ئامەد شاهۆ
٤٤ ساڵ بە سەر شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلانی ئێران تێپەڕ بوو و لە ٤٤ هەمین ساڵڕۆژی ئەو شۆڕشەدا، بڵێسەی شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» بە جۆش و خرۆشێکی مەزنەوە لەهەر قوژبنێکی ئێران درەوشایەوە. شۆڕشێک کە بە کۆمەڵێک هیوا، ئاوات و هەستی شۆڕشگێڕانەو مرۆییەوە لەلایەن گەلانی ئازادیخوازەوە بەرپا کرا. تەوژمی ئەو شۆڕشە دیمۆکراتیکەی گەلانی رێبەندانی ٥٧، زیهنیەت و هەیمەنەی دەسەڵاتداری رژێمی دیکتاتۆر و فاشیستی پەهلەوی ریشەکێش کرد. ئەو شۆڕشەش دەرئەنجامی لەناو بردنی زوڵم و زۆری، جیاوازی چینی، رەگەزی، ئەتنیکی، نەتەوەیی و بەرقەراری کۆمەڵگایەکی ئازاد و دیمۆکراتیک هاتە ئاراوە. واتا شۆڕشێک لەپێناو لەناو بردنی زیهنیەتی ئەشکەنجە، گرتن، تواندنەوە، کۆمەڵکوژی و داگیرکاری سەریهەڵدا و کۆتایی بە رژێمێکی خۆفناک، مرۆڤکوژ و دژە ئازادی و دیمۆکراسی هێنا.
واتا لەم نیو سەدەدا ئەمە بۆ دووهەم جارە کە وهرچهرخانێکی مهزنی مێژوویی لەناو ئێراندا روودەدات که تایبەت هەموو پێکهاتهکانی ناوخۆی ئێران لهدژی رژێمێکی چهوسێنهر و مرۆڤکوژ رادەپەڕن و به یهکێتی، یهکڕیزی، یەکانگیری و هاوهەڵوێستییان کۆتایی به دهسهڵاتێکی زاڵم و دیکتاتۆر هێناوە و جارێکی دیکەو بەرینتر لە ساڵی ١٣٥٧، بە هێز و باوەڕییەکی بەتین و درووشمێکی سەردەمیانە گەلانی ئێران بە پێشەنگایەتی ژن و جوان لەدژی رژێمی داگیرکەری ئێران راپەڕیون و سەردەمێکی نوێی تێکۆشانیان دەستیپێکردووە.
دهسهڵاتی رەها و ناوەندگەرای خومهینی و دەستەو تاقمەکەی بە فێڵ و تەڵەکە، توندوتیژی و کوشت و کوشتار ئاراستهی شۆڕشی گهلان کە بونیادنانی «کۆماری دیمۆکراتیکی گەلان» بوو، بە فرت و فێڵ و زۆەملێ بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران گۆڕی. واتا ماتەوزەی شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلان کە لەپێناو چەسپاندنی «کۆماری دیمۆکراتیکی گەلانی ئێران» بەرپا ببوو و هاوکات زامنی دەستەبەرکردنی مافە رەواکانی سەرجەم گەلانی ئێران بووە و لەناودا هیوای تێکۆشانی دیمۆکراتیک و هاوبەشی گەلانی گەشاوەتر کرد، بە تەوژمی دەمارگیرانەی کۆماری ئیسلامی، گەوهەری شۆڕشەکەی بەلاڕێدا برد. واتا رژێمی دژە مرۆڤ، ئازادی و دیمۆکراسی بە هەموو هێز و توانایەوە دهستیان به سهر نرخ و بەها کۆمەڵایەتی و مرۆییەکاندا گرت و لهپێناو سەپاندنی دەسەڵات و عەقڵیەتی کۆنەپارێز و پیاوسالارانەیان شهپۆلی سهرکوت، گرتن، تیرباران، کوشتن و لهسێدارهدانی ئەستێرە درەوشاوەکانی ئهو شۆڕشهیان دهستپێکرد. کردهوهکانی رژێمی دژە کۆمار و دژە ئیسلام لهسهرهتای هاتنهسەر دەسەڵات، سهلماندی که لەژێر دەمامکی کۆماری ئیسلامیدا، کردەوەکانی بە تەواوی دژە کۆمار، ئیسلامی کولتووری، شۆڕشی گهلان، ژنان، نەتەوەکان، یهکێتی، نرخ و پێوهرهکانی ئازادی و دیمۆکراسییه. بۆیە رژێم نرخ و بەهاکانی شۆڕشی گهلانی ئێرانی لەژێر ناوی ئیسلامی سیاسی قۆرخ کرد و بە داتاشینی دەستەواژەکانی وەک؛ شەڕ لەدژی محارب – دژە خوا، کافر، جیاخواز و مۆرەی بێگانە، ئاژاوەگێڕ و … هتد، کۆمەڵکوژکردنی سهرجهم نهتهوهکانی ناوخۆی ئێران و بهتایبهت کوردانیان کردە ئامانج.
واتا شۆڕشێک کە بە کولتووری ئازادی و دیمۆکراسی بەرپا دەبێت، لەلایەن چین و تاقمێکی دیاریکراوە قۆرخ دەکرێت و زیهنیەتی دەوڵەت – نەتەوەی رژێم دەیەوێت هەنگاو بە هەنگاو کۆمەڵگا لەژێر هەرەسی یەک نەتەوە، یەک زمان، یەک ئاڵا و یەک ئایین دابپۆشێت و دەرفەت بۆ نکۆڵی لەفرەڕەنگی مۆزاییکی گەلانی ئێران خۆش بکات و کوانوو (اجاق)ی شۆڕشی ئازادی بە هەرەسی زوڵم تێکبدات. هاوکات لەناو شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلان بە بانگەشەی ناوبەتاڵ و بریقەداری شۆڕش، بە دەیان دژە شۆڕشی وەک؛ شۆڕشی کولتووری، ئابووری، سیاسی، کۆمەڵایەتی، دژە ژن، جوان و ئازادی و دیمۆکراسی رێکدەخرێت. ئەوەش لەپێناو لەباربردنی فەلسەفەو هزرێک رێکدەخرێت کە ئەمڕۆ بڵێسەی تێکۆشانەکەی تەنگی بە رژێم هەڵچنیوە. چون شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلانی ئێران لەساڵی ١٣٥٧ی هەتاوی سەلماندی کە گەلان لەجۆگرافیایەکی هاوبەشدا بە زیهنیەتێکی هاوبەشەوە بناخەکانی نەتەوەی دیمۆکراتیکیان داڕشتووەو ئەمڕۆ پڕشنگەکەی بە درووشمی «ژن ژیان ئازادی» دەدرەوشێتەوە. واتا گەلان لەپێناو بەدیهێنانی ئازادی و دیمۆکراسی و رووخانی رژێمی پاشایەتی بە شێوەیەکی سرووشتی بەرەیەکی بەهێزی دیمۆکراتیکیان بونیادنا کە بووە هۆی ئافراندنی بەرژەنگی ئازادی کە لەدووهەمین قۆناخی زێڕینی مێژووی بەرخودان و تێکۆشانی گەلان، بەرپابوونی شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» لێکەوتەوە.
سەرجەم گەلانی ئێران بە بێ جیاوازی لەپێناو بهدیهێنانی ئازادی و دیموکراسی و کۆمەڵگایەکی دادپەروەر و ئێرانێکی دیمۆکراتیک و ئازاد تێکۆشان. بهڵام خومهینی و دەستەو تاقمەکەی لهیهکهمین ههڵمهت و کارنامهی پراکتیکیدا، هاوپهیمانی گهلانیان که لهژێر چهتری ئازادی و دیموکراسی کۆببوونهوه، خستە بەر شاڵاوی کۆمەڵکوژی، گرتن، راوودونان و لەسێدارەدان. هیوا گەشاوەکانی گەلان کە لەناو دهستهواژەکانی؛ دیمۆکراسی، هاووڵاتی ئازاد، نهتهوهی دیمۆکراتیک، کۆماری دیمۆکراتیک، شۆڕشی گهلان، شۆڕشی ژنان، خۆبەڕێوەبەری گەلان و … هتد به دەمامکی ئیسلامی سیاسی و دەسەڵات دامرکاند. به تایبهت لهکوردستان به راگهیاندنی فیتوای خومهینی لهدژی کوردان؛ ههڵمهتی پاکسازی، گرتن، کۆمهڵکوژی، تیرباران و لهسێدارهدانیان خەڵاتی گەل کرد کە هێز و وزەی لێگەڕینی گەلی کوردی بە دوای گەهێشتن بە ئازادی و چەسپاندنی دیمۆکراسی زیاتر کرد کە بووە هۆکاری ئەوەی ئەمڕۆ گەلی کورد چەخماخەی شۆڕشێکی سەردەمیانە لەناو دوورگەی زۆڵم و داگیرکاری لێبدات و ئاگری کوانووی شۆڕشی ئازادی گوڕتر و بە تینتر بکات. هەڵمەتی قڕکردن و پاکتاوکاری رژێم لهپێناو دامرکاندنی هیوا، باوەڕی و هزری ئازادی و شۆڕشی گهلان لەو پێناوەدا راگەیەندراوە کە نابێ گەلی کورد ببێتە هەوێنی پێکەوە ژیان، پێشەنگی بونیادنانی کۆمەڵگایەکی ئازاد و دیمۆکراتیک. واتا جیا لەعەقڵیەتی دەوڵەت – نەتەوەی ئێران هێز و لایەنی فاشیست و شۆڤەنیست و نەتەوەپەرەستەکان لەسەر هەمان عەقڵیەت دژایەتی ئیرادەی ئازادی گەلی کورد دەکەن. بە پێچەوانەی ئەو پیلان و نەخشانەی رژێم و نەیارانی دیمۆکراسی، ئەمڕۆ گەلی کورد بە شەکانەوەی ئاڵای شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» تۆڵەی مێژوویی لەرژێمی چەقبەستوو و دەمارگیر و داگیرکەری ئێران و کۆنەپەرەستەکانی ئامێزی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری سەندەوە و بە درووشمی «ژن ژیان ئازادی»، «کوردستان چاو و چرای گەلانی ئێران»، «کوردستان گۆڕستانی فاشیستان» رۆڵی پێشەنگایەتی گەورەترین شۆڕشی سەدەی بە ئەستۆ گرتووە.
سەرەڕای ئەوەی کە ئێران لەژێر سایەی رژێمی ولایەتی موتلەقەی فەقی بووەتە دوورگەی زوڵم و زۆری، گەندەڵی، توندوتیژی، فێڵ و تەڵەکە و تۆقاندن، رژێم نەیتوانیوە کوانووی گەرم و گوڕی شۆڕشی ئازادی گەلی کورد و گەلانی ئازادیخواز دابمرکێنێت. چون شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلان بە درووشمی «ژن ژیان ئازادی» بووەتە گڵۆڵەیەکی بەفرین کە مۆرە و چەکدارەکانی رژێمی لەژێر هەیمەنە و کولتووری ئازادی و دیمۆکراسی زارەترەک کردووە. واتا بەربڵاوبوونی راپەڕینی شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» لەشاری سەقزەوەو بەرەو ناوچەکانی ئێران و ئاستی جیهان بەڵگەی پڕ لەپێستی ئەو حەقیقەتەیە.
بۆیە ئەو گەلەی کە لە ٤٤ ساڵی رابردوو لەدژی رژێمی پاشایەتی راپەڕین، ئەمڕۆ جارێکی دیکە بە درووشم و فەلسەفەیەکی گەشاوەتر لەدژی رژێمی داگیرکەری ئێران رژانەوە سەرشەقام. چون عەقڵیەت و فەلسەفەی ژیانی بەرپرسانی رژێمی داگیرکەری ئێران تا سەر ئێسقان دژە دیمۆکراسی، دژە گەل، ژنان و ئازادییە کە لەلایەن گەلەوە مایەی پەسەند کردن نییە. واتا عەقڵیەتی پیاوسالاری و ئاینگەرایی رژێم دەرگای بۆ کردەوەی نادیمۆکراتیک و شۆڤینیستیانە کردوەتەوە کە تەنانەت رۆحمی بە رێکخەرانی شۆڕشی گەلان نەکردووە و حەتتا ئەمڕۆ لەناو جومگەکانی دەسەڵات بە تۆمەت و پاساوی سەیر و سەرنج راکێش، دژبەرانی ناو رژێم و دەسەڵات پاکتاو دەکات. واتا رژێم بە هاتنەسەر دەسەڵاتی تاکڕەویانەی، فرهڕەنگی لهکۆمهڵگاکانی ئێران سەرکوت و داپڵۆساند و تهک تیپ کردنی کۆمەڵگا لەژێر ناوی ئاین و زمانێکی تایبەتکراودا جێگیر کرد، یاسای بنهڕەتی و رێکخستنی دام و دەزگاکانی بهگوێرهی بهرژەوهندی تاقمی مهلاکان داڕشت. بە زۆرەملێ سەروەری و دەسەڵاتداری بە سەر کۆمەڵگا داسەپاند. بەو پێیە ناوەندەکانی شۆڕشی بۆ گۆمی خوێن وەرچەرخاند. بناخە و هەیمەنەی دەسەڵاتداری خۆی لەسەر عەقڵیەتی دژە ژن و دژە کورد برەو پێ دا و لەژێر پەردەی حیجاب ژنانی قۆڵبەست کرد و لەگۆڕەپانەکانی ژیان و تێکۆشان دوورخرانەوە. بۆیە ئەمڕۆ ژن زیاتر لەهەر پێکهاتەیەک تامەزرۆی ئازادی، ژیانی یەکسان و دادپەروەرییەو لەو پێناوەدا بۆ داڕمان و تواندنەوەی هزرە بەستەڵەک کراوەکانی سەر ژن و پچڕاندنی کۆت و بەندەکانی بەردەم پێشەنگانی شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» نەبەزانە تێکۆشان دەکات.
لەو پێناوەدا پڕشنگی «ژن ژیان ئازادی» لەم قۆناخەدا بووە رۆچنی رووناک کەرەوەی ژیانی ئازاد و دیمۆکراتیک. ئەوەش بووەتە هۆکاری گەشانەوە و هاندانی ژنان و هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگا کە لێگەڕین بە دوای ژیانێکی دادپەروەر، یەکسان و دیمۆکراتیکیان تۆختر بکەن. واتا گەنجان و ژنان بە رۆحێکی گیانبازانە پڕشنگی «ژن ژیان ئازادی»یان لەئامێز گرتووە. هێڵی ژیان و تێکۆشانیان لەبەرەی رژێم و دەسەڵات جیا کردوەتەوەو قارەمانانە جەستەیان کردوەتە قەڵغانی پاراستنی دەستکەوتەکانی شۆڕش. بۆیە ئەم شۆڕشە جیلێکی لەدژی داگیرکەری و فاشیزم هێناوەتە لای یەک کە ئاسۆی بەرەبەیانی ئازادی لێدەدرەوشێتەوە.
بەو پێیە بەردەوامی شۆڕشی ٥ مانگەی «ژن ژیان ئازادی» کۆتایی بە زۆڵم و زۆری مێژوویەک دەهێنێت کە لەکەسایەتی رژێمی داگیرکەری ئێران زیهنیەتی دەوڵەت – نەتەوەو مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری رووبەڕووی لێپرسینەوە و دادگایی کردنی گەل بووەتەوە. چون ئەم شۆڕشە، شۆڕشی هزری و ئەندێشەی ئازاد و دادپەروەرە. واتا بە هزر و ئەندێشەیەکی نوێوە گەلان ویست و داخوازیەکانیان رادەردەبڕن. ئەم درووشمە کۆڵەکەیەکی بنەڕەتی پارادیگمای رێبەر ئاپۆیە. درووشمێکە کە لەشۆڕشی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا داعشی تێکشکاند و ئەمڕۆ لەچیا سەربەرزەکانی کوردستان، لەکەسایەتی دەوڵەتی فاشیستی تورکیا، ناتۆی پێ زەمین کێش کراوە. بۆیە شۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» گەورەترین شۆڕشی مێژووییە کە مۆرکی خۆی لە سەدەی ٢١ داوە. چۆن شۆڕشێکە کە لەناو خۆیدا شۆڕشی زیهنی درووست کردووەو ئەم شۆڕشە دەرگای بۆ شۆڕشی کولتووری و هونەریش ئاوەڵا کردووە.
ئەم شۆڕشە لەهەمان کاتدا هەموو نەتەوە و پێکهاتەکانی کۆمەڵگای لەژێر چەترێکدا کۆکردوەتەوە. ئەوەش بۆ خۆی گەورەترین شۆڕشی کولتووری و هونەرییە. چون ئەمڕۆ ئەو شۆڕش کولتوور و هونەرێکی نوێ لەپێناو چۆن بژین هێناوەتە ئاراوە. ئەم کولتوور و هونەرە رازاوەیە، کولتووری پیاوسالاری و دەسەڵاتداری شپرزە و تەفروتونا کرد و شۆڕشی بە رەنگ و دەنگی گەلان خەملاند. بۆیە مەجلیسی شارەزایان و هاوڕەنگەکانیانی بێ دەرەتان و بە وەزاڵە هێناوە. چون تەنیا کولتوور و هونەرێکی سەردەمیانە دەتوانێت تا ئەو ئاستە کاریگەری لەسەر زەین و هزری تاکەکان دابنێت و کۆمەڵگا بە کولتوور و هونەری نەتەوەی دیمۆکراتیک گەشە و نەشە بکات. ئەوەش دەبێتە جوانترین و رەسەنترین شۆڕشی دیمۆکراتیک لەدژی فاشیزم و داگیرکەری کە ئێران بەرەو دیمۆکراتیزاسیۆن و چارەسەری ئاشتیانەی پرسی کورد و گەلانی ئێران رادەکێشێت. ئەوەش بە هێز و باوەڕی مەزنەوە دەستەبەر دەبێت، بۆیە ئەم شۆڕشە هاوکات شۆڕشێکی مەعنەوی، ئەخلاقی و ویژدانییە. بۆیە بەشداری هەر تاکێک لەم شۆڕشەدا بە هەڵبژاردن و بڕوای تەواو لەسەر ئەو بابەتانەیە. ئەم شۆڕش توانی مەعنەویاتی گەل و کۆمەڵگا زیندوو بکاتەوە. تەنانەت رۆحیەی شۆڕشگێڕی لەجەستەی هەر تاکێکدا زیندوو کردەوە. بۆیە بەشداری هەر تاکێک لەم شۆڕشەدا هیوای ژیانەوەی لەناو مرۆڤەکان گەشاندەوە. ئەوەش بە پێچەوانەی سیاسەتەکانی رژێمە کە کۆمەڵگای لەمەعنەویات داماڵیبوو یان پێچەوانەی ئەوانەیە کە دەهۆڵ ئاسا خەیاڵی چوونە سەر کورسیەکانی دەسەڵات لەسەر میدیا دەرەکیەکان دەژەنن.
بۆیە بەشێکی دیکەی لەگەرمایی کوانووی ئەم شۆڕشە؛ لەپێناو هەڵقرچاندنی سیاسەتی سێدارە و ژنکوژییە. چون پۆلێن و پاژبەندی ئەم درووشمە رەتکردنەوەی سیاسەتی سێدارەیە، واتا ئەرێ کردنی دیمۆکراسی و ئازادییە. گەلان بانگەشەی «ژن ژیان ئازادی» دەکەن، واتا داوای بووژانەوەی فەلسەفەیەکی نوێی ژیان دەکەن کە ئەمڕۆ رژێم نکۆڵی لێدەکات و بە پەتی سێدارە و پشکنینی بیروبۆچوون لەیادگەی گەل و کۆمەڵگا دەیانسڕێتەوە. بەڵام ئەم شۆڕشە هزر و بۆچوونە تەم و مژاویەکانی ناو زەین و یادگەی تاکەکان سڕییەوە و تاکێکی هێنایە سەر شەقام کە کۆت و بەندەکانی رژێمی پچڕاند. ئەوەش مەزنترین شۆڕشی ناو مێژووی مرۆڤایەتییە کە ئەمڕۆ ژن و جوان پێشەنگایەتی بۆ دەکەن. شۆڕشێکە کە بە شێوەی سرووشتی بهرهی دیموکراسی و ئازادی گەلانی بونیاد ناوە. ئەو بەرەیەش ئەمڕۆ بووەتە حەڵقەیەک لەئاگرین کە زیهنیهتی نکۆڵی کاری رژێمی داگیرکەری ئێرانی پێی دەسووتێنێت که دهیهوێت لهژێر مۆرکی ئیسلامی سیاسی و دهسهڵاتی شێعهگهرایی سەروەری لەسەر کۆمەڵگا بسەپێنێت. بۆیه سهرجهم گهلانی ئازادیخوازی ئێران بهتایبهت کوردان لە ساڵیادی بەرزراگرتی یادی شۆڕشی ساڵی ١٣٥٧ لەبۆنە و یادەکانی رژێم بەشدارییان نەکرد و بە پێچەوانەوە بە بەشداری کردنیان لەناو ریزەکانی شۆڕش بەڵێن و پابەندی خۆیان بە میرات و رێچکەی شۆڕشەکە دووپات کردەوە.
گەوهەری ئازادیخوازانەو دابونەریتی قووڵی دیمۆکراتیک لەناو پێکهاتەکانی گەلانی ئازادیخوازی ئێران بە تایبەت کوردستان بووەتە کوانووی شۆڕشی ئازادی. بۆیە لەم نیو سەدەدا گەلی کورد رۆڵی سەرەکییان لەشۆڕشی ١٣٥٧ و ١٤٠١ی هەتاویدا گێڕاوە. تایبەت لەشۆڕشی «ژن ژیان ئازادی» کوردستان بووە کوانووی شۆڕشی هاوچەرخ. بۆیە ئەم فاکتەرە مێژوویی و دیمۆکراتیکەی ناو کۆمەڵگای کوردەواری دەرفەتی بۆ سەرهەڵدانی «ژن ژیان ئازادی» خۆش کرد کە ئەو تایبەتمەندی دەرفەت بۆ بە جێ بوونی پڕۆسەی بونیادنانی کۆماری دیمۆکراتیک فەراهەم دەکات.
بەو پێیە گەلانی ئێران بە پێشەنگایەتی گەلی کورد و تایبەت ژنان، بە بەرپا کردنی شۆڕشی ئازادی ژن کولتوور و ناسنامەیەکی نوێ پەرە پێ دەدەن کە بونیادنانی نەتەوەی دیموکراتیک بە بنەما دەگرێت. ئەوەش گرنگترین هەنگاوی چارەسەری و زامنی دەستکەوتەکانی شۆڕشە کە نەمان بۆ عەقڵیەتی شا و خامنەیی بە دوای خۆی دێنێت. واتا گەلی کورد و گەلانی ئازادیخواز پێداگرن لەسەر ئەوەی کە بە درووشمی «ژن ژیان ئازادی»، کۆڵەکەی بنەڕەتی بونیادنانی «کۆماری دیموکراتیکی گەلان»ی لەناو جەرگەی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت – نەتەوەی ئێران دابنێن. بۆیە شۆڕشی ئازادی ژنان لەسەردەمی دووهەمین شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلانی ئێران دەبێتە گڵۆپی رووناککەرەوەی «کۆماری دیموکراتیکی گەلان». ئەوەش بە یەکخستن و یەکانگیری وزەی شۆڕشگێڕی گەلان دەستەبەر دەبێت. بونیادنانی «کۆماری دیموکراتیکی گەلان» دەتوانێت زامنی دەستەبەرکردنی مافە رەواکانی سەرجەم گەلانی ئێران و تایبەت ژنان بێت. بۆیە رەوتی نوێ شۆڕش لەسەر بنەمای بونیادنانی «کۆماری دیموکراتیکی گەلان» بەردەوام دەبێت. واتا هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگا لەپێناو بونیادنانی ئەو سیستەمە دیمۆکراتیکە تێکۆشان گوڕتر و گشتگیرتر دەکەن.