ئامەد شاهۆ
رژێمی داگیرکەری ئێران، بە وردی دەزانێت کە گەلی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستان خاوەن چ کولتوور و هونەرێکە. واتا ئاگادارە کەسایەت و شیرازەی کۆمەڵایەتییان لەناو چ دەسڕەنگینی، بەهرەو چاندێکدا شکڵی گرتووە، بۆیە تووشی واق وڕی و سەرگەردانی کردوون. بەو پێیە دەیەوێت ئایدئۆلۆژی و چاندی داگیرکاری لەناو جومگەکانی کۆمەڵگای کوردەواری بەربڵاو بکات تا گەل و کۆمەڵگا لە ورە، هێزی دڵ، مۆڕاڵ، باوەڕی، گیانبازی، ئیرادەی گەوهەری، وڵاتپارێزی و نیشتمانپەروەری دابماڵێت و لەنرخ و بەهای پیرۆز و هاوبەشەکانیان بێ بەرییان بکات.
ئیبراهیم رەئیسی بە سەردانی بۆ کرماشان و سنە دەیەوێت بە هەموو هێز و توانایەوە چاندی داگیرکەری دەوڵەت – نەتەوەی شیعە لەرۆژهەڵاتی کوردستان بە رێ و رێبازی فریودەرانە بەربڵاو بکات و بەو شێوەیە چاند و کولتووری هەرێمی و رەنگە جیاوازەکان لەگۆڕ بنێت و کولتوورێک کە هیوای مرۆڤایەتی و هەستی ئازادیخوازی دەگەشێنێتەوە لەناو ئاشی دەسەڵاتدا بهاڕێت. هەڵبەت ئەو چاندە، کولتووری رەگەزپەرەستی و هەڵاواردنی لێ شین دەبێت کە فۆڕم و بچیمێکی دڕندە و ترسناکی هەیە کە رۆژانە لەکردار و سیاسەتەکانی رژێم رەنگدەداتەوەو پەیتا پەیتا لەژێر ناوی دەستەواژەی خزمەتەگوزاری و دەوڵەتی خەڵک سالاری بە دوای خەڵک رفێنیەوەن. چون هیچ دەوڵەت – نەتەوەیەک ناتوانێت خەڵک سالار بێت. ئەوەش سرووشتی کۆمەڵگایە کە رێبەر ئاپۆ ئاماژەی پێدەدات کە: “کۆمەڵگا نە دەبێت بە دەوڵەت و نە دەشێت دەوڵەتیش ببێت بە کۆمەڵگا”. واتا لێرەدا رۆچن و لۆژیکی فاشیزم، لەکولتووری دەسەڵاتدارانی ئێران دەدرەوشێتەوە. چون دەسەڵات و دەوڵەتێک کە تۆخمی سیاسەتی دیمۆکراتیک و ئەخلاق و شیرازەی کۆمەڵگا پارچە پارچە و تێکبدات، جیا لەپێناسەی کۆمەڵگاکوژی پێناسەیەکی دیکەی لەسەر ناکرێت کە تەنانەت لەتاوانی جینۆسایدی کۆمەڵگا قورستر و دڕندانەترە. ئەو پیاهەڵدانەش کە لەمەکینە و دەزگای درۆی رەئیسی لەکۆڕبەندی مۆرەکانی بەسیج و سوپا فیچقە دەکات، تەنیا لەپێناو رەوابوونی کولتووری دەسەڵات و داگیرکەری و خەڵک رفێنییە، کە هەراو هوورای فەتح کردنی لەسەر دەکرێت. لەو بڕوایەدام کە کولتووری سەردەمیانەی کورد بە پیاهەڵدان و درۆ دەلەسەی مۆرەکانی دەسەڵات هەڵناچێت و بە پێچەوانەوەی ئەو بانگەشە بریقەدارانە کە بە زێڕی درۆ و تەڵەکەی دەسەڵات رازێندراوەتە بە تانە و تەشەر و سووکایەتی بە کولتوور، نرخ و بەها کۆمەڵایەتییەکانی خۆ لەقەڵەم دەدات.
رژێم بەو بێ چاندییە دەیەوێت کۆمەڵگای کوردی رووبەڕووی تەڕاو بەڕا و ئاژاوە (هرج و مرج)ی گەورەی چاندی بکاتەوە. چون دەوڵەت – نەتەوەی ئێران کانگەی رەگەزپەرەستی و هەڵاواردن لەناوچەکەیە. گۆڕەپانی مرۆڤ کوژی، ژن کوژی و گەنج کوژییە کە دەوڵەت و دەسەڵات لەژێر پەردەی ئیسلامی سیاسی و یاسای ئیسلامیدا؛ کولتووری نادادپەروەری، کوشت و کوشتار، درۆ، فێڵ و تەڵەکە، بێ ناسنامە کردنی پێکهاتەکانی کۆمەڵگا، بێکاری، هەژاری، لەسێدارەدان، زەوت کردن و کپ کردنی دەنگی ئازاد دەرخواردی گەل و کۆمەڵگا دەدات. ئامانج لەوەش داماڵینی کولتووری بەرخودان و تێکۆشان لە ناخی تاک و کۆمەڵگای کوردە کە بە پێچەوانەی مێژووی کۆمەڵایەتی و کولتووری پێکەوە ژیان و کۆمیناڵیزمی کوردستانە.
واتا رەئیسی بە درۆی بژی کوردستان، ژەهر لەناخی جەستە و رەوانی تاکی کورد بەربڵاو دەکات. چون کەسایەتییەک کە نیگارکێشی دەستەی مەرگ بێت، هەر رستەو وشەیەکی بە بۆنی مەرگ خەمڵێندراوە. بۆیە رەئیسی و رژێمەکەی، خاوەن کولتووری مەرگن کە لەو پێناوەدا بە دوای راوە کولتوور، نەتەوە و بەتایبەت ژنان و کوردن و بەو کولتوورە لەرۆژهەڵاتی کوردستان لافی خزمەتگوزاری و خەڵک سالاری لێدەدەن. داخۆ ئەو دەستەواژانە لەناو چ قوژبنێکی کولتووری مەرگی رژێم جێگایان بۆ تەرخان کرابێت؟ رژێمێک کە تا دوا هەناسەی ناو گەندەڵی، دزی، هەڵاواردن و نادادپەروەری چەقیبێت، چۆن دەبێتە فریادڕەسی ژنان و گەنجان؟ ئەو رژێم بەو کولتوورەی کە بە سەر گەلاندا ساپاندوویەتی و دەنگ و باڵی ئازادی گەنجان و ژنانی کپ و شکاندووە، بە چ پەیجوورێک رۆح بە جەستەیان دبەخشێتەوە؟!
داخۆ رەئیسی ئاوڕێک لەمێژووی رابردووی خۆی داوەتە یان خۆی لەگێلی دەدات کە لەلایەن گەلەوە چ کارنامەیەک خراوەتە ناو مشتی. واتا هەڵوێستی هاوچەرخی گەلی کورد لەبەرامبەر کولتووری دەستدرێژی، تاڵان و کۆمەڵکوژی، کولتووری دیواری خۆڕاگرییە کە بە فەلسەفە و رامانی رێبەر ئاپۆ هەڵچندراوەو هەرگیز ئەو کولتوور مل بۆ دەسەڵات و دەوڵەت شۆڕ ناکات و بە پێچەوانەوە کۆمەڵگا بە ئیرادەی پۆلایین، وڵاتپارێزی، نیشتمانپەروەری و ئازایەتی دەخەمڵێنێتەوە کە کولتووری ژیانەوەی کوردەو شەپۆلی ئەوەش ئیدی لەگوێ منداڵێکی کورد رۆژانە دەزرنگێتەوە.
رژێم بە سەپاندنی هەژمۆنی خۆی بە سەر کۆمەڵگا، کولتووری دەسەڵات و دەوڵەت رەوایەت پێدەبەخشێت. رەئیسی بە سەردانی بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان قۆناخێکی نوێی شەڕی کولتووری، ئایدئۆلۆژی و شارستانی لەدژی کورد راگەیاند. واتا بە درووشمی بریقەدار ستارتی هەڵمەتی شۆڕدنەوەی مێشکی گەنجان و ژنانی ناو کۆمەڵگا دەستپێکرد، تا سوپای کۆیلە و جاش و بە کرێگیراو لەکوردستان گەورەتر و بەرینتر بکات.
رژێم بە تەشەنەدانی کولتووری دەسەڵات لەم قۆناخەدا نیگارکێشی بۆ رێوەبردنی کۆمەڵگایەک دەکات کە بە کولتووری مەرگ پێناسەی دەکەم و لەو بڕوایە دام کە سیاسەتەکانی رژێم لەپێناو بە دیهێنان و گەهێشتن بە مەرامەکانی ئەو کولتوورە لەسەر ئەم خاڵانەی خوارەوە زۆر بە تەگبیر مامەڵە دەکات و رژێم بە کولتووری مەرگ، دەیەوێت کوردستان بکاتە تاقیگەی شەڕی هاوچەرخ و بۆ بەنج و لاواز کردنی وزەی شۆڕش و تێکۆشان، تەنووری چەوساندنەوە و داگیرکەری بگەشێنێتەوە. بۆیە لەو پێناوەدا؛
١ – لەنێوان گەلی ئازەری و کورد لەپارێزگای ورمێ و تەنانەت گەلانی دیکەی ئێران شڵپاوی ئاژاوە و دووبەرەکی زیاتر دەکات و گەلان بە گژیەکدا بدات و سەروەری بە سەر گەلان تۆختر دەکات کە کولتوور و رۆحی یەکێتی، یەکڕیزی و پێکەوە ژیانی گەلان نەزۆک دەکات و کولتووری دووبەرەکی نانەوە و ئاژاوەگێڕی بە سیستماتیک دەکات. چون گەوهەری رژێم لەسەر پارچەکردن و دووبەرەکی نانەوە نێوان گەلان بونیاد نراوە و لەم دۆخەدا کە کولتووری دەسەڵاتداری رژێم لەناو پەلەقاژە و شڵەژاندایە، لەپێناو زیندوو راگرتنی کولتووری خوێنمژی و تۆقاندن وەک مریشکێکی سەربڕاو بە چەپ و راستی کۆمەڵگا خۆی دەکێشێت کە نابێت گەلی کورد و ئازەری و گەلانی دیکە ببنە سووتەمەنی ئەو کولتوورە مەترسیدارەی رژێم.
٢ – رژێم ماوەیەکە بە بیانووی سەپاندنی حیجابی زۆرە ملێ کەشێکی نالەبار و ناتەندروستی بۆ ژنان رەخساندووە. واتا رژێم لەناو قەفەسی حیجاب یان کولتووری مەرگ، ژنان لەکولتووری خۆڕاگری و تێکۆشان بە دوور دەخات. چون رژێم ترسی گەورەی لەگەوهەری ئازادیخوازی ژن هەیە. واتا رژێم لەبنەڕەتدا ترسی لەکولتووری ئازادی، دادپەروەری و سیاسەتی دیمۆکراتیک هەیە. بۆیە بە دژی کولتووری فرەناسنامەیی و فڕەڕەنگی دەوستێتەوە. لەبنەڕەتدا رژێم بە کولتووری حیجابی زۆرەملێ، ژنان گۆشەگیر و لەگۆڕەپانی سیاسەتی دیمۆکراتیک بێ بەرییان دەکات. ئەوەش لەکاتێکدایە کە سیاسەتی دیمۆکراتیک بە بێ تێکۆشانی ژنان دەستەبەر نابێت و ناشتوانرێت لەناوخۆی ئێران قاڵی کولتووری دیمۆکراسی و خەڵک سالاریش بکرێت و پارێزوانی لەژینگە و سرووشتیش بکرێت. بۆیە ناکرێت رژێم لەلایەکەوە باس لەمافی ژن و خەڵک سالاری بکات و لەلایەکی دیکەشەوە بە تەوری زۆڵم و نادادپەروەری لەکولتوور و ریشەی ژن بدات. چون ئەوەی روونە ژن لەئێران ناسنامەیەکە، رەنگێکە، بوون و جیاوازییەکی سرووشتییە کە کولتووری مەرگ واتا (حیجابی زۆرەملێ)ی رژێم ناتوانێت لەناوخۆیدا چرای رووناکی و تێکۆشانی دابمرکێنێت. واتا ژنان بە لێگەڕینیان بە دوای شووناس، شکۆ، ئیرادە، مرۆڤ بوون، کولتووری دیمۆکراسی و ئازادی لەبەرامبەر کولتووری مەرگ و حیجابی زۆرەملێ گەشاوەتر دەکەن.
٣ – هەرگیز کۆمەڵگا چاوەڕوانی ئەوە ناکات کە رژێم کێشەی بێکاری، هەژاری و گرانی چارەسەر بکات. چون ئەو دیاردانە دەرئەنجامی کولتووری دەسەڵاتداری سەرهەڵدەدەن و لەتەشەنەسەندان. دەوڵەت و دەسەڵات بە بێکارهێشتنەوەی کۆمەڵگا دەتوانێت دەسەڵاتداری سەر کۆمەڵگا بسەپێنێت. بۆیە چاوەڕوانی ئەوە دەکرێت کە ئەو دیاردەیانە زیاتر روو لەهەڵکشان بکەن. چون بێکاری و هەژاری سەرچاوەی خۆی لەشەڕە بەردەوامەکان، واتا کولتووری مەرگی رژێم لەدژی گەل و کۆمەڵگا وەردەگرێت. ئەو کات هەر بانگەشەیەک کە لەژێرناوی چارەسەری بێکاری، هەژاری و هەڵاواردن بە زەین و هزری کۆمەڵگا لەکوردستان دەپاشێنرێت، بە ئامانجی پەلکێش کردنی گەنجان و ژنان بۆ ناو دەزگا و رێکخراوە تێکدەر و بێ رەوشتەکانی بەسیج و سوپای پاسدارانە کە گەنجان و ژنان فریوی ئەو کولتوورە ناڕەسەنە ناخۆن و بە پشت بەستن بە باوەڕی و ئیرادەی گەوهەری خۆیان دەرفەتی ژیان و هەلی ئازاد بۆ گەل و کۆمەڵگا دەڕەخسێنن.
٤ – تۆڕەکانی دەسەڵات بە ئامانجی راووڕووت و تێکدانی ژینگەو کولتووری ژینگەپارێزی، لەهەوڵی گۆڕینی جۆگرافیای کوردستانە. رژێم بۆ سەپاندنی کولتووری تاڵان و دزی لەوەڕگا و دارستانەکانی زاگرۆس لەناو کولتووری مەرگدا هەڵدەقرچێنێت و کانگای سەرزەوی و ژێر زەویەکانی کوردستان حەپەلووش دەکات و بە زیاد کردنی بەنداوسازی کولتووری دەسڕەنگینی کوردستان نۆقمی بەنداوی زۆڵم دەکات. وشک بوونی دەریاچەی ورمێ دەرئەنجامی بەنداوی مەرگ و ئاوێنەی کردەوەی ژینگەکوژی رژێمە. چون کولتووری رژێم لەسەر کاولکاری و مەرگی ژینگە شکڵی گرتووە. واتا کاوڵکاری ژینگە، کولتوور و پڕۆژەی دەوڵەت و دەسەڵاتە، کە وشکبوونی دەریاچەی ورمێی لێکەوتوەتەوەو ئەو رەوت و کولتوورەی دەسەڵات لەناوچەکانی دیکە درێژەی دەبێت. بۆیە ئەو کەس و رێکخراوانەی کە بەڕەنگاری کولتووری تاڵان و کاولکاری دەبنەوە، رژێم بە بەرچەسپ و تۆمەتی بێ بنەما سەرکوتیان دەکات، تا بە گوێرەی دڵی خۆی تۆڵە لەژینگە و سرووشتی کوردستان بستێنێت. بەڵام گەل و کۆمەڵگا لەبەر هەڵوێست و هەستی ژینگەپارێزی و وڵاتپارێزییان بە هەموو هێزیانەوە خاوەندارێتی لەژینگە و نیشتمانی خۆ دەکەن و کولتووری ژینگەپارێزی لەدژی کولتووری ژینگەکوژی پەرە پێدەدەن و ئیدی گۆشت رادەستی پشیلە ناکەن.
٥ – رژێم لەم قۆناخە قەیراناوییەدا بە چاندی دەسەڵات رێگا نادات کە سیاسەت و ئەخلاق لەناو کۆمەڵگا رۆڵ بگێڕێت. واتا کۆمەڵگا بەرەو بێ ئەخلاقی و بێ سیاسەتی خلۆر دەکات. گۆڕەپانی سیاسەت لەگەل و کۆمەڵگا بەرتەسک دەکات. کۆمەڵگایەکیش کە ئەخلاق و شیرازەی کۆمەڵایەتی لاواز و تێکبچێت، هێزی سیاسی و بەڕێوەبەری گەوهەری خۆی لەدەستدەدات و بە ئاسانی رادەست و گوێڕایەڵی دەسەڵات دەبێت. بۆیە رژێم لەژێر ناوی سیاسەتی خۆجێی بوون لەناو تۆڕەکانی دەسەڵات، دەیەوێت کولتووری سەرکوت و چەوسانەوەو بە کرێگیراوی رەوایەت پێدەدات و لەژێر پەردەی خۆجێی بوون (بومی‌گرایی)، هەڵمەتی جاشایاتی و خەڵک رفێنی بۆ ناو تۆڕەکانی دەسەڵات بەڕێوە ببات. بۆیە لەم ئان و ساتەدا تاکە بۆری هەناسەکێشان کە بۆ گەل و کۆمەڵگا دەمێنێتەوە، پەرە پێدان بە کولتووری بەرگری گەوهەرییە کە دەتوانێت گەل و کۆمەڵگا لەکولتووری رادەستبوون و کۆیلەتی رزگار بکات و بە جوانترین رێباز بەرپەرچی کولتووری بە کرێگیراوی و جاشایەتی بداتەوە.
٦ – رژێم بە سیاسەتی بە سەربازگە کردنی کوردستان دەیەوێت کۆمەڵگا بخاتە ناو قەفەسی ولایەتی موتلەقەی فەقی و ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیەوە. لەو پێناوەدا رژێم بە کولتووری بە کرێگیراوی کە گەنجانی کورد پاراستنی سنوورەکانی رژێم لەئەستۆ دەگرن و لەژێر بانگەشەی چارەسەرکردنی کێشەو گرفتی بێکاری بۆ گەنجان و ژنان، هەوڵی پەلکێش کردنی گەنجان و ژنان بۆ ناوەندەکانی بەسیج و سوپای پاسداران دەدات و لەزۆربەی گوند و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ برەودان بە کولتووری تواندنەوە و بە کرێگیراوی، بنکە و بارەگای بەسیج دادەمەزرێنێت. واتا کولتووری فاحشەگەری و دژەچاند لەکوردستان دەچەقێنن. هەڵبەت گەنجان و ژنان ئەو ناوەندانە بە ناوەندی تواندنەوە و دژە گەل و ژیانی ئازاد لەقەڵەم دەدەن. لەو پێناوەدا بۆ پاراستنی شکۆ و کەرامەتی مرۆیی یان لەناوەندەکانی مەرگ دوورەپەرێز دەبن.
لەکۆتاییدا دەتوانم بڵێم گەلی کورد، گەلێکە خاوەن کولتووری مێژووییەو لەو پێناوەشدا هۆشیارە. بۆیە بە هەموو هەوڵ و تەقالایەوە دەیەوێت بە باشترین شێوە کولتووری رەسەنی خۆی لەسەر بنج و بناوانی خۆبەڕێوەبەری دیمۆکراتیک بڵاو بکاتەوە و بە پێی ئەوە ژیان بەسەر بەرێت و بە هێز و توانای بکات. واتا گەلی کورد بە پاراستن و گواستنەوەی کولتووری وڵاتپارێزی و نیشتمانپەروەری بۆ جیلی داهاتووی خۆ هەر کێشە و گرفت و دەستدرێژییەک دەڕوێنێتەوەو ئاڵا و کولتووری خۆڕاگری و پێکەوە ژیان دەگەشێنێتەوەو بە چەسپاندنی کولتووری دادپەروەری، پێکەوە ژیان و دیمۆکراسی، کەسانی گەندەڵ و بکوژ و بە کرێگیراو لەسەر چاند و کولتووری دیمۆکراسی وەدەردەنێن.