فرهاد پاوه، عضو مجلس پژاک
منبع: مجله آلترناتیو شماره ۳۱
معنای لغوی کلمه‌ی «شهید»، شاهد، گواه و امین در گواهی دادن است، کسی که چیزی از علم وی پنهان و پوشیده نیست. شهید یعنی «شاهد و گواه حقیقت بودن». شاید این کوتاه‌ترین و بامعناترین بیان از مفهوم شهید باشد. از این روست که در میان تمامی خلق‌ها، فرهنگ‌ها، ادیان و ایدئولوژی‌ها، علی‌رغم جهان‌بینی و آرمان‌‌های مختلفی که دارند، «شهید» از جایگاه والا و حرمت و قداست ویژە‌ای برخوردار است. در میان خلق کورد و جنبش آزادی‌خواهش، یعنی جنبش آپویی نیز، شهید جایگاه خاصی دارد و بخشی بنیادین از ارزشهای معنوی و هویت تاریخی جامعه است. شهدا، کسانی هستند که در راستای پاسداشت ارزشهای انسانی و معنوی جامعه و جهت برساخت جامعه‌ای آزاد و دمکراتیک، جانشان را فدا کردهاند، و خود نیز به بخشی از همان میراث، هویت تاریخی و ارزشهای معنوی جامعه مبدل شده‌اند.
هیچ انسان و جامعه‌ای بدون معنویات، یعنی بدون تکیه‌بر ارزشهای انسانی و معنوی، قادر به زیستن حیاتی آزاد نیست؛ انسان و جامعه‌ی فاقد معنا و معنویات در بحران خلاء‌‌وجودی گرفتار و تداوم زندگی برایش غیرممکن می‌شود. شهادت در راه آرمان و اهداف آزادی‌خواهانه جامعه، برترین جایگاه را در میان ارزشهای اجتماعی دارد، شهدا نماد ازخودگذشتگی برای تحقق و تداوم حیات آزاد جامعه هستند. بنابراین صیانت از شهدا، صیانت از انسانیت و ارزشهای راستین، حیاتی آزاد و بامعنا است. خلق کورد سال‌هاست که در حال مبارزه برای آزادی و دمکراسی است و هزاران نفر از بهترین، پاک‌ترین و جسورترین فرزندانش در این راه جانشان را فداکرده و به مرحله‌ی شهادت رسیده‌اند. با ظهور جنبش‌آپویی این مبارزات وارد مرحله‌ا‌ی نوین گشت و برخلاف مقاطع گذشته، مدام درحال گسترش بوده و تاکنون نیز در بسیاری از حوزه‌ها دستاوردهای مهمی را برای خلقمان به ارمغان آورده است. قدرمسلم یکی از فاکتورهای مهم و تاثیر‌گذار در این امر، نوع نگاه و برداشتی است که این جنبش از مفاهیم شهادت و شهید و زندهنگهداشتن یاد و خاطره‌ای آنها دارد. با توجه به وضعیت کنونی جامعه‌ی شرق کوردستان و ایران و حملات بی‌امان و همه‌جانبه‌ی نظام ولایی حاکم، صیانت از دستاوردهای شهدا و زندهنگهداشتن یاد و نامشان با این نوع نگاه و برداشت جنبش آپویی، بدون شک می‌تواند مسیر مبارزاتمان را هموارتر و ضامن پیروزی نهایی‌مان باشد. در ادامه به اختصار به تشریح اهمیت پاسداشت یاد و خاطره‌ی شهدا و نگاه و خوانش جنبش آپویی از این مقوله خواهم پرداخت.
در هر مقطعی از تاریخ جامعه، همواره شماری از انسان‌های حقیقت‌جو و مطالبه‌گر آزادی و دمکراسی که می‌توان آنها را ذهن هوشیار و وجدان بیدار جامعه نیز نامید، حیاتشان را وقف پیشگیری از انحراف، پایمال نمودن حقوق و آزادی‌‌های انسانی و مبارزه با ذهنیت و نیروهای اشغالگر، تمامیت‌خواه و جامعه‌ستیز کرده و در این راه، جانشان را فدا می‌کنند که ما با نام مقدس «شهید» از آنها یاد می‌کنیم. این شهیدان یادآور و نماد دورانی هستند که جامعه در تکاپو و مبارزه برای نیل به آزادی و حیاتی بامعناتر و شایسته‌تر است. به‌عبارتی دیگر می‌توان گفت که شهدا یادآور تاریخ حقیقی و جوهرراستین جامعه هستند و به انداز‌ه‌ای که به‌فراموشی سپرده شوند، به همان اندازه جامعه از حافظه تاریخی و هوشیاری، محروم و از آرمان و اصول اصیل و انسانی‌اش، دورتر می‌شود. اینجاست که درهای جامعه به روی هرگونه، انحراف، استیلا و اشغال و تباهی گشوده می‌شود. شهدا پیشاهنگان و بانیان راستین فرهنگ ازخودگذشتگی در جامعه‌ی انسانی هستند و تداوم حیات صحیح جامعه هم بدون ازخودگذشتگی غیرممکن می‌گردد؛ زیرا انسان و جامعه‌ی فاقد ازخودگذشتگی به آسانی دچار معضلات و مشکلاتی همچون فردگرایی، انحصارطلبی، قدرت‌طلبی و تمامیت‌خواهی می‌شود و این نیز پایه و بنیاد جامعه را از هم می‌پاشد، جامعه از مسیر طبیعی و حقیقی خود منحرف و محکوم به تباهی می‌شود. با این وجود می‌توان گفت که شهدا همزمان که تاریخ حقیقی جامعه را به نگارش درمی‌آورند و خود نیز به بخشی از آن مبدل می‌شوند، الگو و محوری از چگونه زیستن را ترسیم می‌کنند که به مثابه‌ی چراغی فروزان مسیر جامعه را در کوران مشکلات، مشقات و مبارزه برای آزادی روشن کرده و مانع از به‌بیراهه رفتن و ناامیدی آن می‌شود. مسلما جامعه‌ای که در آن فرهنگ ازخودگذشتگی جریان داشته باشد و از تاریخ راستین و ارزش و آرمان‌هایش نگسسته و با آن بیگانه نشده، جامعه‌ای پویا و معنامند است که با تکیه بر حافظه‌ی تاریخی‌اش گرفتار دام و دسیسه‌ی ذهنیت و نیروهای تمامیت‌خواه و انحصارطلب نمی‌شود. شهدا نگارنده‌ی تاریخ حقیقی جامعه و حافظ معنویات و ارزش‌ها و خود نیز بخشی از آن هستند، حیات و مبارزاتشان الگوی چگونه زیستن و فرهنگ ازخودگذشتگی است.
با نگاهی به عملکرد و رویکرد حکومت‌های مستبد، تمامیت‌خواه و اشغالگر در قبال کسانی که به مقابله با ظلم و ستم آنها برخاسته و در راستای منافع جامعه و پاسداشت ارزشهای اصیل انسانی همچون عدالت، دمکراسی و آزادی مبارزه و در این راه جانشان را فدا کردهاند، بیشتر و بهتر به اهمیت مقوله صیانت از شهدا و زندهنگهداشتن یاد و نامشان پی‌خواهیم برد. این حکومت‌ها همواره در راستای معنازدایی از مفاهیم و ارزشهای جامعه، درصدد بوده‌اند که جانباختن این قهرمانان راستین یعنی شهدا را مرگی عادی و غیرمهم جلوه دهند، با توسل به هر راهکار تبلیغاتی، اقدام به سیاهنمایی، تخریب شخصیت و یا تحریف دستاورد و اهدافشان کردهاند. به این هم بسنده نکرده و به‌منظور زدودن یاد و نامشان از حافظه‌ی جامعه، اقدام به از بین بردن هرگونه اثری از آنها کردهاند؛ حتی در بسیاری موارد پیکر شهدا را ناپدید و یا درصورتی که مردم مزار و بنای یادبودی برای آنها درست کرده باشند، این مزار و یادبودها را تخریب می‌کنند. زیرا این افراد از میان مردم برخاسته و زندگی کردهاند، جامعه شاهد حیات و مبارزاتشان بوده و هر آنچه که اشاره‌ی به آنها داشته باشد، حاکمیت و حاکمان را به هراس می‌اندازد. یاد و خاطره‌ی شهدا، آرمان و ارزش‌هایی انسانی مانند، عدالت، آزادی، حق‌طلبی، ازخودگذشتی و عدم پذیرش ظلم و ستم را در ذهن مردم و جامعه زنده می‌کند. جامعه‌ای هم که همواره این ارزش‌ها و اصول و معیارهای انسانی را به یاد داشته و به آن بیاندیشد، مسلما به‌راحتی تسلیم خواست و سیاست حاکمان و نیروهای مستبد، تمامیت‌خواه و ضدخلقی نخواهد شد. تا زمانی که نام مقدس و زیبای «شهید» بر فراز هویت تاریخی جامعه و خلقمان بدرخشد، قطع‌یقین مطالبه و پیکار برای آزادی هم وجود خواهد داشت، الگویی برای زیستن حیاتی زیبا و صحیح، ایستادگی و ایثار برای ماندگاری ارزش‌ها و اصول اصیل انسانی و اجتماعی هم وجود خواهد داشت. وضعیت کنونی جامعه‌ی شرق کوردستان و ایران و نظام ولایی حاکم بر آن، نمونه زنده و برجسته‌ای در این زمینه است. جمهوری اسلامی از همان آغاز تا به امروز سیاست معنازدایی و ارزش‌زدایی از جامعه، به‌ويژە در مقوله‌ی شهید و شهادت در راه آزادی را درپیش گرفته است، از سیاهنمایی و تبلیغات وسیع علیه مبارزین و جانباختگان راه آزادی گرفته تا ناپدیدسازی پیکر شهدا و گورهای دسته‌جمعی به مانند خاوران. این سیاست نظام در چند سال اخیر و با آغاز انقلاب زن، زندگی، آزادی باردیگر برجسته شد، در جریان این انقلاب شمار زیادی از انقلابیون آزادی‌خواه که اکثر هم جوان بودند، در نهایت، شجاعت، امید و ایمان به آزادی، به میدان مبارزه آمده و جانشان را فدای خلق و آزادی کردند. علی‌رغم آنکه جمهوری اسلامی تمامی آن سیاست‌هایی را که به آن اشاره کردیم را به کار گرفته، اما قادر به سرکوب انقلاب نشده و روزانه شاهد آن هستیم که مردم آزادی‌خواه به اشکال مختلف در حال مبارزه هستند. یکی از دلایل تداوم این انقلاب و تاثیرات عمیق آن، بدون شک موضع بجا و جسورانه مردم و به‌ويژە خانواده‌های شهدا است که با وجود تمامی تهدیدات و فشارهای حکومت، اقدام به برگزاری مراسم‌های یادبود و گرامیداشت شهدا می‌کنند. این انقلاب برگ زرینی است در تاریخ مبارزات آزادی‌خواهی خلق کورد و دیگر خلق‌های تحت ستم ایران و تا زمانی که شهدا و آرمان و اهدافشان فراموش نشود، تداوم پیدا خواهد کرد و مسلما به پیروزی نهایی می‌رسد.
مقوله‌ی مهم‌تر، بهترین و موثرترین نحوه گرامیداشت یاد و خاطره‌ی شهداست که در ادامه به آن هم می‌پردازیم، در ابتدای بحث به رویکرد و نگرش جنبش آپویی در این زمینه اشاره‌ای کردیم. در نگرش این جنبش، که در میان خلق کُرد به جنبش شهدا معروف است، بهترین و موثرترین نحوه‌ی گرامیداشت شهدا، گسترش و تقویت‌هرچه بیشتر مبارزات و جامه‌ی عمل پوشاندن به آرمان و اهدافشان است. این سنت و معیاری است که جنبش آپویی از همان آغاز ظهور و فعالیت به آن پایبنده مانده و همچنان که پیشتر نیز به آن اشاره کردیم، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ماندگاری و موفقیت‌های روزافزون آن است. رهبر آپو در رابطه با نحوه‌ی پایبندی‌اش به یاد و خاطره‌ی شهید حقی قرار (یکی از اولین رفقا و همرزمان تُرک رهبر آپو) چنین می‌گوید: «هنوز چند روزی در آنكارا نگذشته بود كه خبر شهادت «حقی قرار» از شهر «عنتاب» به ما رسید. می‌توانم بگویم كه این خبر همچون آوار بر روی من فرو ریخت. به یقین دچار ضربه‌ای جدی شده بودیم. مسئله‌ی مهم، انجام عملی صحیح در پاسخ به یاد و خاطره‌ی او بود. خود نتوانستم در مراسم تشییع جنازه شركت كنم. بعدها در «اولوبیگ» از توابع شهر «اوردو»، به زیارت مزارش رفتم. عهدی كه بر اساس پایبندی به یاد و خاطره‌ی وی بستیم، مبدل‌نمودن گروه به حزب بود. در پاییز همان سال، خودم متن پیش‌نویس برنامه‌ی حزب را نوشتم. چیزی كه انجام دادم، فعالیت تداوم راه شهادت وی بود كه در یكی از محله‌های فقیرنشین شهر عنتاب روی داده بود.» این سنت و معیاری است که تا به امروز نیز ادامه دارد، بدون شک شهادت هر مبارز آزادی‌خواه و رفیقی دردناک و آزاردهنده است، لذا تنها با گسترش مبارزات و تدوام راهشان است که می‌توان از شدت این آزار کاست و یاد و نامشان را برای همیشه جاودانه کرد. در باور جنبش آپویی هر شهید و شهادتی دلیل و نیرویی مضاعف است جهت گسترش و تداوم مبارزات، خوشبختانه این فرهنگ آپویی روزبه‌روز در میان جامعه‌ی شرق کوردستان و ایران بیشتر رواج پیدا می‌کند و نهادینه می‌شود، همین امر باعث هراس شدید حاکمان نظام ولایی شده است، اگر جمهوری اسلامی تمام توان نظامی، تبلیغاتی و اطلاعاتی خود را بکار می‌‌گیرد تا که مانع از فعالیت و حضور گریلاهای حزب حیات آزاد کُردستان و دیگر فعالین جنبش آپویی در شرق کوردستان و ایران شود، و یا با خشم و خشونتی افسارگریخته و ددمنشانه به پیکر گریلاهای شهید بی‌احترامی و آنها را ناپدید می‌کند، از برگزاری مراسم یادبودشان ممانعت می‌کند و حتی تحمل ساخت مزاری نمادین برایشان را ندارد، ناشی از همین مسئله است. بنابراین حال که انقلاب زن، زندگی، آزادی به اشکال مختلف همچنان ادامه دارد و حکومت نیز با توسل به هر ابزار و راهکاری درصدد سرکوب و ناامید ساختن مردم از رسیدن به آزادی است، بسیار مهم و حیاتی است که بر مبنای این طرز فکر و رویکرد جنبش آپویی، تمام توانمان را در راستای زندهنگهداشتن یاد و خاطره‌ی تمامی شهیدان راه آزادی، دمکراسی و عدالت اجتماعی بکاربگیریم.