کۆسار قەندیل
لەدوای سەرهەڵدانی بەفرانباری ساڵی ٩٩-٩٨ )٢٠١٩( کە لەلایان گەلی چەوساوەی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بەرێوەچوو، دەوڵەتی داگیرکەری ئێران، بەهەموو ناوەندەکانی و کەب کە بە ودەب دەبەی کەهەیەتی کەوتۆتە ناو قەیرانێکی ئاڵۆزاوی. کەوتونەتە لێگەڕین بۆ پاراستنی تاج و تەختی خوسرەوی سەردەم )خامەنەئی( . ئەو لێگەرینە بنگەی خۆی لەساڵی ١٣٧٧ )یەکەمین سەرهەڵدانی گەلی ئێران کە بەپێشەنگایەتی حەرەکەتی ئاپۆی لە کوردستان هەڵقوڵاوە( دەگرێ و خێری وی لە سەرهەڵدانی گەلی ١٣٨٨و١٣٩٥ زۆرتر بوو و چرای سووری کەوتۆتە لێدان
٤٣ساڵە کۆماری ئیسلامی ئێران بەرێبازی شەڕی تایبەت توانیویەتی دەسەڵاتداری خۆی بەردەوام بکات و سەر لەگەلی ئێران بشێوینێت.
پیلانگێری دزی و درۆ، چاندێکی ٢٥٠٠ ساڵەی دەسەڵاتداری ئێرانێیە. خومەینی و خامەنەیش وەک منداڵی کوروش و داریوش بە گۆرینی جل، ئەو رێ و رێبازیان بەردەوام کردوە و پەرەیان پێداوە. بەڵام ئیدی مەخزەنەکەیان فیشەکی تێدا نەماوە و لە کائوسی رۆژهەڵاتی ناوین کە تایبەتمەندی شەڕی جیهانی سێهەمە، پەلەقاژە دەکەن. ئیدی فەرماندەی سازەندەگی رەفسەنجانی، گفتۆگۆی شارستانیەکانی خاتەمی، ئانتی سیئۆنیزمی ئەحمەدی نژاد و شاکلیدی روحانی ناتۆنی رزگاریان کات و ماسکەکانیان داماڵدڕاوە. هەروەها عەبای ئوسولگەرایان و کۆت و شاڵواری ئیسلاح تەڵەبان داکەوتوە و گەل بە رووت بوونی پاشای زانیوە. بۆیەش روویان لە رێبازی هەری دوای چەتەیی نیۆلیبرالیسمی کاپیتالیستی سەردەم، فاینانس کردوە. سیستمی هێژمونی ناوەند گەرایی جیهانی بە پێشەنگایەتی ئەمریکا کە دەیهەوێت بەکارتی کۆتایی فایناس، زیاتر باڵۆنی هێز و سەرمایەی خۆی هەلمسێنێ. لە ئەنجامدا کائوسی سەردەمی لە دونیادا لێبۆتەوە و بەرەو رزاندنە. هەر وەکی بەکار هێنانی تیجارەت و سەنعەت لە لایەن چینی سەردەست )بورژوازی( وەک ئینحسار، شۆڕشی گەلانی لێ دەرکەوت، فاینانسیش رووخاندنی شارستانیەت و کاپیتالیسم لەگەڵ خۆی بێنێ.
رێبەر عەبدواللە ئۆجەلان لەپەرتووکی مانیفیستی شارستانیەتی دیموکراتیکدا بەوردی فاینانس شی دەکاتەوە و هەڵی دەسەنگێنێت فاینانس بە پارە، پارە قازانج کردنە. پارەش بە فاینانس بۆتە خودای سەدەی ٢١. پیسترین رێبازی قازانج کردنی سەرمایە و هێزە کە تا ئێستا بەکارهاتوە و مرۆڤی تەنبەل و زەحمەت خۆر دەخولقێنێت.
رۆژهەڵاتی ناوینیش فاینانس دەستەی دووی رۆژئاوا کۆپی دەکات، کە خراپترین جۆری فاینانسی لێدەردێ، چوون لە جەوهەری رۆژهەڵاتی ناوین دوورە و لێی نایەتەوە. دەوڵەتی داگیرکەری ئێرانیش لە بێ چارەیی، دەستەسێ کۆپی فایناسی بۆ پێشی گرتن لە شۆرشی گەلانی ئێران، بەرهەم هێناوە و بەناوی بورس کە سەرەکیترین جۆرەی فاینانسە، پێشکەشی کردوە. ئەویش لەنیزیکایەتی لیبرالیسمی ئیسلامی کە لە ئێران بەناوی ئیسلاح تەلەب دەناسرێن، دەردەکەوێت. لە راستی دا سیستێمی کاپیتالیستی جیهانیش ئەوەی لە دەوڵەت نەتەوەکانی رۆژهەڵاتی ناوین دەوێت.
ئامریکا دوو رێگای لەپێش دەوڵەتی ئێران داناوە، بەهەموو هێزی مادی و مەعنەوی خۆتان بەشداری سیستم دەبن یا کۆتایی بەژیانی داگیرکەریتان دێ. دەوڵەتی ئێران بەفێڵبازانە، هێدی هێدی بەتەواوی بەشداری سیستم دەبێ. خۆ لەدەستپێک لەناو سیستێمی هێژمونی جیهانی دابوون، بەڵام کاپیتالیسم دەیەوێت شکلی خۆی بگۆرێ و دەوڵەت-نەتەوەی بچووک تێر ناکا و رۆژهەڵاتی ناوینی گەورەی دەوێ.
دەوڵەتی داگیرکەری ئێران بەزار خامنەیی قەبول ناکا و بەکردار )رۆحانی-زەریف( باج دەدەنە سیستێم. بەناوی هەنگاوی دووەمی شۆرش، خامنەیی و بەرجامی رۆحانی-زەریف ئەو قومارە دەکەن و دەیانهەوێت لە ناو ئەو قومارەدا کەمتر پارە بدۆرێنن. کاپیتالیسم بەهەموو جۆرە شکڵەکانی)چ عەمامەی لەسەرنێ و ریشی بۆدانێ، چەعەبای لەبەرکەی( ناکەوێتە خزمەت ئابوری کۆمەڵگا، ئەوە راستیەکی حاشاهەڵنەگراوە. رێبەرعەبدواللە ئۆجەلان بەئاوایەکی فەلسەفی-زانستی باسی لێدەکات و دەڵێ کاپیتالیسم دزی ماڵێیە، کاپیتالیسم تەنیا ئابوری نیە بەڵکو دژی ئابوریە. بورس لەناوبردنی ئابوریە. کۆماری ئیسلامی ئێران، درۆترین رەستەی دونیایە. نە تایبەتمەندی کۆمار ونە ئەخلاقی ئیسلامی )سود و روبا( و نەچاندی گەلانی ئێران و ناشتوانێ بورس لەخۆدا جێ بکاتەوە.
پیوانی رۆژهەڵاتی ناوین، ناهێڵێ کە والستریتی ئێرانی ساز بێ، تەنیا جلەکەی لەبەردەکا و سێبەرەکەی دەکەوێتە سەری. وشیاربوون و چاوکراوەبوون لەهەمبەر ئەو بێچو لویاتانە، لە کۆمەڵگایەکی ئەخلاقی و سیاسی، لەسەر شانی گەنجانە. زاتەن وشیاربوون ئازادیە، پێشەنگی ئازادیش، گەنجانن. لەو پێواژۆیەدا گەنج وەک مێشک و پێشەنگی کۆمەڵگایە لە هەموو رەهەندەکانی ئابوری،سیاسی،چاندی،زانستی،نیزامی و… دەبێ رۆڵی خۆی نیشان بدات. چونکە ئەو رێبازانەی ئێرانی سەرمایەدای بەکاری دێنێ بۆ چەوسانەوەی کۆمەڵگا، هەری زۆر دەستپێک گەنجان ئامانج دەگرێ. سەرمایە و هێزی بورژوازی لەبنگەدا لەخزمەت دەوڵەت-نەتەوەدایە. بەڵام بەرەی بورس، کە چەند سەرمایەکی لەدەست چینی ناوین بەرەوژێرەوە دایە و زۆرتر بە ئارەقی نێچاوانی گەنجان پێک هاتووە، لەچەند چرکەیەکدا بێ رەنج لە پشت شاشەی کامپیوتێرەکانیان دەیدزن و نا‌‌هێڵن کۆمەڵگا سەرەتاییترین بژیوی ژیانی خۆی پێک بێنێت و سەربەخۆ بێت. مۆدێلی کۆتایی و پێشکەوتویی کۆیلەداری ناهێڵێ یەک شانەی مرۆڤ سەربەست بجوڵێتەوە و هەموو هەبوون پێکهاتەکان دەبێ گرێدراوی دەوڵەت بن. بە تایبەت دەوڵەتی داگیرکەری ئێران کە لە پێواژۆیەکی داڕمان دایە، خۆ بە بورس رەوا دەکات و پرۆپاگەندە دەکات کە ئێستاش لایەنگر و پارێزوانی من هەیە. دەڵێ 1500 گەنجم کوشتوە بەڵام ئێستاش کەسانێک هەن کە سەرمایە و ئیرادەی خۆیان تەسلیمی من بکەن و ببنە بوکەڵەکانی شانۆی من. لە راستی دا دەیهەوێت کۆمەڵگا پارچە بکات و سیاسەتی” کەروێشک هەڵێ تاجی بیگرە” بەڕێوە ببات. چینی ژێرەوە خەیاڵی بوڕژوای بچوک و چینی مامناوەندیش ئاواتی بوون بە بوڕژوا لە سەری دا دێت و دەچێت. فورمولێکی بورسی ئێرانی لە لایەن مەلای سەردەست پێشکەشی کاپیتالیسم کراوە: سەرهەڵدان↑ بورس↓، سەرهەڵدان↓ بورس↑، تەوەروم↑ بورس↑، تەوەروم↓بورس↓، دولار↑ بورس↑. بەو شێوەیە کۆمەڵگای کردۆتە دووبەش : 1. مرۆڤی خاوەن بورس ٢. مرۆڤی بێ بورس . ئەو پێکهاتەیە دەتوانێ سەرهەڵدان و شۆڕشی داهاتوی ئێران پاکتاو بکات. بورسی ئێرانی بۆتە مۆدێلی کۆتایی کێشەکانی سپای پاسداران کە کۆمەڵگا هەنجن بە هەنجن دەکات. بورس وەک حالەتی سەرەکی بۆتە ئاڵتێرناتیڤی سیاسەت. مژاری گرینگ لە بورس دا شتێک بە ناوی پارە و قازانج نیە، بەڵکو رەقەمن کە لەسەر دنیای ئینتێرنێت دێن و دەچن ئەوە ژینۆسایدی نرخی ملوێنان ساڵی مرۆڤایەتیە کە خەیاڵی کراوە، ئیدی پاڵەوان و قارەمان لە کوچە و کۆڵانەکان دا ساز نابن و بەڵکو لە سەر دنیای مجازی بە زۆر کردنی کۆڵەکەی بورس، قارەمانی ئینتێرنێتی ساز دەبێت و دەبێتە سونبول شایەدیش ئەو قارەمانە تەنیا رۆباتێک بێت. ژیانیان کردۆتە هەورێک کە هەر دەم ئیحتمالی هەیە با بێت و لەگەڵ خۆی بیبات. سەرۆک ئاپۆ ناوی تڕۆڕی رسانەیی لێ دەکات. و راستی وی دەردەخات. بەرەی بورسی ئینتێرنێتی دەیان هەوێت چینی پێشەنگی کۆمەڵگا کە ژن و جەوانن و کەمتر بەشداری سیستێم بوون، قازانج بکەن و نەهێڵن کەس لە ماڵی خۆشی خۆ لە دەوڵەت وەشارێت. موخاتەبی سەرەکی بورس لە ئێران چینی ژێرەوەن کە بە خەیاڵی دەرکەوتن لە فەقیری و برسیەتی بەرەو ژیانێکی رازاوەتر پێشوازی لێ دەکەن. بەڵام کە زگ برسی تر بوو برسیایەتی مێشکیشی پێوە دێتزیاد دەبێت، هەر بۆیە لە ئێران ئەو هەرێمانەی کە لە بواری ئابوری لاوازترن زۆرتر پێشوازی لە بورس دەکەن، لە سەرەوەی هەموویان رۆژهەڵاتی کوردستان. ئیدی بەیانیان گەنجان بە ئاواتی ئازادی لە خەو هەڵناستن و بەڵکو نیوڕۆیە بە خەیاڵی هەڵکشانی بورس دەچنە ناو خەونی رسانەیی. ئیدی دەبێ گەنج لە خۆ پرسێت : بورس یا سەرهەڵدان،؟ بورس یا شۆڕش،؟ بورس یا ئازادی؟
سەرچاوە: گۆڤاری ژیلەمۆ 18