رزگار ئەویندار
جیهان، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و کورستان بە تایبەتی کە وەک ناوەندی ململانێیەکانی سێهەمین شەڕی جیهانی دەناسرێ لە ناو قەیران و گێژاوێکی هەمەلایەنە دایە و بە قۆناغێکی زۆر هەستیار، مێژوویی و چارەنووسسازدا تێدەپەڕێن. هەربۆیە رێبەر ئاپۆ پرۆژەیەکی لە پێناو چارەسەرکردنی پرسەکانی؛ رێکخستن کردنی كۆمەڵگە، سیستەمی حوکمڕانی و چۆنیەتی دیموکراتیزەکردنی كۆمەڵگە داڕشتوە. هەروەها بە مەبەستی رزگاربوون لەو قەیرانانەی کە سەرجەم سیستەمی سیاسی، بیردۆزی، ئابووری و کۆمەڵایەتی جیهانی تووشی داڕمان و هەڵوەشانەوە کردووە. پێش دیتن و درک کردن بە قۆناخەکان و تایبەتمەندیەکانی سێهەمین شەڕی جیهانی کە زلهێزە هەژەمۆنگەراکان لە سەرگۆی زەوی بە گشتی و لە رۆژهەڵاتی ناوین بە تایبەتی بەڕێوەی دەبەن بوونە هۆکاری ئەوەی کە رێبەر ئاپۆ لە ساڵانی ١٩٩٣ بە دواوە لە پێناو چارەسەری سیاسی و دیموکراتیانەی کێشەی کورد بە راگەیاندنی ئاگربەست و راگرتنی خەباتی چەکداری لە چەندین قۆناغی جیادا هەنگاوی قەڵەمبازانە و بە کاریگەر لە ئاست جیهانی و هەرێمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لایەن پەکەکەوە بهاوێژێت. ئەگەر شەڕو ململانێیەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک شەڕی مۆدێلی كێبڕكێ چارەسەری قەیرانەکان دەستنیشان بکەین، دەتوانین بە ٣ مۆدێل و رێبازی ناوزەدیان بکەین؛
یەکەم: مۆدێلی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری جیهانی بە پێشەنگایەتی ئەمریکا ـ ئیسرائیلە، کە لە پێناو دەستبەسەرداگرتنی سەرچاوە و کانزاکانی وزە، هەروەها حاکمیەت بە سەر رێگاکانی گواستنەوە و بازرگانیدا شەڕو ئاژاوەی دژە مرۆڤانە هەڵدەگیرسێنن. بۆ وێنە شەڕی غەززە ـ ئیسرائیل و لێدان لە حەماس و حووسیەکانی یەمەن. پێشتر ئەم هێزانە زۆرتر سوودیان لە رێکخراوە جیهادی و توندئاژۆ ئیسلامیە سیاسیەکانی وەک؛(ئەلقاعیدە، ئەنساروئیسلام و داعش) بۆ ئامانجی سیاسی و ئابووری وەردەگرت.
دووەم: مۆدێلی هێزە قەوارەپارێزە هەرێمیەکانی وەک(تورکیا، ئێران، لوبنان، یونان، قەتەر، ئیمارات، عەرەبستان و …هتد) کە خوازیاری گۆڕانکاری نین و رازین بە ئەو پێگە ژئۆستراتژی و جوگرافیای سیاسی کە لە ناوچەکەدا لە دوای دووهەمین شەڕی جیهانیدا بەدەستیان هێناوە. هەر لە ناو ئەم مۆدێلەدا رووسیە و چین هەن کە خوازیاری فراوانخوازی هەژموونی سیاسی ـ ئابوورین. واتە رووسیا بە هەڵگیرسانی شەڕی ئۆکراین لە ژێر هزر و ئایدیۆلۆژیای ئوورئاسیادا هەوڵی پەلهاوێشتن و فراوانخوازی دەسەڵاتی خۆی دەدات. لە لایەکی ترەوە چین بە دوای دەرفەتێک دەگەڕێ کە لە ناو ئەم قەیران و ئاڵۆزیانەدا وڵاتی تایوان بە گشتی پەیوەستی دەسەڵاتی سیاسی خۆی بکات.
سێهەم: مۆدێرنیتەی دیموکراتیکی گەلانە کە لە پێناو چارەسەری ئاشتیانە و دیموکراتیانە لەسەر بنەمای سیاسەتی دیموکراتیک و نەتەوەی دیموکراتیکدا هەوڵی چارەسەری کێشە نەتەوەیی،کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، چاندی و ئەخلاقی بە پێشەنگایەتی ژنان و گەنجان لە دەرەوەی دام و دەزگاکانی دەوڵەت و دەسەڵات دەدات. هەروەها لەم مۆدێلە ئامانج لە رێکخستن کردن و بە هێزکردنی كۆمەڵگە دوو خاڵی بنەڕەتییە: یەکەم؛ كۆمەڵگە بتوانێ سەربەخۆیانە لە دەرەوەی دام ودەزگاکانی دەوڵەت و دەسەڵات کێشەکانی خۆی چارەسەر بکات. دووەم؛ تاک وكۆمەڵگە لە چوارچێوەی ئیرادەی ئازاد لە پێناو پێکهێنانی ژیانی ئازاد دا خۆی بەڕێوە ببات.
جێی ئاماژەیە کە هەر دوو مۆدێلی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری جیهانی و هێزە قەوارەپارێزەکان بە هۆی هاوبەشیان لە بواری زیهنیەت و تێڕوانینیان بۆ چەمکەکانی وەک؛ دەوڵەت ـ نەتەوە، دەسەڵات، ناوەندگەرایی، پیشەسازیگەرایی، رەگەزگەرایی، هەڵسووکەوت و ژیان لە گەڵ ژن و سروشتدا. زۆر جار لە دژی مۆدێلی مۆدێرنیتەی دیموکراتیک کە كۆمەڵگە بە پێشەنگایەتی ژنان و جوانان بە بنەما دەگرێ هێرش ئەنجام دەدەن. بۆ وێنە رێکەوتنی ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا بۆ پێگەیاندنە سەردەسەڵاتی کەسێکی وەک جۆلانی کە سەرکردەی رێکخراوێکی ئیسلامی”تحریر الشام” لەسوریا بوو.
بە مەبەستی باشتر تێگەیشتن لە بابەتەکە ئاماژەیەکی کورت بە کڕۆنۆلۆژیای قۆناغەکانی ئاگربەست و راگرتنی خەباتی چەکداری پێویستە:
١ـ ١٧ ئادار ١٩٩٣ . ٢ـ ٢٦ ئەیلوول ١٩٩٥ . ٣ ـ ئاگربەسی ١٩٩٩ لە پێناو پووچەڵکردنەوەی پیلانگێڕی نێو نەتەوەییە . ٤ ـ لە تەمموز هەمان ساڵدا بە درێژکردنەوەی ئاگربەست و کشانەوەی گەریلا بۆ باشووری کوردستان، هەروەها لە جووتمەی هەمان ساڵ بە ناردنی دوو گرووپی ئاشتی لە تورکیا و لە ئەوروپا بە مەبەستی نیازپاکی و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی رێکخرا کە لە ئەنجامدا دەوڵەتی تورکیا هەر دوو گرووپی ئاشتی بە تۆمەتی ئەندامێتی لە پەکەکە دادگایی و زیندانی کران. ٥ ـ ١ جووتمە ٢٠٠٦ . ٦ ـ ١٩ جووتمە ٢٠٠٩ بۆ جاری دووەم ناردنی دوو گرووپی ئاشتی لە مەخموور و لە قەندیلەوە بۆ توركیا . ٧ ـ ئەیلوول ٢٠١٠ جارێکیتر ئاگربەس راگەیندرا . ٨ ـ ٢١ ئادار ٢٠١٣ کە بە بەشداری ٣ ملیۆن کەس پەیامی رێبەر ئاپۆ کە خوازیاری پێکهێنانی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەری دیموکراتیانە بوو خوێندرایەوە.
شایانی باسە کە بە ئامانجی سەرخستنی پڕۆسەی ئاشتی و پێکهێنانی کۆمەڵگەی دیموکراتیک، لە ئاداری ٢٠٠٤ رێبەر ئاپۆ بە رێگەی مانیفستۆی”پاراستنی گەلێک”دا خوازیاری گۆڕینی پارادایم بوو. بۆیە کۆڵەکەکانی پارادایمی نوێی لە سەر بنەمای”دیموکراسی، ئێکۆلۆژی و ئازادی ژن” داڕشت و پڕۆژەی سیستەمی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیکی بونیاد نا و بە بەرفراوانی فۆرموڵبەندی کرد، هەروەها لە ساڵی ٢٠٠٥ بەدواوە لە بواری تیۆری و کرداری لە ئاست ئەندامانی پەکەکە و پێکهاتەی كۆمەڵگەدا خەباتی رێکخستنی و پێگەیاندنی بەڕێوە بردووە.
بە هێرشی حەماس لە ٧ ی جووتمەی”ئۆكتۆبەر” 2023 بۆ سەر ئیسرائیل و هێنانە سەر حوکمی جۆلانی لە ٨ ی ئاداری ٢٠٢٥ لە سووریا هاوسەنگی هێز لە نێوان هێزەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و هێزە قەوارە پارێزەکان بە قازانجی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری تێکچوو. بۆیە دەرفەتی بە کردەیی کردنی سیاسەتی نکۆڵی و قڕکردنی كۆمەڵگە و گۆڕانکاری لە نەخشەی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لایەن ئەمریکا وئیسرائیل کە بیرۆکەی فراوانخوازی و هەژەمۆنی هێزە جیهانیەکانە دەستی پێکرد.
لەم قەیران و ئاڵۆزیانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا کە شەڕی مۆدێلی چارەسەری و بەڕێوەبردنە. مۆدێلی مۆدێرنیتەی دیموکراتیک لەلایەن دامەزرێنەر و ئەندازیاری هزر و ڕامانی ژیانی ئازاد رێبەر ئاپۆ داڕێژراوە. ئەم مۆدێلە لە چوارچێوەی کوردستان و هەرێمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا بەرەو مۆدێلی جیهانی و گەردوونی هەنگاو دەنێ. تەنانەت لە ئاست سۆسیال ئەنترناسیۆناڵ دا ئاستێکی بەرچاوی بەدەست هێناوە و بوەتە کانگای هیوا و ئومێد بۆ گەلان . دەتوانین بڵێین سۆسیالیزمی دەوڵەت ـ نەتەوە دوای ٧٠ ساڵ دەسەڵاتداری و دەوڵەتداری تووشی قەیرانی بیردۆزی و هەڵوەشانەوە بوو! بۆچی ؟ چونکە خۆی لە بواری سیستەمی هزری سیاسی و حوکمڕانی دا نوێ نەکردەوە و خۆی لە عەقڵیەتی دەوڵەت ـ نەتەوە رزگار نەکرد.
لە رێبازی تێکۆشینی رێبەر ئاپۆدا سەبر و خۆڕاگری، لە هەمان کاتدا سووربوون لەسەر گەیشتن بە راستیەکان وەک پرەنسیپ و رێچکەی خەبات بە بنەما دەگیردرێن. بۆیە لە ساڵانی ١٩٩٣وە بە راگەیاندنی ئاگربەست و راگرتنی خەباتی چەکداری، پێداگری لەسەر خولقاندنی مرۆڤ و كۆمەڵگەی ئازاد و دیموکراتیك دەکات. رێبەر ئاپۆ وەک کەسایەتییەکی سۆسیالیزمی زانستی، تاک ـ كۆمەڵگە وەک نرخێکی بنەڕەتی سەیریان دەکا. هەمان کات پابەندبوونی رێبەر ئاپۆ بە گەل لەسەر بنەمای خاوەن ئیرادەی سەربەخۆ بوون و متمانە بە خۆبوون وەک پێوانەیەکی حاشا هەڵنەگرە. لە شێواز و رێبازی رێبەر ئاپۆدا لە نەبوون و بێ دەرفەتی سیاسی ـ رێکخستنی و کۆمەڵایەتیدا، هەبوون و دەرفەتی سیاسی ـ رێکخستنی و کۆمەڵایەتی خولقاندن، لە هەمانکاتدا ئەو دەرفەت و هەبوونانە پێشخستن و پاراستنیان پێوانێکی تێکۆشانی ئازادیە. لەلایەكی ترەوە لە ئەنجامی خۆڕاگری رێبەر ئاپۆ و گەریلا سیستەمی سیاسی ـ ئابووری توركیا تووشی قەیران و بۆشاییەکی ئەمنی بوو. رێبەر ئاپۆ ئەم بۆشاییە سیاسییە و هەڕەشەی ئەمنی لە سەر توركیا بە سەردانی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی نەتەوە پەرستی تورکیا کە عەقڵیەتێکی نەژادپەرست و قڕکەری لە بەرامبەر تاک و كۆمەڵگەی کوردی هەیە وەک دەرفەتێکی زێڕین بۆ تێکۆشانی ئاشتی و پێکهێنانی كۆمەڵگەی دیموکراتیک رەخساند و لە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢٥ بانگەوازی تێکۆشانی ئاشتی و پێکهێنانی کۆمەڵگەی دیموکراتیکی راگەیاند کە پێشوازییەکی جیهانی و هەرێمی لێکرا. واتە تێکۆشینی سۆسیالیزمی كۆمەڵگەی دیموکراتیک لە چوارچێوەی سیستەم و پرۆژەی کۆنفدرالیزمی دیموکراتیکی گەلان بە پێشەنگایەتی ژنان و جوانان بە خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و ڕاگرتنی خەباتی چەکداری پێشکەشی کۆنگرەی ١٢مینی پەکەکە و رای گشتی جیهان کرد.
مەبەست لە راگرتنی خەباتی چەکداری و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە پووچەڵکردنەوەی هەموو جۆرە سیاسەتێکی نکۆڵی و قڕکردن و بیانووی هێرشکارانەیە بۆ سەر دەستکەوتەکانی خەباتی ٥٢ ساڵە لە باکووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوین و گشتی جیهان بوو. بۆیە رێبەر ئاپۆ ستراتیژی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکی لە سەر هێڵی سیاسەتی دیموکراتی و نەتەوەی دیموکراتیک داڕشت.
بانگەوازی خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و راگرتنی خەباتی چەکداری لە باکووری کوردستان، بە واتای دەستهەڵگرتن لە تێکۆشان بۆ گەیشتن بە ئازادی و مافە ڕەواکانی کورد نییە؛ بەڵکوو بوژانەوە و قەڵەمبازییەکی نوێ و سەردەمیانەیە بە گوێرەی ئەو دەرفەت و دەستکەوتی سیاسی ـ یاسایی و کۆمەڵایەتیانەی کە پێشتر لە رێگای خەباتی چەکداری بەدەستهاتوون دەرخسێنێت. لێرە بەدواوە قۆناخی خەبات و تێکۆشانی سیاسی ـ یاسایی لە پەرلەمانی توركیا بەپێشەنگایەتی و رێوەبردنی رێبەر ئاپۆ دەست پێدەکات. واتە ئێدی لەسەر ناوی پەکەکە کار و خەبات بەرێوە ناچێت؛ بەڵام لەسەر مێژوو، فەلسەفە، رێباز، رۆح و میراتەی چاند و ئەخلاق، پارادیگما وبیردۆزی پەکەکە. بەهێزتر، بە مۆراڵ تر و بە جۆش وخرۆشێکی نوێ تر لە جاران، خەباتی قۆناخێکی نوێ لە پێناو پێکهێنانی سۆسیالیزمی کۆمەڵایەتی تێکۆشان دەستپێدەکات. سۆسیالیزم لەسەر بنەمای تێڕوانین و چەمکی دەوڵەت ـ نەتەوە، ئیقتدار، دەسەڵاتداری و ناوەندگەرایی و دەوڵەتگەرایی تێپەڕاندن و رێبازی تێکۆشینی رێکخستن کردن و بەهێزکردنی كۆمەڵگە بە پێشەنگایەتی ژنان و جوانان لە دەرەوەی عەقلیەت وچەمکی دەوڵەت – نەتەوەیە.
