لەبەرنامەیەکی تایبەتدا کە لەئاریەن تیڤی بڵاو کراوەتەوە هاوسەرۆکی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان”پەژاک”؛ ئەمیر کەریمی جەنگی نێوان ئیسرائیل و ئێران تاوتوێ دەکات و لەو بەرنامەیەدا سەرنج دەخاتە سەر دۆخی شەڕەکە و ئەگەر و پێشهاتەکان دەخاتەبەر باس. هاوکات جەخت لەسەر رۆڵ و پێگەی حیزب و لایەنە سیاسییەکان، رێکخراوە مەدەنییەکان لەم سەردەمەی شەڕ دەکات. لەهەمانکاتدا رۆڵ و پێگەی پەژاک و هەڵوێست و پلان و بەرنامەکانی پارتەكەی دەخاتە بەر باس.
دەقی ریپۆرتاژەكە بەم شێوەی خوارەوەیە:
– لە 13ی حوزەیرانەوە جەنگ و ململانێیەكی گەورە لەنێوان ئێران و ئیسرائیلدا دەركەوتووە، ئەم جەنگە لە ئەنجامی چی سیاسەتێكەوە بەرپا بووە؟
ئەمیر كەریمی: پێش هەموو شتێك سەرەخۆشی خۆم ئاراستەی ئەو خەڵكە مەدەنیە، ئەو منداڵ و ژن و كەسە مەدەنیانەی كە زۆر بێ گوناهانە لە شەڕدا گیانیان لەدەست داوە، سەرەخۆشی خۆم ئاراستەی بنەماڵەكانیان دەكەم.
ئەو شەڕەی كە ئێستا لە ئارادایە بەشێكە لە شەڕێكی كۆن، لەوەتەی كۆماری ئیسلامی ئێران دامەزراوە، سیاسەتێك لە هەرێمەكە بەڕێوە دەبات، سیاسەتی دەستێوەردان و هەژمونگەراییە. گروپی وابەستە بەخۆی دروست دەكات و لەمێژە هەم گروپی شیعە هەم گروپی تری توندڕەوی لە هەرێمەكە بەڕێكخستن دەكات، بۆ نمونە حیزبوڵای لوبنان و بەشێك لەو گروپانەی كە لە عێراق یەمەن و…هتد. بەرنامەیەكی هەبوو بەناوی هیلالی شیعی كە خۆی بگەیەنێت بە دەریای سپی؛ هەڵبەتە ئەوە خەونێكی كۆنە، خەونێكی ئیمپراتۆرییە كە لە سەردەمی سەفەوییەكانەوە هەبوو. هەم خۆیان بگەیەنن بە دەریای رەش و هەم دەریای سپی ئاوا هەژمونی خۆیان لەسەر هەرێمەكە داسەپێنن. لەگەڵ ئەوە هەناردەكردنی ئایدۆلۆژی توندڕەوانە، یان خەیاڵی ئەوەی كە ببنە دەسەڵاتێكی گەورە بە واستەی بە دەستخستنی چەكی ناوەكی. بێگومان ئەوانە بۆ سیستەمی جیهانی و هەروەها لە هەرێمەكەیش جێگای مەترسی و ناكۆكیە. هیچ شەڕێك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست روی نەداوە كە بە جۆرێك كۆماری ئیسلامی ئێرانی لە پشت نەبێت. گەلانی هەرێمەكە بەدەست سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامیەوە دەناڵێنن. دەستێوەردانەكانی لە عێراق و سوریا و هەموو ئەو هەرێمانە بۆتە هۆی ئەوەی كە كێشەكان زۆر ئاڵۆزتر بن. دەبێ بڵێین كەهەموو شتێك تەنیا كۆماری ئیسلامی نەیكردوە بەڵام رۆڵێكی سەرەكی هەبووە لە گەورەبون و ئاڵۆزبونی كێشەكان و لە ئێش و زەحمەتیەكانی كە خەڵكی ناوچەكە بینیویانە.
سیستەمێكی جیهانی هەیە، ئەو سیستەمەیش بەرنامەیەكی هەیە و گۆڕانكاری گەورەی جیهانی لە سیستەمی سەرمایەداریدا لە ئارادایە بەتایبەت بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرنامەیەكیان هەیە. ئەو بەرنامەیە سەد ساڵ دوای سایكس بیكۆ دەیەوێت هەندێك پەیمانی نوێ درووست بكات، دەیەوێت هەم لە بواری ساختاریەوە هەم لە بواری ناوەڕۆكیەوە لە هەرێمەكە گۆڕانكاری دروست بكات. ئێران یەكێك لە ئاستەنگیە سەرەكیەكانی ئەو پرۆژەیەیە هەم وەكو دەوڵەت – نەتەوە هەم وەكو سیستەمی ئایدۆلۆژی و هەم وەكو ئەو چالاكیانەی كە هەیبووە لە ناوچەكەدا.
لە ئێستادا بەرنامەكانی سیستەمی جیهانی و سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامی لێك دەدەن و هەروەها خەڵكی هەرێمەكەش ئەیانەوێت لەو دەستێوەردان و ئێش و زەحمەتیەی كە كۆماری ئیسلامی دروستی كردوە رزگاریان ببێت. بێگومان سیستەمی داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەو جۆرەی كە هێزە جیهانیەكان و سیستەمی سەرمایەداری جیهانی بەرنامەی بۆ داڕشتوە لەسەر میحوەریەتی هێزی سەرەكی ئیسرائیلە واتا ئیسرائیل دەبێتە هێزی سەرەكی ناوچەكە لەگەڵ هاوپەیمانی دەوڵەتە عەرەبیەكان؛ پەیمانی ئیبراهیمی دەبێتە پەیمانی سەرەكی ناوچەكە و ئێران لەبەرامبەر ئەوەدا ئاستەنگی گەورەیە و مەترسی دروستەكات.
پاراستنی بەرژەوەندیەكان و ئەمنیەتی ئیسرائیل بۆ ئەمریكا و سیستەمی جیهانی خاڵێكی ستراتیژیە كە كۆماری ئیسلامی لێرەدا هەڕەشەیە، ئەوانە ئەگەر كۆی بكەیتەوە ئەوە دێنێتە ئاراوە كە ئەو شەڕە ئیدی قۆناخی كۆتاییە بۆ ئەوەی كە ئەو هەمووە فشار و ناكۆكی و شتانەی كە چل ساڵە كۆماری ئیسلامی لەگەڵ هێزە جیهانیەكان و هەرێمیەكان دروستی كردوە، ئیدی گەیشتۆتە قۆناخی كۆتایی و ئێستا ئەم شەڕە قۆناخی كۆتایی و دیاریكەرە.
مێژوو سەرلەنوێ دەنوسرێتەوە، ئەو مێژوە ئەم جارە گەل دەینوسێتەوە، ناهێڵێت كەس مێژووی بۆ بنوسێت
– ئایا لەم قۆناخەی شەڕدا کە باسی قۆناخێکی نوێتان کرد هیچ ئاسۆیەكی ئازادی بەدی دێت؟
ئەمیر كەریمی: خۆی شەڕ بەتەنیا ناتوانێت ئازادی بەدیبهێنێت. ئێمە ناتوانین بڵێین بۆخۆی ئازادی لێ دەكەوێتەوە. هیچ شەڕێك ئازادی لێ ناكەوێتەوە مەگەر ئەوەی كە شەڕ و تێكۆشانی گەلان بۆ ئازادی خۆیان بكەن. ئەم شەڕە شەڕی بەرژەوەندیە، شەڕی دەوڵەتەكانە.
ئێمە وەك گەلی كورد و بزوتنەوەی ئازادی بەشێك نیین لەو شەڕە و لایەنێك نین و لەگەڵ ئەو شەڕەیشدا نین. ئێستا دەبینین كە ئەو شەڕە چی كێشە و گرفتێكی بۆ گەل و ژیانی گەل دروستەكات و دەزانین چی قوربانیەكی لێ دەكەوێتەوە، ئەوەی لە دەستماندێت تەنیا ئەوە نیە كەبێین بە پەرسپێكتیفێكی ئەخلاقیەوە تەماشای شەڕ بكەین یان باس لەوە بكەین كە شەڕ لە بواری ئەخلاقیەوە چی كارەساتێك لەگەڵ خۆیدا دێنێت.
ئەوەی كە گرنگە لەمەودوا ئەوەیە كە ئێمە چۆن وابكەین كە ئەو شەڕە كاریگەریەكی كەمتری لەسەر كۆمەڵگەی ئێمە هەبێت، چۆن نەیەڵین كە لە ئەنجامی ئەو شەڕەدا كۆمەڵگە لەیەك هەڵوەشێتەوە، نەیەڵین لە ئەنجامی ئەو شەڕەدا جارێكی تر شەڕخوازان و بازرگانانی شەڕ و دەسەڵاتخوازان بێنەوە و خۆیان لەسەر گەل حاكم بكەنەوە و جارێكی تر چەرخەیەكی تر لە دەسەڵات و بەرخۆدانی گەل لە بەرامبەریان بژێتەوە. ئیتر لە سەدەیەكی دیكەداین لەم سەدەیەی داهاتوو دەبێت سەدەی ئازادی و دیموكراسی بێت؛ نابێت سەدەی دوپاتكردنەوەی دیكتاتۆریەتەكان و بەرژەوەندی خوازیەكان بۆ گەل بێت.
ئێستا ئەوەی كە هەیە شەڕ ناتوانێت ئەوە دەستەبەر بكات كە دیموكراسی بێتە ئاراوە، هیچ شەڕێك ناتوانێت ئەوە دەستەبەر بكات. ئەوەی كە دەتوانێت ئازادی و دیموكراسی دەستەبەر بكات تێكۆشانی گەل بۆخۆیەتی. هەربۆیە زۆر زۆر گرنگە كە ئێمە بە پەرسپێكتیفی گەلەوە تەماشای ئەم قۆناخە بكەین، ئەوەی كە گەل چۆن لەم قۆناخە تێپەڕێت و خۆی بەڕێكخستن بكات و خاوەن بڕیار بێت نەیەڵێت كە كەس بڕیاری جودای بۆ بدات.
ئەو هێزانەی كە ئێستا لە شەڕدان هیچ یەك لەوانە خیتابێكی دیموكراتیك یان بەرنامەیەكیان بۆ چارەسەری كێشەكە نییە، ئەوان لەشەڕی دەسەڵات و هەژمونی و بەرژەوەندیەكانی خۆیاندان، ئێمە ناتوانین ئاواتەكانمان لەسەر ئەو شەڕە هەڵچنین، ئەوە زۆر بەڕونی زۆر بە ئاشكرا دەڵێین. بۆیە ئێمە لەگەڵ شەڕ نیین، ئێمە لەگەڵ چارەسەری و دیموكراسی و داهاتووداین؛ ئەوە شتێكە كە بە هێزی گەل دادەمەزرێت. بێگومان گۆڕانكاریەك كە شەڕ دەیهێنێتە ئاراوە لە نزیكەوە چاودێری دەكەین و هەر گۆڕانكاریەك گەل دەستێوەردانی تێدا دەكات، گەل ناهێڵێت كە بۆشاییەكان(ئەو بۆشایانەی كە لە ئەنجامی شەڕ دەرەكەوێت) هیچ هێزێكی شەڕخواز یا هێزێكی هەلپەرست بیقۆزێتەوە.
مێژوو سەرلەنوێ دەنوسرێتەوە، وە ئەو مێژوە ئەم جارە گەل دەینوسێتەوە، ناهێڵێت كەس مێژووی بۆ بنوسێت.
– لە رۆژانی رابردوودا وەك پەژاك ئێوە بەیاننامەیەكتان دەرخست، باستان لە قۆناخی نوێی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی كردبوو، مەبەست لەوە چییە؟ یان پێویستەكانت لەم قۆناخی نوێدا گەلان بە چی شێوازێك نزیكی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ببنەوە؟
ئەمیر كەریمی: ئێمە هەر لە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی خیتابمان ئەوەبوو: شۆڕشی ژن ژیان ئازادی شۆڕشێكی درێژخایەنی بەردەوامی گەلە. تەنیا راپەڕین نییە، بەشی راپەڕینی شۆڕشی ژن ژیان ئازادیمان دیت، راستە ئەو راپەڕینە دوای ماوەیەك كەمبۆوە كەمڕەنگ بۆوە، بەڵام ئەوە نایاتە ئەو واتایەی كە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی كۆتایی پێهاتووە، كەس ناتوانێت كۆتایی بە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بێنێت. شۆڕشی ژن ژیان ئازادی دەستكەوتی زۆر گەورەی هەبوو، دەستكەوتی هەری گەورەیشی ئەوەبوو كە گەلی ئێمە تواناكانی خۆی ناسی، واتا ئەو توانایەی ناسی كە دەتوانێت پێشەنگایەتی بۆ گۆڕانكاری و ئازادی و دیموكراسی بكات. ژنان تواناكاریەكانی خۆیان ناسی، ئەو هێزە چۆن خۆی بەڕێكخستن دەكات، ئەو هێزە چۆن خۆی وەكوو نهاد وەكو سازمان لەناو كۆمەڵگەی گەلی كورددا خۆی مەترەح دەكات و چۆن داهاتوو ساز دەكات، چۆن سیستەم پێكدێنێت.
شۆڕشی ژن ژیان ئازادی شۆڕشی پێكهێنەرە؛ تەنیا شۆڕشی روخێنەر نییە، واتا دەبێت ئەوە بزانین. بۆیە ئێمە لەو باوەڕەداین كە كاتی ئەوە هاتوە كە بەشی پێكهێنەری شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بكەوێتە دەورەوە. ئێمە لەو باوەڕەداین كە خاوەنان و پێشەنگانی راستەقینەی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئێستا لەسەر ئەوە كاردەكەن كە چۆن كۆمەڵگەیەك و سیستەمێك و رێوەبەریەك بونیاد بنێین، چۆن داهاتوو بنوسنەوە، وە هەتا ئەو كاتە ئەو شۆڕشە هەر بەردەوام دەبێت، شۆڕشێكە كە هەتا پێداویستیەكانی كۆمەڵگە هەبێت هەتا پێویستی بە گۆڕانكاری و خیتابی ئازادی و تێكۆشان و لابردنی دەسەڵات هەبێت، هەتا پێویستی بە مسۆگەركردنی ئازادی لە بواری نەتەوەیی و لە بواری جنسیەتی هەبێت، شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بەردەوام دەبێت، هەتا كۆمەڵگە و ژینگەی خۆمان لە مەترسی دەسەڵاتداری و داگیركەری و دەستێوەردان ئازاد بكەین، شۆڕشی ژن ژیان ئازادی هەر بەردەوام دەبێت وە ئێستا یەكێك لە هەستیارترین قۆناخەكانە كە پێشەنگانی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی كە ئێمە بزوتنەوەی خۆمان بەشێكی سەرەكی لەوە دەبینین. ئیدی بڕیاری ئەوە بدەین كە چۆن داهاتویەك رەقەم لێ بدەین.
– لە راگەیاندراوەكەتاندا ئێوە باستان لەوە كردبوو كەوا یەكگرتنی لایەنە كوردیەكان دروست ببێت، ئەو یەكگرتنە چۆن دەبێت یان پێویستە بەچی شێوازێك بێت؟
ئەمیر كەریمی: لەم قۆناخەدا هەڵوێست و سیاسەتی گەلی كورد زۆر زۆر دیاریكەرە، گەلی كورد دینامیكێكی سەرەكی گۆڕانكاری و دیموكراسیە لە هەرێمەكەدا. ئێمە باش دەزانین كە كێشەی كورد لە ئەنجامی نەبونی دیموكراسی، لە ئەنجامی نەبونی ئەقڵیەتێكی چارەسەركەر و دیموكراتیك هاتۆتە رۆژەڤەوە. لە ئەنجامی سیاسەتی نكوڵی كردن و بە ئەمنی كردن و سەركوتكاریدا كێشەیەك هاتۆتە ئاراوە كە بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە گەلی كورد ئەوە سەد ساڵە خۆڕاگری دەكات، وە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كە چارەسەری كێشەكان بێتە ئاراوە؛ چارەسەری كێشەكەیش لە سیستەمێكی دیموكراتیكدا مسۆگەر دەبێت، بۆیە گەلی كورد، هێزە كوردیەكان(كاتێك باس لە هێز دەكەم تەنیا باس لە حزبەكان ناكەم باس لە هێزی كۆمەڵگەی مەدەنی دەكەم، باس لە هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە دەكەم، وە پارتە سیاسیەكان بەشێكن لەوە) كاتی ئەوە هاتووە كە ئێمە شێوازی چارەسەری و نەخشەڕێی چارەسەری بخەینەڕوو و بۆ ئەوە كاربكەین. بەڵام بۆ ئەوە دەبێت خۆمان خاوەن سیستەم بین.
لە سەدەی رابردوو حیزبەكان رۆڵێكی سەرەكیان هەبووە بۆ راپەڕین و خۆڕاگری، ئێمە ناتوانین نكوڵی لەوە بكەین، بەڵام لەمەودوا ئیدی خیتاب تەنیا خۆڕاگری و راپەڕین نییە؛ خیتاب بونیادنانە. بونیادنان كاتێك دەخرێتەڕوو و دەتوانێت پێكبێت كە هێزی بونیادنەر بۆخۆی خۆی رێكخستن بكات و خۆی بونیاد نابێتەوە. پێش هەرشتێك ئەركی سەرشانمان ئەوەیە كە كۆمەڵگەی كوردی سەرلەنوێ بونیاد بنێینەوە، لە كاریگەری روخێنەری داگیركەری و دەسەڵاتداری دووری بخەینەوە. بۆیە پێویستە خاوەن سازی دیموكراتیك بین، خاوەن سازی دیموكراتیكی ژوور حزبی بین، حیزب بە تەنیا وەڵامدەرەوە نییە، ئێمەیش حیزبین بەڵام ئەوە دەزانین كە حیزب بە تەنیا وەڵامدەرەوە نییە.
ئەوە راست نییە كە دوای سەد ساڵ لە تێكۆشان ئێمە گەلی كورد بێنینەوە سەر قۆناخی چل بۆ پەنجا ساڵ لەمەوبەر. ئەو كاتە لە جیهاندا ئاوا بوو واماندەزانی كە تەنیا بە حیزب و بەڕاپەڕانی حیزبی و بە راپەڕینی چەكداری دەتوانین هەموو شتێك چارەسەر بكەین؛ بەڵام ئەمڕۆ دونیا لە قۆناخێكی تردایە. ئێمە پێویستمان بە رێكخستنی دیموكراتیكی سەرەوەی حیزب هەیە، با حیزبەكان تێیدا هەبن بەڵام دەبێت هەندێك رێكخستن هەبێت كە بتوانێت چاودێری لەسەر حیزبەكان بكات، بتوانێت ئیرادەیەك لەسەر حیزبەكان دابنێت.
– ئایا بەرەو پیری راگەیاندراوەكەی ئێوەوە هاتوون؟ لەنێو شەقامی كوردی و هەم لەنێو خۆی ئێرانیش گشتیدا بەرەو پیری ئەو بانگەوازەی ئێوەوە هاتون؟ یان ئەوانی تر بە چی شێوازێك بیر دەكەنەوە لەسەر شێوازی یەكگرتنێك كەوا لەم دۆخەدا پێویست بكات؟
ئەمیر كەریمی: كۆمەڵگەی كوردی بۆ ئەوە ئامادەیە، كۆمەڵگەی كوردی لەمێژە بانگەوازی ئەوە دەكات كە هێزی سەرەوەی حیزبی هەبێت، چونكە حیزبەكان پەرتەوازەن. ئێمە ئێستایشی لەناودا بێت حیزبە كوردیەكان ئامادە نابینین بۆ یەكگرتنێكی ستراتیژی، تاوەكو ئێستایش سیستەمی حیزبی كوردی لەوە دەگەڕێت كە خۆی حاكم بكات واتا هەركەس لە دەسەڵاتی حیزبی دەگەڕێت.
ئێمە بانگەوازی بۆ حیزبە كوردیەكان دەكەین چاو لە جیهانی دەوروبەری خۆتان بكەن، ئەنجامی دەسەڵاتی حیزبی دیكتاتۆریەتە، دەبێت ئەوە بزانن. ئەمڕۆ كاتی روخانی دیكتاتۆریەتەكانە، ئیدی هیچ كەس ناتوانێت بەناوی خەباتی نەتەوەیی دیكتاتۆریەت بەسەر حیزبی كوردیدا داسەپێنێت. مومكینە هەندێك بڵێن قەی چ دەكات با كورد دیكتاتۆری هەبێت، ئێمە دەڵێین زۆر كێشەیە كە هەندێك هەوڵ بدەن دیكتاتۆریەت بۆ كورد ساز بكەن. كۆمەڵگەی كوردی دیكتاتۆریەت قبوڵ ناكات، نە دیكتاتۆری كوردی نە دیكتاتۆری غەیری كوردی. ئێمە دەبێت لە ئەزمونی بەشەكانی تری كوردستان بەڕاستی وانە و ئەزمون وەربگرین. لە بەشەكانی تری كوردستان دەیانتوانی ئەزمونی زۆر زۆر سەركەوتوتر و دیموكراتیك تریان هەبێت، باشوری كوردستان و رۆژئاوای كوردستان، بۆنمونە لە رۆژئاوای كوردستان هەندێك بۆ ئەوە هەوڵدراوە بەڵام ئێستایش هەوڵەكان زۆر تێركەر نین دەبێت زۆرتر هەوڵبدرێت. لە باشوری كوردستان ئێش هەیە لە بواری ئەوەی سیستەمێكی فرە لایەن بەڕێوەبچێت، ئێستایش سیستەمی حیزبایەتی لەوێ بەڕێوە دەچێت، ئێستایش زۆن زۆنە، ئێستایش هێزی چەكداری – هێزی چەكداری حیزبیە – لە كاتێكدا ئیدی سەردەمی ئەوە تێپەڕبووە. لەو بوارەوە ئەزمونی رۆژئاوای كوردستان باشترە، بەڵام وەك گوتمان ئەو ئەزمونە مومكینە بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان بەتەواوی نەتوانێت جێگیربێت بەڵام وەكو ئەزمونی دیموكراتیك مرۆڤ دەتوانێت بەهرەی لێ وەربگرێت.
ئێمە بانگەوازی دەكەین با هەندێك سازی و دام و دەزگای ژوور حیزبی درووست بكەین، با بتوانین لەوێ بڕیارە سیاسیەكان بدەین، با بە هەماهەنگی لەگەڵ یەكتر بڕیار بدەین چونكە ئێمە ناتوانین ئەو كۆمەڵگەیە لەوە زیاتر لەت بكەین، ئەو كۆمەڵگەیە ئیتر ناتوانین دابەشی بكەین بەسەر لایەنگران و ئەندامانی فڵان حیزب و فڵان حیزب. كۆمەڵگە دەبێت كۆمەڵگەیەكی زیندوبێت كە لە ناو خۆیدا ئیدی سازی و دام و دەزگای دیموكراتیك بونیاد دەنێت، خۆی بەڕێوە دەبات وە هاوكات دەتوانێت لەسەر هەموو گەلانی تر كاریگەری بكات. كۆمەڵگەیەك كە ئێمە پەرتەوازەی بكەین چۆن دەتوانێت ئیتر ئەو كارەی بكات.
حیزبەكان ئێستایش لە فكری ئەوەدان چۆن هەریەكەی زۆنێك بۆخۆی دابنێت هەرێمێك بۆخۆی دابنێت، ئێمە ئەوە بە مەترسیدار دەبینین. ئێمە ئەوە بە ئاشكرا بە گەل دەڵێین كەسانێك هەن كە لە ئێستاوە كیسە دەدورن كە چۆن سبەینێ بەرژەوەندی ماددی بۆخۆیان درووست بكەن و خۆیان دەوڵەمەند بكەن لەسەر حیسابی رەنجێك كە ئەو گەلە داویەتی. ئەو گەلە سەد ساڵە كە ئەشكەنجە دەبینێت و كۆچبەر دەبێت، ئیعدام دەكرێت. بەتایبەتی لەم چل پەنجا ساڵەی دوایدا ئەو گەلە لە ئاستی هەری باڵادا ئێشی كێشاوە. بۆیە كەس بۆی نییە لەسەر ئەساسی رەنجی ئەو گەلەوە حسابی جودا بۆخۆی بكات.
ئەو كەسانەی كە دەیانەوێت ببنە خاوەن شیركەت و كارتێلی گەورە لەسەر حیسابی رەنجی ئەو گەلە، ئەو كەسانەی كە لە دەرەوە دانیشتون و لە ئێستاوە ددانیان تیژ دەكەن بۆ ئەوەی كە سبەینێ بێن لەسەر حیسابی ئەو گەلە بەرژەوەندی بۆخۆیان قازانج بكەن، ئەو كەسانەی كە لە ئێستاوە خەریكن كورسی بۆخۆیان ساز دەكەن كە بێن حكومەت بكەن لەسەر ئەو گەلە؛ دەبێت پێیان بڵێم خەونەكانتان هەڵوەشێننەوە ئەو گەلە ئەوەی قبوڵ ناكات.
– واتا هیچ زەمینەیەك نییە كەوا ئەوان ببن بە شتێك یان ببن بە دەسەڵاتداریەكی پیاوسالاری یان ببن بە دیكتاتۆرێك زەمینەیەكی وا نە لە ئێراندا نە لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا نەماوە وەكو پێشووتر كەوا دەبینین شۆڕش دەكرا و دواتر كەسانێكی تر لەسەر رەنجی گەلان دادەنیشتن؟
ئەمیر كەریمی: بەڵێ ئەو زەمینەیە نییە ئەو گەلە ئیتر ئیجازەی ئەوە نادات. ئەو گەلە خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیكی دەوێت، دەیەوێ خۆی بەڕێوەبەرێت، هەرێم هەرێم خۆی بڕیار بدات. هیچ ناوەندێك بەتایبەت ناوەندی دەرەوە مافی ئەوەی نییە كە بەو گەلە بڵێت چی بكات و چی نەكات. ئەو گەلە خاوەن ئەزمونە، ئەو تەجروبە و ئێشەی ئەو گەلە كە پێشتر دیویەتی ئەمڕۆ رەنگ دەداتەوە. گەلێكی سیاسی و خاوەن ئەزمونە، بە سەدان و هەزاران كەسی شایستە و پێگەیشتوو و سیاسی و ئەكادیمیسیەنی هەیە، ئەو گەلە دەتوانێت خۆی بەڕێوەبەرێت، ئیدی حیزب ناتوانێت خۆی بكاتە هەمەكارە؛ هیچ حیزبێك، ئەوەی زۆر بە ئاشكرا دەڵێین. تەنیا ئەتمۆسفێرێكی كە حیزب دەتوانێت خۆی تێدا بكاتە هەمەكارە ئاتمۆسفێری دەمارگیری حیزبییە واتا ئەوەی كە ئێمە بە لایەنگران بڵێین دژبەری هەموو حیزبەكانی تر بكەن، ئەوان بە لایەنگران بڵێن دژبەری هەموو حیزبەكان بكەن. ئەو خیتابەی كە نە یەكگرتنی، ئەو خیتابەی كە حیزبەكان دەسەڵاتخوازی خۆیان لەسەرەوە بەڕێوە دەبەن؛ لە ژێرەوە ئەو دەمارگرژییەی كە لە ناو ئەندامانیاندا بەڕێوەی دەبەن، لە داهاتوودا دەتوانێت مەترسیداربێت. ئەزمونی شۆڕشی ساڵی 1357، ئەزمونی شەڕی ناوخۆی كوردمان هەیە لەو بوارەوە، ئەزمونی شەڕی حیزبی دیموكرات و كۆمەڵە؛ گەلی رۆژهەڵاتی كوردستان ئیتر نابێت مۆڵەتی دوبارەكردنەوەی ئەو ئەزمونە بدات و نایشیدات.
هەر بۆیە ئێمە بانگەوازی بۆ حیزبەكان دەكەین بەر لە دەمارگرژی بگرن. ئێمە ئاگادارین كەسانێك دەمارگرژی بەڕێوەدەبەن. هیچ حیزبێك ناتوانێت حیزبێكی تر بسڕێتەوە لە مەیدان، هیچ هێزێك ناتوانێت هێزێكی تر، هەر جۆرە هەوڵدانێكی لەو جۆرە دەتوانێت لە داهاتوو شەڕی لێ بكەوێتەوە، دەتوانێت كاریگەری زۆر زۆر خراپ و روخێنەر لەسەر كۆمەڵگەی كورد و دەستكەوتەكان بكات. گەلی كورد مۆڵەتی ئەوە نادات، ئێمەیش مۆڵەتی ئەوە نادەین بەڕاستی. بۆیە بانگەوازی ئەوە دەكەین هەندێك دامودەزگای ژوور حیزبی هەبێت، دامودەزگای بە ئیرادە و دیموكراتیك رێگە بەوە نەدەن. بۆ نمونە ناوەندی بڕیارەكان، ئەوەی كە چۆن هەڵسوكەوت بكەین، ئەوەی كە لەگەڵ دەوڵەتی ئێران چۆن هەڵسوكەوت بكەین لەگەڵ ئەو رژێمە، ئەو رژێمە بڕوخێت یا لاواز ببێت، كەسانێكی تر هەبن چۆن هەڵسوكەوت بكەین لەگەڵ ئەوان، خیتابمان بۆ سەرانسەری ئێران چۆن بێت، خیتابمان بۆ كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی چۆن بێت، ئایا هەر حیزبی بێت؟ هەر حیزبێك بچێت بە بەرنامەیەكی جوداوە؟ یان خیتابێكی یەكگرتومان هەبێت، ئەوە زۆر زۆر گرنگە. هەتا هێزە نێونەتەوەیەكان ئەمڕۆ چاوەڕوانیان ئەوەیە كە كورد بەیەك خیتابەوە بچێت بۆ لایان، بەڵام تا ئێستا ئەوە دیار نییە.
من ئەوە بە ئاشكرا ئەڵێم ئەوە هەڵەیە كە چاوەڕوانی لە حیزبەكان بكەین بۆخۆیان بەرەو پیری ئەوە بێن. ئێستایش كە ئێستایە حیزبەكان هەر باس لە دەسەڵاتخوازی دەكەن. رەهبەران هەمان رەهبەرانن، سیستەم هەمان سیستەمە، زۆربەی حیزبەكان كۆنن، سیستەمی رەهبەریەت كۆنە، زهنیەت ئێستایش زهنیەتی پیاوسالاری دەسەڵاتخوازیە، ئەوە بە ئاشكرا دەڵێین وەكوو رەخنە دەیڵێین چونكە دەمانەوێت پێش لە مەترسیەكان بگرین. بۆیە بانگەوازی لە هێزی دیموكراتیكی كۆمەڵگەی كورد دەكەین، بانگەوازی لە ژنان و رۆشنبیران دەكەین، بانگەوازی لە كەسانێكی خەمخۆر دەكەین كە ئەوانە دەستپێشخەری بگرنە دەست، ئەوانە كۆمیتەی تایبەت و دەستپێشخەری بۆ ئەوە ساز بكەن، با بێنە لای یەك؛ یەك بە یەكی حیزبەكان، بێنە لای ئێمەیش بزانن چی شتێك دەبێتە هۆكار كە لە قۆناخێكی مێژوویی وەك ئەمڕۆدا كە چارەنوسی گەلی رۆژهەڵاتی كوردستان و چارەنوسی گەلی كورد بە گشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیار دەكرێت، چی شتێك دەبێتە هۆكار ئەوەی كە ئێمە نەتوانین هەندێك ئاتمۆسفێرێكی دیموكراتیكی گفتوگۆ و یەكگرتن ساز بكەین، هەتا ئێستا ئاتمۆسفێرێك ساز نەبووە كە هێزە كوردیەكان لەوێدا بێن لەگەڵ یەكتر قسە بكەن و یەكتر رەخنە بكەن، لە ئەنجامدا بگەن بە هەندێك خاڵی هاوبەش چونكە هەست بە هیچ زەختێك لەلایەن كۆمەڵگەی دیموكراتیكەوە ناكەین، كاتی ئەوە هاتوە كە ئەو زەختە ساز بكرێت.
بۆیە بانگەوازی دەكەین حیزبەكان ئایدۆلۆژیان چییە و بەرژەوەندیان چییە باببێت. حیزب سیاسەتی خۆی هەیە با بەڕێوەی بەرێت بەڵام ناتوانێت سیاسەتێكی گشتگیری دیموكراتیكی بۆ كۆمەڵگەی كورد نەبێت، ئەوە دەبێتە خۆ داسەپاندن، وە هیچ كەس نابێت مەجالی خۆ داسەپاندنی هەبێت، ساڵی 1357 نییە، هەركەس دەبێت ئەو خەونانە لە بیر بكات، تەجروبەی رۆژهەڵاتی كوردستان؛ تەجروبەی باشووریش نییە، زۆن و مۆن و شتی وا ساز نابێت لێرە، دەسەڵاتی حیزبی فڵان هەرێم و فڵان هەرێم ساز نابێت. ئەگەر دەسەڵاتێك ساز ببێت؛ رێوەبەری گەلە، رێوەبەری دیموكراتیكی گەلە، دەبێت لە ئێستاوە ئامادەكاری بۆ ئەوە بكەین كە مەجالیسی گەل ساز بكەین، دەبێت لە ئێستاوە ئامادەكاری بۆ ئەوە بكەین كە هەموو بیر و بۆچون و فكر و ئایدۆلۆژیەكی تێدابێت؛ چەپی تێدابێت، ئیسلامی تێدابێت، لیبڕاڵی تێدابێت هەركەسی تێدابێت. هەموومان دەبێت بزانین لە چی نوقتەیەكدا خزمەت بەو گەلە دەكەین.
– لە راگەیەندراوەكەی پەژاكدا باس لەوە كراوە كە پاراستنی گەل و كۆمەلگە بكرێت، مەبەستتان لە پاراستن چییە یان بەچی شێوازێك ئەوە دەكەن؟
ئەمیر كەریمی: لەوێدا زۆر بەڕونی باسمان لەوە كردووە هەر جۆرە مەترسیەك، مەترسی كۆمەڵكوژی لەسەر گەل هەبێت، ئێمە بە ئەركی خۆمانی دەزانین كە گەل بپارێزین بێگومان ئەوە مژاری چەكداری دەگرێتەوە، ئەوە نایاتە ئەو واتایەی كە ئێمە شەڕ رادەگەیەنین. چونكە هەركەس دەیەوێت كە تابلۆیەكی مەترسیدار لە ئێمە و لە گەلی كورد ساز بكات واتا كورد وایە و خۆیان بۆ شەڕ و هێرش ئامادە دەكەن لەو بوارەوە تەحریك ساز دەكەن، هەم دەوڵەتی ئێران و هەم توركیا لە پشتی ئەو تەحریكەیە. دەیانەوێت گەلی كورد و ئێمە بە مەترسیدار پیشان بدەن، بابەتەكە ئەوەنییە، بابەتەكە شەڕخوازی نییە، ئێمە لەشكركێشی ناكەین پێشووتریش گوتومانە ئێمە خۆمان دەپارێزین ئەوە مافی ئێمەیە، تەجروبەی شەنگال هەیە تەجروبەی هێرش بۆسەر كۆبانێ هەیە، تەجروبەی سەرەتای شۆڕش هەیە (شۆڕشی ئێران) ئێمە ناتوانین هەر ئاوا گەلەكەمان بێ پاراستن بهیڵینەوە.
بەس لە مژاری چەكداریدا من دەمەوێت یەك شت بەڕوونی و بە ئاشكرایی بڵێم زۆر شەفاف ئەوە دەڵێین زۆربەی حیزبە كوردیەكان بەجۆرێكی تەجروبەی خەباتی چەكداریان هەیە، راستە ئێستاكە بەشێك لە حیزبەكان چەكیان لێ سەندراوەتەوە (واتا زۆربەیان) وە بەجۆرێك مەعامەلەی پەنابەری و شتیان لەگەڵ دەكرێت، بەڵام زەمینەی چەكداری هەیە، ئێمە ئەوە بە مەترسیدار دەبینین كە چەك لەژێر قۆرخكاری حیزبدا بێت، ئەگەر هێزێكی پاراستن هەبێت دەبێت ئەو هێزە هێزی پاراستنی ئەو گەلەبێت، دەبێت ئەو هێزە لەبن چاودێری دەزگا و رێکخراوی دیموكراتیكی گەل بێت، نابێ هێزی چەكداری حیزبی هەبێت، هێزی چەكداری حیزبی دەكەوێتە خزمەت بەرژەوەندی تایبەتی حیزبی، دەكەوێتە خزمەت دەمارگیری حیزبی، تەجروبەمان لەوە هەیە بۆیە، هێزێكی چەكداری گەل و پاراستنی گەل دەبێت هەبێت، ئەو گەلە دەبێت بتوانێت خۆی بپارێزێت چونكە بۆشایی ئەمنی دەردەكەوێت، چونكە هێرش دەكرێتە سەر ئەو گەلە.
هەر ئێستاكە كە ناوەندە ئەمنیەكانی كۆماری ئیسلامی هێرشی كراوەتە سەر و ئەو شتە دەردەكەوێت، ئێمە ئاگادارین كە هەر ئەو ناوەندە ئەمنیانە بانگی گەل دەكەن و یەك یەك هەڕەشەیان لێ دەكەن، چاومان لەسەرتانە و بجوڵێنەوە لێتان دەدەین، بجوڵێنەوە لە كۆمەڵكوژی تێپەڕتان دەكەین، ئەو مەترسیانە هەیە، باشە چی كەسێك ئەو گەلە دەپارێزێت؟ ئەو گەلە چۆن خۆی بپارێزێت؟ ئەوانەی كە ئێستا چەكیان بەدەستە، هەڤاڵانی ئێمە ئەوانە كوڕ و كچی ئەو گەلەن، ئەوانەن بتوانن ئەو گەلە بپارێزن بەڵام ئێمە نامانەوێت تەنیا وەكو حیزب ئەو كارە بكەین، ئێمە دەمانەوێت وەكو كۆمەڵگە ئەو كارە بكەین.
– ئەو بابەتی خۆپاراستنەی كە ئێوە باستان كردوە گەل خۆی بپارێزێت و پشتیوانی گەلن، زۆر لایەن باس لەوە دەكەن و بەو شێوازە لێك دەدرێتەوە كەوا پەژاك ئامادەكاری شەڕ و چوونە ناو رۆژهەڵات دەكات، وە كۆمەڵێك لەو بابەتانە زۆر لە راگەیاندنە كوردیەكان و لە راگەیاندنەكانی تریش دەخرێتە بەر باس، ئایا شتێكی وا لەئارادا هەیە؟ یان وەڵامی ئێوە چییە بۆ ئەو بابەتانەی كەوا دەوروژێندرێن؟
ئەمیر كەریمی: بەشێك لەو راگەیاندنانە بە زانابون و چەواشەكاری تێدایە وەك گوتم دەیانەوێت ئێمە بە مەترسی پیشان بدەن؛ ئەوە راست نییە. بەرنامەو ستراتیژی ئێمە بۆ بابەتی چەكداری دیارە، ئێمە دیارمان كردوە كەوا خەباتی چەكداری كلاسیك لە جۆری كۆن ناكەین، ئەوەی كە پەژاك هێزی دروستكردوە و ئەو هێزانە دەنێرێتە ناوەوە ئەوە شتێكی راست نییە چونكە هێزی ئێمە لەناوخۆیە، ئێمە لەدەرەوەی رۆژهەڵاتی كوردستان نین هێزەكانمان لەوێن هەركەس ئەوە دەزانێت. ئەو هێزە ئامادەی پاراستنی گەلە، هێرش بكرێتە سەر گەل یاخود ئێمە ئەوا خۆمان دەپارێزین. بەڵام ئەوەی كە بچین هێرش و لەشكركێشی بكەین شتێكی وا لەبەرنامەی ئێمەدا نییە، ئەوە بەجۆرێك گەورەكردنی بابەتەكانە و كەناڵیزەكردنی شتەكانە بۆ هەندێك ئامانجی تایبەت.
پەژاك هێزێكی سیاسیە و بەرنامە و فكر و ئایدۆلۆژی هەیە بۆ چارەسەری بابەتەكە، ئێمە پێشتر دوو نەخشەڕێمان پێشكەش كردوە ئەو نەخشەڕێیانە زۆر بە ئاشكرایی كاری لەسەر بابەتی پرسی كورد تێدایە، هەروەها پێشووتر بەرنامەمان هەبوە كە چۆن هەوڵبدەین كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك بونیادبنێین و هەموو هێز و لایەنەكان لەیەكتر نزیك ببنەوە؛ بەرنامەمان ئەوە نییە بە تەنیا بچین دەستێوەردانی لەشكری بكەین و لەو جۆرە شتانە. بەڵام ئەوەمان گوتوە ئەوە بە خیتاب بەهەر هێزێك دەڵێین بەتایبەت ئەو هێزانەی كەوا مەترسی لەسەر گەلەكەمان درووست دەكەن، بزانن كە ئەم گەلە بێ خاوەن نییە. پاراستنی گەل كاتێك مسۆگەر دەبێت كە ئەو گەلە بگاتە قۆناخی خۆپاراستن، كاتێك دەگاتە قۆناخی خۆپاراستن كە هەر هێزێكی چەكداری كە هەیە هەموویان لە ژێر چاودێری گەل و حوكمی بەڕێوەبەری گەلدابێت نەك لەژێر حوكمی حیزبیدا. ئێمە هەبوونی چەكداری تایبەتی حیزبی بەمەترسیدار دەبینین بەتایبەت بۆ داهاتووی گەلی كورد.
لە باشوری كوردستان ئێستایش كە مەترسی لەسەر هەرێمی كوردستان درووستەبێت بەهۆی ئەوەوەیە كە حیزبە چەكدارەكان ئامادەنین یەكبگرن یان هێزێكی چەكداری دروست بكەن كە هی گەل بێت، ئەوە مەترسیدارە و دەتوانێت هەموو دەستكەوتەكان خراپ بكات و بەرەو دواوەمان ببات. بۆیە دیسان بانگەوازیەكەمان لەو بوارەوە دوبارە دەكەینەوە كەوا ئێمە ئامادەین هێزی چەكداری خۆمان تێكەڵ بە هێزێك یان خزمەتی رێوەبەری دیموكراتیكی گەل بكەین؛ لەو روەوە هیچ گومانێك نییە.
– لەم جەنگەدا كەوا ئێستا لەنێوان ئێران و ئیسرائیل و هاوپەیمانەكانیانەوە دەركەوتوە، چی سیستەمێك پێویستە بۆ بونیادنانەوەی كۆمەڵگە؟
ئەمیر كەریمی: هەتا ئێستا دەسەڵاتداریی كۆماری ئیسلامی بە زەخت و زۆری نەیهێشتوە كە گەل خۆی بەڕێكخستن بكات. بچوكترین خۆ بەڕێكخستنی گەل دەستێوەردانی كراوە، كەسانێك لەسەر زمانی كوردی و مێژوو و ژینگەپارێزی كاریان كردوە هەڵسوكەوتی ئەمنیان لەگەڵ كراوە، هەر جۆرە بەڕێكخستنبونێكی نەهێشتوە، ویستویەتی كۆمەڵگە بێڕێكخستن بهێڵێتەوە، وە حیزب و جوڵانەوەی سیاسی دژایەتیان لەگەڵدا كراوە، ئەگەر ئەمڕۆ بەشێك لە جوڵانەوەی سیاسی كورد بە شاراوەیی كار دەكات و زەختیان لەسەرە و ناچارن كە چەكیان بە دەست بێت، دەرەنجامی سیاسەتە ئەمنیەكانی دەوڵەتی ئێرانە؛ كە ئەڵێم دەوڵەت مەبەستم سیستەمە بە گشتی نەك تەنیا رژێمی كۆماری ئیسلامی، چونكە ئەوە سەد ساڵە ئەو هەڵسوكەوتە لەگەڵ گەلی كورد دەكرێت، ئێمە هەر لەگەڵ زیندان و گرتن و بەشی ئەمنی و سەربازیەوە روبەڕوو بوینە بۆیە ئەو دەرفەتە نەدراوە، ئێستا هێرشێك لەبەرامبەر ئەو سیستەمە و كۆماری ئیسلامی هەیە ئیدی ئەوان ناتوانن ئەو حوكمە ئەمنیەتیە لەسەر ئێمە بسەپێنن. بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كەوا گەل دەستپێشخەری بكات و خۆیان بەڕێكخستن بكەن.
ئەم شەڕە شەڕێكی زۆر زۆر كورتخایەن نابێت، ژێرخانەكان خراپ دەبن، لەبواری ئابوریەوە دۆخی گەل زۆر قەیراناویە، لەبواری كۆمەڵایەتیەوە شەڕ دەتوانێت كاریگەریەكی زۆر زۆر خراپ و داڕوخێنەری هەبێت بەتایبەت لەسەر جوانان، ئەم كۆمەڵگەیە دەبێت بەهانای خۆیەوە بچێت. هەربۆیە ئەم كۆمەڵگەیە دەبێت خۆی بەڕێكخستن بكات و سیستەمی خۆبەڕێوەبردن درووست بكات، ژنان لەو بوارەوە دەبێت پێشەنگایەتی بكەن، چونكە ئێشی هەری گەورەی شەڕ لەسەر ژنانە و قوربانی سەرەكی ئەوانن كەوا جەرگیان دەسوتێ و هێرشی سەرەكیان لەسەر دەكرێت، توندڕەویەكان و فاشیزم ژنان بە ئامانج دەگرن، بۆیە ژنان دەبێت ببنە كۆڵەكەی سەرەكی خۆبەڕێكخستنكردنی كۆمەڵگە و خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیك درووست بكرێت لە ئاستی هەرێمی و شار و گەڕەكەكاندا، كۆمیتەكان دروست بكرێن كەوا چۆن خۆیان بەڕێكخستن بكەن، چۆن لە بواری ئابوریەوە بتوانن سیستەمێك دروستبكەن كە لەسەر پێی خۆیان رابوەستن و نەیەڵن بەشی زۆر ناسكی كۆمەڵگە بەتایبەت چینی زەحمەتكێش و كاركەر و بێكاری كۆمەڵگە زۆر ئێش بكێشێت. بتوانن هەندێك سیستەمی هەرەوەزی و خۆپاراستنی دروستبكەن، بە بچوكترین ئامرازەكانی دەستیانەوە بتوانن رێگربن لەوەی كەوا هێرش بكرێتە سەر كۆمەڵگە. ئێمە لەو بوارە و هەر بوارێكەوە دەتوانین یارمەتیدەربین. دەبێت سیستەمی بڕیاردان دروست بكرێت ئیتر كاتی ئەوە هاتوە كەوا لە هەر هەرێمێكەوە بۆخۆیان بڕیار لەسەر ئەوە بدەن و خۆیان سیستەمی شارەداری و خۆبەڕێوەبردن دروست بكەن، لەو بوارەوە دەبێت هەركەس قۆڵی لێهەڵماڵێت. ئەوە تەنیا سیستەمێكی ئایدۆلۆژی و خیتابی حیزبێك نییە هەركەس دەبێت تێیدا بەشداربێت.
ئەوە هەڵەیە لەو بوارەوە كەوا هەندێك كەس بەیاننامە بڵاودەكەنەوە كە سیستەمێكیان دروست كردوە، بەو شێوازە نابێت سیستەم ئاوا دروست نابێت. سیستەم بەو جۆرە دروست دەبێت كە هەموو گەل تێیدا بەشداربێت. دەبێت بەشێوازی مەجلیسی بێت كەوا هەمووان تێیدا بەشداربن و بڕیاری لەسەر بدەن. حیزبێك یان جوڵانەوەیەك ناتوانێت بڕیاری لەسەر بدات. دوابەدوای ئەوە دەبێت وریای ئەوەبین كە دەستێوەردانەكەمان كۆمەڵگە نەشێوێنێت، ئێستا بەشێك لە حیزبە كۆنەكان دێن ئارشیفە كۆنەكانیان زیندوو دەكەنەوە، وێنە و دیمەنی سەردەمی چەكداری بڵاودەكەنەوە، بەڕاستی كاتی ئەو شتانە نییە، كاتی ئەوەیە هەموو سەرنجمان لەسەر ئەو گەلەبێت، ئەوەیش كاتێك دەكرێت ببینە هێزی راستەقینەی ئەو گەلە، ئەو گەلە دەبێت بزانێت چیمان لێی دەوێت، ئێستا ئەوەندە خاوەنی بوێری و دلێریە كە یەخەی هەموومان بگرێت. هەندێك لەدەرەوەی وڵات خیتابی زۆر گەرم و قارەمانانە دەكەن، باشە جەنابتان لەكوێن؟ بە حیسابی كێ ئەو قسانە دەكەن؟ ئەو گەلە زوڵم دەبینێ و زۆری و زەحمەتی دەكێشێت و خۆیشی دەتوانێت خاوەن بڕیاربێت، لەوانەیە ئەو گەلە تۆی قبوڵیش نەبێت، بەڵام تۆ وا قسە دەكەی كە ها ئەوە هاتینەوە و دەبینە هەمەكارە؛ شتی وانییە. هەركەس دەبێت لەو بوارەوە بەڕێزەوە نزیكی گەل ببێتەوە.
سەردەم سەدەی بیست و یەكەمە، دەبێت بیر لەوە بكەینەوە كە سەد ساڵی داهاتوو ئەو گەلە چۆن بژێت، ستراتیژی و ئەقڵانی بیر بكەینەوە، نابێت خۆمان بەهەموو شتێك بزانین، بەرنامەكانمان بڵێین و وەكو حیزب كاریش بكەین بۆ بەرنامەكانمان و هەقمان هەیە كە پڕوپاگەندەی خۆیشمان بكەین بەڵام نابێت خۆمان بكەین بە هەمەكارە، بۆیە دەبێت ئاتمۆسفێرێكی دیموكراتیك و تێكۆشانكردن هەبێت. باس لەوە ناكەم كە حیزبەكان رەخنە لەیەك نەكەن؛ وانییە. دەبێ ئاتمۆسفێرێكی دیموكراتیك هەبێت لەوێ شەڕی فكرەكان بكەین بەڵام دەبێ ئەنجامێك دەربكەوێت.
ئیدی ئەو خیتابەی كە یەك یەكیتر لەناو دەبات، یەك دەتوانێت ببێتە حاكم ئیتر ئەو خیتابە نەما لەڕاستیدا سەركەوتوو نەبوو. ئێمە دەبێت مافەكان و رێوەبەری و خۆبەڕێوەبەری و ستاتۆی گەلی كورد مسۆگەر بكەین، ئەوە ئەركمانە. بەڵام ئەوە بەس نییە، گەرەنتی هەموو ئەو شتانە سیستەمێكی دیموكراتیكە. لەگەڵ گەلانی دیكە چۆن بژین؟ ئەوانەی كە ئەو جۆرە قسانە دەكەن چی بەرنامەیەكیان هەیە؟ هەر نەورۆزی ئەمساڵ دیاربوو كەوا دەوڵەت زۆر بە ئاسانی توانی كەوا ئازەریەكان لەبەرامبەر گەلی كورد هانبدات و دەست بەسەر بابەتەكەدا بگرێت. چۆن دەتوانین پێش لە ئەوانە و گەشەسەندنی فاشیزم بگرین؟ كاتی ئەوەنییە كە دانیشین بزانین كێ لە تاران حوكم دەكات دیسان بچین خۆمانیان لەبەردەم خوار بكەینەوە و داخوازی پێشكەش بكەین، ئێمە داخوازی پێشكەشی هیچ كەس ناكەین، پرۆژەمان هەیە و دایدەنێینە مەیدان و كاری بۆ دەكەین، زۆر بەباوەڕین بە گەلەكەمان و بەهێزی خۆمان. ئەمڕۆ ئەقڵانیترین و دروستترین بەرنامە؛ بەرنامەی گەلی كوردە ئەوە سەلمێندراوە، گەلانی تریش پێشەنگایەتی گەلی كوردیان قبوڵە، شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئەوەی نیشاندا. خیتابی زۆر بەرتەسك دەكرێت كە من ناتوانم ناوی بنێم نەتەوەپەرستیش چونكە ئاستەكەی زۆر لەوە نزمترە، ئەو جۆرە قسانە خیتابی خراپكردنی پرۆژەی پێشەنگایەتی گەلی كوردە.
هەمیشە پرسیارێك روبەڕووی ئێمە دەبێتەوە(دەمەوێ گەل لەو بابەتەدا روون بێت) دەمەوێ لە بابەتی شەڕدا قسەبكەم، ئێمە ئەو شەڕە بەبونیادنەر نازانین بۆیە لەگەڵیدا نین، ئەم شەڕە كاریگەری هەیە و ئەمە نابێت وا لێك بدرێتەوە كە ئێمە لەگەڵ ئەوەنین دیكتاتۆریەت لەناوبچێت یان لاواز ببێت، زۆر بەڕونی و ئاشكرایی دەتوانین هەندێك شت بڵێین، من باس لە بیرەوەری ژنێك دەكەم كە زیندانی بووە لەگەڵ شیرین عەلەمهولی كە باسی ئەوە دەكات سەرەكیترین ئەشكەنجەیان ئەوەبووە كە لەسەری شیرین عەلەمهولیان دەدا، بۆچی؟ چونكە لە مێشكی ئەو دەترسان. هەر گورزێك كەبەر سەری شیرین عەلەمهولی كەوتوە دەمانەوێت سەد بەرابەر بەوە بەر سەری دیكتاتۆر بكەوێت، گومانیان لەوە نەبێت. هەر ئەشكەنجە و لێدانێك لە حەبیبوڵا گوڵپەریپور كراوە لە حسێن خزری كراوە لە زیندانیانی سیاسی كراوە لە تێكۆشەرانی كۆن و نوێ كراوە دەمانەوێت سەد بەرابەر زیاتر لەوەیان بەسەربێت، دەبێت ئەوە بزانن كە هەستیاریمان پڕە لەو بابەتەدا، ئێمە دۆست و دوژمنی خۆمان دەناسین، كەس گومانی لەوە نەبێت و نایشیبەخشین.
– لەسەر ئەو بابەتە باس لەوە دەكرێت كەوا پەژاك بكەوێتە ژێر كاریگەری هەندێ هێزی ئیمپریالیزمەوە، ئایا شتێكی وا رێی تێ دەچێت یان پەژاك سیاسەتی هێزی ئیمپریالیزمی پێ خۆشبێت و هەوڵی هاریكاری بدات؟
ئەمیر كەریمی: ئێمە دەبینین كەوا گۆڕانكاری هەیە و گورز دەخۆن و دەبینین كە گەل بەوانە خۆشحاڵە بەڵام ئەوە بەس نییە كە تەنیا لە فكری ئەوەدا بین چۆن تۆڵە بستێنینەوە یان دڵمان رەحەت بێت، ئێمە لە فكری ئەوەداین كە چۆن بژین گەلەكەمان چۆن بژیت سەد ساڵی داهاتوو چۆن بژین لە سیستەمی داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وەزنی كورد چیە لە سیستەمی داهاتووی ئێراندا وەزنی كورد چیە و لەكوێین، ئەوە بۆ ئێمە گرنگە. تۆڵەسەندنەوەی هەری گەورە ئەوەیە كە كورد خاوەن رۆڵ بێت، ئەو كوردەی كە پەراوێزخراوە لەناو دڵی بابەتەكاندابێت ئەوە گەورەترین تۆڵەیە، ئێستا ئێمە بۆ ئەوە كار و تێكۆشان دەكەین.
لایەنێكی تری ئەو شەڕە هەیە ئەویش هێزە جیهانی و هەرێمیەكانن وەك ئەمریكا و ئیسرائیل، هەتا ئێستا ئێمە بەدیاریكراوی هیچ بەرنامەیەكمان بۆ دیموكراسی و چارەسەری پرسی كورد لەوانە نەبینیوە، بۆیە ناتوانین خۆمان بخەینە هیچ بەرەیەكەوە، بەرژەوەندی و داهاتوو و ئیرادەی گەلەكەمان بۆ ئێمە گرنگە، بەڕاستی نە ئیرادەی خۆمان و نە ئیرادەی ئەو گەلە نادەینە دەستی هیچ كەسەوە، ئێمە هێڵی سێیەمین لەسەر بنگەی بەرژەوەندی گەلەكەمان كاردەكەین و لەسەر ئەو بنگەیە سیاسەت و دیبلۆماسیەت دەكەین و نابینە سەربازی هیچ كەسێك زۆر بەڕونی و ئاشكرایی ئەوە دەڵێین لە خزمەت هیچ كەسێكدا شەڕ ناكەین. شەڕ و قوربانیدان هەبێ لە خزمەتی گەلەكەمان و داهاتووی گەلەكەماندا دەیكەین، پێمان خۆشە ببینین كە لە داهاتوودا منداڵەكانی ئەم گەلە بە ئازادی دەژین نەوەك بەترس بژین، ناگیرێن و ئەشكەنجە ناكرێن و لەسێدارەدانیان لەسەر نییە و بەفەرهەنگی خۆیان دەژین و خۆیان بەڕێوەدەبەن هاوكات لە ناوەندی بڕیارەكاندان.
ئەقڵیەت و هێز و دیموكراسیەتی گەلی كورد دەتوانێت ببێتە مەشخەڵ بۆ هەموو گەلان دەتوانێت ئەو رێگا پیشاندەرەبێت و ئەو ماتەوزەیەی هەیە، نابێ ئەوە سنورداربكەینەوە چونكە ئەوە هەڵە دەبێت، كورد بە ئەندازەی ئەوەی لە كوردستان هێزەكەی دیاریكەرە؛ دەبێت لە تاران و مەشهەد و شیراز و تەورێز دیاریكەر بێت. گەلی كورد دەبێ ببێتە تاجی سەری ئازادی و دیموكراسی هەرێمەكە، ئەو ماتەوزە و تواناكاریەی تێدایە، هەركەسیش بەو شێوازە حساب لەسەر گەلی كورد دەكات. هەموو ئەو كەسانەی لێكۆڵینیان كردوە یان بەجۆرێك نزیكی بونەتەوە ئەوەی تێدا دەبینن، ئەو پۆتانسێلە مێژووییە. لە سەد ساڵی رابردوودا دەوڵەت نەتەوە ئەو دەرفەتەی نەداوە لەمەودوا ئەم دەرفەتە دەخولقێت، بۆ ئەوە دەبێت بەهێز و رێكخستن و خاوەن بیر و بەرنامەبین و گوێ بۆ یەكتر رابگرین. كاتی ئەوە هاتوە كە فكر و بەرنامە و پرۆژەكان مەترەح ببێت.
– لەكۆتایی ئەم چاوپێكەوتنەدا پەیامی كۆتاییتان چییە؟
ئەمیر كەریمی: بەشەرتی ئەوەی لە چوارچێوەی ئێرانێكی دیموكراتیكدا؛ لە كۆماری ئێرانێكی دیموكراتیك فرەڕەنگی و هەمەجۆردا ئامادەین لەگەڵ هەموو لایەنەكاندا هاوكاری بكەین. ئامادەین بەیەكەوە تێكۆشانی بونیادنانەوەی ئێرانێكی دیموكراتیك بكەین و سەدەیەكیتر دەست پێبكەین بەڵام بەو مەرجەی ئەو هێزانە خۆیان لە زهنیەتی دەسەڵاتداری و خۆسەپێنی رزگار بكەن، خۆیان لە زهنیەتی دروستكراوی دەوڵەت نەتەوە رزگار بكەن. كامە هێز دیموكراتیك نزیك ببێت و چارەسەری پێ بێت و خیتابی چارەسەری و دیموكراتیكی هەبێت ئێمە ئامادەین و ئەوەیش پێویستە كە بكرێت، شتێك بەناوی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ئێستا لەبەر باسدا نییە، بۆچی؟ چونكە ئەوەی كە دەبێت دژبەری بكرێت نەك تەنیا رژێمێكە ئەوەی كە دەبێت دژبەری بكرێت سیستەمێكە كە مەودای دیموكراسیەتی نەداوە، ئەو سیستەمە سەد ساڵە هەیە؛ سیستەمی دەوڵەت نەتەوە، سیستەمی دەسەڵاتی ئێرانیی دەبێت سەرلەنوێ پێناسە بكرێتەوە و ببێتە سیستەمێكی دیموكراتیك، بۆ ئەوە كەسانێك كە دەیانەوێت سیستەم سەرلەنوێ ریشەیی و رادیكاڵ پێناسە بكرێنەوە ئەوانە ئۆپۆزسیۆنن، بەداخەوە ئێمە ئەوە زۆر نابینین، بۆیە دەبێت ئۆپۆزسیۆنێك پێكبێت بە خیتابی دیموكراتیكی رادیكاڵ كە جیاوازیەكانی گەلان قبوڵ بكات و جوڵانەوەی رزگاریخوازی گەلان بێنە لای یەكتر، دەبێت دەست لە خیتابی ئەمە جوگرافیای منە، دەست هەڵگرن، ئەگەر ئێمە نەتەوەی بندەست بین ئەو بانگەشە جوگرافیامانە سەبارەت بەیەكتر لەچییە؟ ئایا ئێمە ناتوانین نیشتمان و كار و رێوەبەری هاوبەش پێكەوە دروست بكەین؟ بەڵێ دەتوانین دروستی بكەین، چونكە ناتوانین گەلان لەیەكتر داببڕین و سنوربەندی بكەین.
خیتابمان بۆ گەلی كورد لە بەشەكانی تری كوردستان هەیە بەتایبەت بۆ هێزەكانیان؛ رۆژهەڵاتی كوردستان و گۆڕانكاریەكانی ناوی دەتوانێت لەسەر چارەنوسی گەلی كورد لە هەموو بەشەكانی تری كوردستان كاریگەری زۆر گەورە بكات، دەتوانێت دەستكەوتی گەلی كورد لە هەموو بەشەكانی تری كوردستان بەرەو سەركەوتن ببات و بیپارێزێت. دیموكراسیەت لە ئێراندا و چارەسەری پرسی كورد لە ئێراندا و بە ئەنجامگەیشتن و بەئازادی گەیشتنی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا دەبێتە هێز بۆ هەموو بەشەكانی تری كوردستان. گۆڕانكاری لە دەوڵەت نەتەوە لە ئێراندا گۆڕانكاری لە سیستەمی سەركوتكاری و دیكتاتۆری لە ئێراندا نەفەس و مەودایەك دەدات بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە هەموو بەشەكانی تری كوردستاندا. بۆیە بەشەكانی تری كوردستان زۆر بە هەستیاریەوە دەبێت چاو لەو پێشهاتانەی ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان بكەن، دەبێت یارمەتیدەربن، هیچ هێزێك لە بەشەكانی تری كوردستاندا نابێت هەوڵ بدات هێزی سیاسی و رێكخستنی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان پارچە بكات، نابێت هەوڵ بدات ئەوانە بێنێتە لای یەكتر، دەبێت خیتابی كۆكردنەوە و چی كەسێك خاوەنی چی كاریگەریەكە لەسەر هێزێك؛ ئەوە دەبێت بیخاتە گەڕەوە بۆ یەكگرتن.
گەل لە بەشەكانی تری كوردستان دەبێت پشتیوان بن، بە چالاكی و بە مادی و مەعنەوی و بە هەموو شتێك، ئێمە ئاستێكی خاوەنداری دەبینین، بەڵام ئەو خاوەندارییە دەبێت بگاتە ئاستێكی هەری ژوور، شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ئەو شۆڕشەی كە رۆژهەڵاتی كوردستان ئێستا پێشەنگایەتی دەكات دەتوانێت كاریگەریەكی زۆر زۆر ئەرێنی لەسەر كۆمەڵگە و سیستەمی دەسەڵاتی سیاسی لەسەر هەموو شتێك بێت لەسەر دەوڵەتەكانی دراوسێ و لەسەر كۆمەڵگەكانیش بۆیە لە بوژانەوەی ئەو شۆڕشەدا و لەسەركەوتنی ئەو شۆڕشەدا دەبێت رۆڵیان هەبێت.
ژنان لە بەشەكانی تری كوردستاندا دەبێت پشتیوانی بزوتنەوەی ژن لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا بكەن و لە باوەشی بگرن.
گەنجان لە بەشەكانی تری كوردستاندا دەبێت بەشێك بن لە تێكۆشانی ئازادی رۆژهەڵاتی كوردستان.
كۆمەڵگەی بەشەكانی تری كوردستان دەبێت پشتیوانی بكەن و ئەزمونەكانیان و هەم وانەكانی كە هەیانە لە بواری سیاسی یا كۆمەڵایەتی تێیدا بەشداربن، رۆژهەڵاتی كوردستان كراوەیە بۆ ئەو بەشدارییە. لە ئەنجامدا ئێمە یەك جەستەین، نەتەوەی كورد یەك نەتەوەیە، دەبێت كە هەندێ جیاوازی هەبێت لە بواری سیاسیەوە یان كۆمەڵایەتیەوە یان فەرهەنگیەوە لە هەندێك شوێن جیاوازی هەبێت بەڵام لە دەرئەنجامدا یەك جەستە و یەك چارەنوسین، سەركەوتنی گەلی كورد لە هەر بەشێك لە كوردستاندا سەركەوتنی گشتی گەلی كوردە. گەلی رۆژهەڵاتی كوردستان ئەوەی نیشاندا كە چەندە دڵخۆشە بە سەركەوتن لە باكور یا باشور، چەندە دڵخۆشە بە سەركەوتن بۆ رۆژئاوا ئەوەی بە كرداری پیشانداوە، چەندە پشتیوانی شۆڕشە لە باكوری كوردستان، چەندە لە خەمی بەشەكانی تری كوردستانە و خۆی تێدا بەشدار دەبینێت و ئەو چاوەڕوانیەی لە بەشەكانی تری كوردستانیش هەیە كە دڵنیاین پێكدێت.
