رامتین صبا، عضو بخش رسانه‌های پژاک
منبع: مجله آلترناتیو، شماره ۳۶
مقدمه
کارگران ایران، به‌عنوان نیروی محرکه اقتصاد، در سال ۱۴۰۴ با چالش‌های متعددی از جمله تورم بالا، ناامنی شغلی، و ناکافی بودن دستمزدها مواجه هستند. افزایش ۴۵ درصدی حقوق کارگران در این سال، نتوانسته شکاف عمیق بین درآمد و هزینه‌های زندگی را پر کند. اعتراضات کارگری، به‌ویژه در واکنش به شرایط معیشتی و نقض حقوق کارگران، در سال ۱۴۰۴ ادامه یافته و در برخی مناطق، از جمله شهرهای شرق کردستان، شدت بیشتری گرفته است. این مقاله وضعیت کارگران ایران را با تمرکز بر حقوق و دستمزد، شرایط کاری، اعتراضات کارگری، وضعیت کارگران در شهرهای کُردی، و چشم‌انداز آینده بررسی می‌کند.
حقوق و دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۴
در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۴۰۳، شورای عالی کار رژیم ایران، حداقل حقوق کارگران برای سال ۱۴۰۴ را با افزایش ۴۵ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۳ تعیین کرد. این افزایش، یکی از بالاترین نرخ‌های رشد دستمزد در دهه اخیر بود و با هدف جبران کاهش قدرت خرید کارگران در برابر تورم اعمال شد. جزئیات این مصوبه عبارت‌اند از:
حداقل دستمزد روزانه: از ۲,۳۸۸,۷۲۸ ریال به ۳,۴۶۳,۶۵۶ ریال.
حداقل حقوق ماهانه: از ۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال به ۱۰۳,۹۰۹,۶۸۰ ریال (حدود ۱۰.۳۹ میلیون تومان).
سایر سطوح مزدی: افزایش ۳۲ درصدی به علاوه مبلغ ثابت ۹,۳۱۶,۰۸۰ ریال ماهانه.
حداقل دریافتی یک کارگر متاهل بدون فرزند در سال ۱۴۰۴ به ۱۳.۹ میلیون تومان و برای کارگر متاهل با یک فرزند به ۱۵.۳ میلیون تومان رسید. این درحالی است که با توجه به تورم و بحران اقتصادی، لازم است حداقل دستمزد کارگران در ماه، بیش از ۴۰ میلیون تومان باشد.
با وجود این افزایش، تورم نقطه‌به‌نقطه ۳۱.۴ درصدی گزارش‌شده توسط مرکز آمار ایران در آذرماه ۱۴۰۳ و تورم واقعی بالاتر برای کالاهای ضروری (تا ۶۰ درصد)، قدرت خرید کارگران را کاهش داده است. خط فقر برای یک خانوار سه نفری در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۲۵ میلیون تومان رسیده، در حالی که حداقل حقوق حتی با مزایا برای بسیاری از کارگران زیر این خط باقی مانده است. این شکاف باعث شده که پدیده «شاغلان فقیر» همچنان یکی از مشکلات اصلی کارگران باشد.
طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کاری استاندارد ۸ ساعت در روز و ۴۴ ساعت در هفته است. در سال ۱۴۰۴، دستمزد ساعتی به ۴۷۲,۵۳۱ ریال و نرخ اضافه‌کاری به ۶۶۱,۵۴۴ ریال رسید. با این حال، بسیاری از کارگران به دلیل درآمد ناکافی مجبور به اضافه‌کاری‌های طولانی هستند، که سلامت جسمی و روانی آنها را تهدید می‌کند.
حوادث کاری همچنان یکی از مشکلات جدی است. گزارش‌های سازمان تأمین اجتماعی رژیم نشان می‌دهد سالانه بیش از ۲۰,۰۰۰ حادثه کاری رخ می‌دهد، که بخش عمده آن در صنایع ساختمانی و معدنی است. در سال ۱۴۰۴، کمبود نظارت بر کارگاه‌های کوچک و فقدان تجهیزات ایمنی همچنان جان کارگران را به خطر می‌اندازد.
همچنین بیش از ۸۰ درصد کارگران تحت قراردادهای موقت یا پیمانی مشغول به کار هستند، که ناامنی شغلی را تشدید کرده است. تأخیر در پرداخت حقوق، اخراج‌های ناگهانی، و عدم تبدیل وضعیت به استخدام رسمی از مشکلات رایج است.
اعتراضات کارگری در سال ۱۴۰۴
اعتراضات کارگری در سال ۱۴۰۴ ادامه‌دهنده موج اعتراضات سال‌های گذشته است که به دلیل مشکلات اقتصادی و نقض حقوق کارگران شدت گرفته‌اند. مهم‌ترین دلایل این اعتراضات عبارت‌اند از:
ناکافی بودن دستمزدها: افزایش ۴۵ درصدی حقوق در سال ۱۴۰۴، اگرچه قابل‌توجه بود، اما با تورم واقعی همخوانی نداشت. سبد معیشت یک خانوار سه نفری در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۴ میلیون تومان برآورد شده بود، و این رقم در سال ۱۴۰۴ احتمالاً به ۴۰ میلیون تومان نزدیک شده است.
معوقات مزدی: تأخیر در پرداخت حقوق، به‌ویژه در بخش‌های صنعتی و خدماتی، همچنان یکی از عوامل اصلی نارضایتی است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، برخی کارگران تا ۴۰ ماه حقوق معوقه داشته‌اند.
ناامنی شغلی: قراردادهای موقت و اخراج‌های گسترده، به‌ویژه در صنایع نفت، گاز، و پتروشیمی، کارگران را به اعتراض واداشته است.
سرکوب تشکل‌های کارگری: ممنوعیت فعالیت اتحادیه‌های مستقل و بازداشت فعالان کارگری، مانند اسماعیل بخشی و هیراد پیربداقی، مانع از سازماندهی مؤثر اعتراضات شده است.
اعتراضات کارگری در سال ۱۴۰۴ به اشکال مختلفی از جمله اعتصاب، تجمع، و راهپیمایی بروز کرده است:
اعتصابات: اعتصابات در صنایع کلیدی مانند نفت، گاز، و پتروشیمی ادامه یافته است. در سال ۱۴۰۲، کارگران پیمانی نفت در بیش از ۱۱۰ واحد صنعتی اعتصاب کردند، و این روند در سال ۱۴۰۴ نیز در برخی مناطق ادامه دارد.
تجمعات اعتراضی: تجمعات مقابل وزارت کار، سازمان تأمین اجتماعی، و استانداری‌ها در شهرهای مختلف، از جمله تهران، شوش، و اهواز، رایج بوده است. در روز جهانی کارگر (۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴)، تجمعات مسالمت‌آمیز در شهرهایی مانند تهران، سنه، و اراک برگزار شد، اما برخی از آنها با سرکوب از سوی نیروهای امنیتی مواجه شدند.
راهپیمایی‌ها: در مواردی، کارگران راهپیمایی‌هایی در سطح شهر برگزار کرده‌اند، مانند اعتراضات کارگران نیشکر هفت‌تپه در سال‌های گذشته که در سال ۱۴۰۴ نیز به‌صورت پراکنده ادامه یافت.
دولت در سال ۱۴۰۴ با ترکیبی از وعده‌های اقتصادی و سرکوب به اعتراضات پاسخ داده است. از یک سو، مقامات دولتی مانند وزیر کار وعده بهبود شرایط کارگران را داده‌اند، اما از سوی دیگر، فعالان کارگری با احضار، بازداشت، و حتی احکام قضایی سنگین مواجه شده‌اند. به گزارش دیده‌بان حقوق بشر، در سال‌های اخیر حداقل ۴,۰۴۲ اعتراض و ۱,۱۶۹ اعتصاب کارگری ثبت شده، که بسیاری از آنها با سرکوب همراه بوده است.
در سال ۱۴۰۴، گزارش‌هایی از بازداشت فعالان کارگری در تهران و خوزستان منتشر شد. برای مثال، فعالان کارگری که در تجمعات روز کارگر شرکت کرده بودند، به اتهاماتی مانند «فعالیت تبلیغی علیه نظام» بازداشت شدند. این سرکوب‌ها باعث شده که کارگران به روش‌های غیررسمی‌تر، مانند استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند X، برای سازماندهی و اطلاع‌رسانی روی بیاورند.
مطالبات کارگران در اعتراضات سال ۱۴۰۴ شامل موارد زیر است:
افزایش دستمزد متناسب با تورم واقعی و سبد معیشت.
پرداخت به‌موقع حقوق و معوقات مزدی.
حذف شرکت‌های پیمانکاری و دائمی شدن قراردادهای موقت.
آزادی فعالیت اتحادیه‌های مستقل کارگری.
بهبود شرایط ایمنی و نظارت بر محیط‌های کاری.
اعتراضات کارگری در سال ۱۴۰۴، اگرچه در برخی موارد به بهبودهای محدود، مانند افزایش بن کارگری یا پرداخت معوقات، منجر شده، اما به دلیل فقدان تشکل‌های مستقل و سرکوب، هنوز به تغییرات ساختاری منجر نشده است. با این حال، این اعتراضات نشان‌دهنده افزایش آگاهی طبقاتی کارگران و تمایل آنها به مقاومت در برابر شرایط ناعادلانه است.
وضعیت کارگران در شهرهای شرق کردستان
شهرهای شرق کردستان ایران، از جمله سنه، مریوان، سقز، بانه و کرماشان، به دلیل موقعیت جغرافیایی، محرومیت اقتصادی، و تأثیر تحریم‌ها، با چالش‌های منحصربه‌فردی در بازار کار مواجه هستند. اقتصاد این مناطق عمدتاً به کشاورزی، دامداری، تجارت مرزی، و صنایع کوچک وابسته است. نرخ بیکاری در این مناطق بالاتر از میانگین کشوری است، و بسیاری از کارگران به مشاغل غیررسمی مانند کولبری روی می‌آورند که با هجوم نیروهای مرزی رژیم مواجه شده و سالانه چند تن از آنها کشته می‌شوند.
کارگران در شهرهای شرق کردستان اغلب با قراردادهای موقت، دستمزدهای پایین، و فقدان بیمه تأمین اجتماعی مواجه هستند. کولبران، که بخش قابل‌توجهی از نیروی کار این مناطق را تشکیل می‌دهند، در شرایط خطرناک و بدون حمایت قانونی کار می‌کنند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سالانه ده‌ها کولبر به دلیل حوادث طبیعی، سقوط از ارتفاع، یا تیراندازی نیروهای مرزی جان خود را از دست می‌دهند.
در بخش صنعت، کارگران کارخانه‌های کوچک و کارگاه‌های تولیدی در شهرهایی مانند سنه و کرماشان با مشکلات مشابهی مانند تأخیر در پرداخت حقوق و نبود ایمنی کافی مواجه هستند. برای مثال، در سال ۱۴۰۳، کارگران کارخانه‌های نساجی استان سنه به دلیل عدم پرداخت حقوق چندین ماهه دست به تجمع زدند.
شهرهای شرق کردستان در سال‌های اخیر شاهد اعتراضات کارگری قابل‌توجهی بوده‌اند، و این روند در سال ۱۴۰۴ نیز ادامه یافته است. برخی از مهم‌ترین اعتراضات عبارت‌اند از:
شهر سنه: در سال ۱۴۰۴، کارگران شهرداری سنه به دلیل تأخیر در پرداخت حقوق و عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل تجمعاتی برگزار کردند. این تجمعات با حمایت تشکل‌های محلی همراه شد، اما برخی فعالان کارگری احضار شدند.
مریوان و بانه: کولبران و کارگران بازارچه‌های مرزی در اعتراض به بسته‌شدن مرزها و محدودیت‌های تجاری دست به اعتصاب زدند. این اعتراضات به دلیل تأثیر مستقیم بر معیشت خانوارها از حمایت گسترده مردمی برخوردار بود.
کرماشان: کارگران کارخانه‌های صنعتی، مانند کارخانه قند اسلام‌آباد غرب، به دلیل خصوصی‌سازی ناکارآمد و معوقات مزدی اعتراض کردند. این اعتراضات گاهی با راهپیمایی در سطح شهر همراه بود.
اعتراضات در این مناطق اغلب با مسائل هویتی و محرومیت اقتصادی گره خورده است. کارگران کرد ضمن مطالبه حقوق اقتصادی، خواستار رفع تبعیض‌های منطقه‌ای و توجه بیشتر به توسعه اقتصادی کردستان هستند.
اعتراضات کارگری در شهرهای شرق کردستان با سرکوب شدیدتری مواجه بوده است. بازداشت فعالان کارگری، نشان‌دهنده حساسیت بالای مقامات به فعالیت‌های کارگری در این مناطق است. فقدان تشکل‌های مستقل و محدودیت‌های امنیتی، سازماندهی اعتراضات را دشوار کرده است. با این حال، کارگران از طریق شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات محلی به هماهنگی اعتراضات ادامه داده‌اند.
علاوه بر مطالبات عمومی کارگران، کارگران در شهرهای شرق کردستان خواستار موارد زیر هستند:
توقف تیراندازی به کولبران و ایجاد فرصت‌های شغلی جایگزین.
توسعه زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی در مناطق شرق کردستان.
رفع تبعیض در استخدام و توزیع منابع دولتی.
چشم‌انداز آینده
فرصت‌هایی در ایران وجود دارد که می‌تواند وضعیت معیشتی کارگران را بهبود بخشد ولی رژیم اجازه نمی‌دهد. برای مثال:
رشد اقتصادی: بهبود رشد اقتصادی در بخش‌های کشاورزی و تولید داخلی می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند.
آموزش مهارت: سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌ها می‌تواند کارگران را برای مشاغل تخصصی‌تر آماده کند.
حمایت‌های دولتی: ادامه طرح‌های کالابرگ و معافیت‌های مالیاتی می‌تواند فشار معیشتی را کاهش دهد.
با این حال، تهدیدهای زیادی بخاطر این اعمال ممنوعیت‌های رژیم به میان آمده است:
تورم مداوم: تورم بالا می‌تواند دستاوردهای افزایش حقوق را خنثی کند.
تحریم‌ها: محدودیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها مانع سرمایه‌گذاری و ایجاد شغل است.
سرکوب اعتراضات: ادامه سرکوب فعالان کارگری می‌تواند مانع سازماندهی مؤثر کارگران شود.
با اقداماتی فوری و بنیادین می‌توان وضعیت کارگران را بهبود بخشید بویژه با این اقدامات می‌توان رشد ایجاد کرد: اجرای شناورسازی حقوق برای تعدیل دستمزد با تورم. افزایش نظارت بر ایمنی محیط‌های کاری و حذف قراردادهای موقت. سرمایه‌گذاری در مناطق محروم، به‌ویژه شهرهای شرق کردستان، برای ایجاد شغل پایدار. آزادی فعالیت تشکل‌های مستقل کارگری برای تقویت صدای کارگران.
نتیجه:
کارگران ایران در سال ۱۴۰۴ با وجود افزایش حقوق، همچنان با چالش‌های معیشتی، ناامنی شغلی، و سرکوب اعتراضات مواجه هستند. اعتراضات کارگری، به‌ویژه در شهرهای شرق کردستان، نشان‌دهنده نارضایتی عمیق از شرایط اقتصادی و تبعیض‌های منطقه‌ای است. کارگران کُرد، علاوه بر مطالبات عمومی، خواستار رفع محرومیت‌های اقتصادی و توقف سرکوب و کشتار کولبران هستند. برای بهبود وضعیت کارگران، رژیم باید با رفع ستم ملی و تبعیض، سیاست‌های اقتصادی پایدار، حمایت از تشکل‌های مستقل، و سرمایه‌گذاری در مناطق محروم را در اولویت قرار دهد. کارگران، به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد ، شایسته شرایط کاری عادلانه و معیشتی مناسب هستند.
