگایه‌ن سه‌روو بنه‌مائه‌خلاقیه‌کێ و شناسای ریشه‌کاشه‌نێ. فه‌رهه‌نگوو ژیوای ئاو و جه‌می(کۆمیناڵ) پسه‌نه بنه‌مایه په‌ی تاریف که‌رده‌ی کۆمه‌لگاو مرۆڤایه‌تی که جه هه‌ورامانه‌نه رێشیه کۆنش هه‌ن به‌س ئارۆ خه‌ریکه‌ن که‌م ره‌نگه‌و بۆنێوه ، هه‌رپاسه نه‌بیه‌ی کۆمه‌ڵگایه مه‌ده‌نیه سه‌رزینێ په‌ی پارێزناو ناسنامه‌و وێش، هۆرامانش به‌رده‌ن روه هه‌ڵه‌تیه که فره‌ش نه‌مه‌نه‌ن گنۆره.
پارێزناو ئابنه‌ما ئه‌خلاقیا که پسه‌نێ تانو پۆ و فه‌رشوو ههورامانی تاوۆ جه هۆر ڕشکیایشه‌و پارێزنۆش. رابه‌ر ئاپۆ ماچۆنی؛’کۆۆمه‌ڵگایه که جیهان و هزری و جوانیه‌کێ وێش یانی فه‌رهه‌نگه‌که‌ش جه ده‌س دابۆ پسه‌نه لاشیه که فڕه دریابۆ و به شێوازێویه ده‌ڕه‌ندانه خه‌ریک و وارده‌یش بانێ.”
رۆشنویر و نووسه‌ر و زاناکێ ههورامانی ئه‌شۆ جاریه‌ته‌ری چه‌م گێڵناوه به وێشاره و گێرو و گرفته‌کێ وێشا وینانێ. جیاتی وی زل زانای و جه یۆی تراکیای، دڵ نزمی و یۆ گێرته‌ی به بنه‌ما گێرانێ. جه هه‌مان ده‌مه‌نه جیاتی ئانه‌یه بلانێ لاو ده‌سه‌ڵاتداره‌کێ و پڕیانێوه هه‌وڵ بدانێ سه‌روو بنه‌ماو سیاسه‌ت و دیمۆکراتیکی کارکه‌رانێ، که دووره په‌رێزیه‌ن جه درۆ و ده‌له‌سه‌ی. هه‌رپاسه هه‌وڵ بدانێ به رێکوسته‌ی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی دیسان کۆمه‌ڵگاو ههورامانی زینه که‌رانێوه. جه هه‌مان ده‌مه‌نه باوه‌ڕی بارانی به وزه‌و کۆمه‌ڵگاو مه‌ده‌نی، تاکوو کۆمه‌ڵگایه په‌روه‌رده کریۆنه که جه ژیواو رۆوانه‌و وێشه‌نه سیاسه‌ت و دیمۆکراتیکی به بنه‌ما گێرۆنێ و پسه ئاوێ به پێویستش بزانۆنێ.