شورش پاوه
با تاسيس اولين دانشگاه ايران در سال 1313 مرحله‌ي جديدي از تاريخ ايران آغاز شد كه از جنبه‌هاي مختلف علمي، فرهنگي، هنري، ادبي و… قابل لمس و بحث است اما شايد يكي از مهمترين رسالت‌هاي دانشگاه تهران همواره ايفاي نقش در تحولات سياسي بوده كه در بسياري از بزنگاههاي تاريخي بر سرنوشت ايران تاثير گذاشته است و از آغاز تا امروز همواره نقش مهمي در مقابله با ديكتاتوري داشته است. اگرچه در اعتراضات سرتاسري 96 جوانان نيروي اصلي حاضر در ميدان بودند اما دانشگاهها و تشكل‌هاي دانشجويي حضور فعالي نداشتند. سكوت مرگبار دانشگاههاي ايران و به همان اندازه حضور پررنگ دانشگاه تهران در اعتراضات ديماه 1396 قابل توجه است. اين اتفاق ريشه در تاريخ معاصر ايران و حوادثي در دوره‌ي پهلوي و جمهوري اسلامي دارد كه به صورت اجمالي اين روند را بررسي مي‌كنيم.
شايد بتوان سرآغاز ورود نيروي جوانان و ظهور جنبش دانشجويي به عرصه‌ي معادلات سياسي كشور را دههي 1320 و تشكيل سازمان دانشجويان دانشگاه تهران دانست كه گرايش‌هايي چپ‌گرايانه داشت. از آن زمان در طول حدود 70 سال تا آخرين اعتراضات مردمي در ديماه 1396 اين دانشگاه يكي از مهمترين كانون‌هاي جهت‌دهي جريانهاي ضدحكومتي در ايران بوده است.
اولين روز ماندگار دانشگاه تهران در تاريخ سياسي ايران را مي‌توان 15 بهمن 1327 دانست كه شخصي به نام ناصر فخرآرايي اقدام به ترور محمدرضاشاه پهلوي نمود، شاه زخمي شد اما جان سالم به‌در برد. هرچند اين ترور نافرجام بود اما پيامدهاي مهمي بر روند تغييرات در ايران داشت و جسارت و انگيزه‌ي بيشتري براي مبارزات دانشجويي و همزمان دلايل بيشتري براي سركوب به دست رژيم شاه داد.
يكي ديگر از مهمترين روزهاي تاريخ جنبش دانشجويي ايران در 16 آذر 1332 و با جانباختن سه‌نفر از دانشجويان معترض به سفر ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور وقت آمریکا و همچنین شروع دوباره روابط ایران با انگلستان رقم خورد. در اين روز طيف‌هاي مختلف دانشجويي در تقابل با سياستهاي حكومت پهلوي قرار گرفتند و با شليك مستقيم و عمدي نيروهاي امنيتي سه نفر از دانشجويان دانشگاه تهران كشته شدند و از آن تاريخ به بعد روز 16 آذر در ايران به نام روز دانشجو شناخته مي‌شود و به نمادي براي مبارزه‌ي دانشجويان عليه حكومت‌هاي خودكامه در ايران مبدل گشته است.
از ديگر مقاطع حساس دههي 1350 بود. در اين سالها جنبش دانشجويي بويژه با اوج‌گيري فعاليتهاي احزاب چپ در دانشگاه تهران رونق بسياري داشت و آن را به مهمترين كانون تجمعات تبديل كرد. در سال 57 و سه‌ماه قبل از انقلاب، دانش‌آموزان مدرسه‌اي تهران به نشانه اعتراض به حکومت پهلوی در صبح روز ۱۳ آبان در محوطه دانشگاه تهران تجمع كردند كه با دخالت نيروهاي امنيتي حكومت پهلوي کشتار جمعی دانش‌آموزان رقم‌خورد و بعدها به عنوان روز دانش‌آموز نامگذاري شد.
سالهاي دههي 50 و حضور گسترده‌ي جريانهاي سياسي و احزاب مختلف در ميان دانشجويان بر شدت و گستردگي حضور نسل جوان در مبارزه با رژيم پهلوي تاثيرگذار بود و خيابان انقلاب و دانشگاه تهران به يكي از مهمترين نمادهاي مبارزاتي انقلاب سال 1357 تبديل شد. شدت تاثيرگذاري در انقلاب عليه شاه و به دنبال آن مقاومت دانشگاه تهران دربرابر جمهوري اسلامي نوظهور يكي از مهمترين عواملي بود كه حكومت را ناچار به پروسه‌ي به اصطلاح انقلاب فرهنگي كرد و چندين سال آموزش عالي و دانشگاههاي ايران را به تعطيلي كشاند.
پس از انقلاب و بعد از انقلاب فرهنگي، سركوب بسياري از احزاب مخالف جمهوري اسلامي و شروع جنگ ايران و عراق تا حدي از مبارزات دانشجويي و بويژه فعاليت گروههاي چپگرا كاسته شد و حدود 20سال طول كشيد تا بار ديگر دانشگاه تهران نقش اصلي خود را بازيابد. در روز 18 تيرماه 1378 و بعد از تصويب قانون جديد مطبوعات و توقيف روزنامه‌ي سلام، دانشجويان اعتراض كردند. در اين واقعه نيروهاي جمهوري اسلامي به كوي دانشگاه تهران حمله و با ضرب‌وشتم دانشجويان چند نفر را كشته و صدها نفر را بازداشت كردند. اين بدترين رويدادي بود كه جنبش‌دانشجويي تا آن زمان تجربه‌كرده بود و نقطه‌ي عطفي در تاريخ ايران بعد از روي كار آمدن جمهوري اسلامي به شمار مي‌آيد كه پيامدهاي بسياري داشت و سرآغاز مخالفت‌هاي جدي بعدي با حكومت شد.
جمهوري اسلامي با استفاده از تجربه‌ي 78 و درك نيروي خطرناك جنبش دانشجويي و نقش حساس دانشگاه تهران به مدت 10سال مانع ايفاي نقش آن در سطح ايران شد. روز پس از آغاز اعتراضات به نتايج انتخابات سال 88 و در شامگاه 24خرداد تجمعي توسط دانشجويان ساكن كوي دانشگاه تهران شروع شد و بلافاصله نيروهاي امنيتي به محل اعزام شدند. در ساعات اوليه‌ي شب دانشجويان مانع ورود پليس و نيروهاي انصار حزب‌الله به محوطه‌ي كوي شدند اما در ساعات بامداد 25خرداد نيروهاي وابسته به جمهوري اسلامي با شليك گلوله و گاز اشك آور مقاومت دانشجويان را شكسته و وارد خوابگاهها شدند. در اين حمله 5 نفر از دانشجويان كشته و دهها نفر با شليك مستقيم گلوله يا سلاح سرد زخمي شدند و بيش از صد نفر از دانشجويان دستگير شده و با پيامدهايي مانند شكنجه، زندان يا اخراج و محروميت‌هاي گوناگون مواجه شدند. پس از آن جمهوري اسلامي براي مدتي مانع تشكيل حركتي بزرگ مانند گذشته شد.
امسال موج اعتراضات بزرگي سرتاسر ايران را فراگرفت. با وجود حضور فعال نسل جوان در اين اعتراضات دانشگاهها سكوت كردند اما بار ديگر دانشجويان در خيابان انقلاب و مقابل سردر دانشگاه تهران تجمع كردند و با وجود حضور پررنگ نيروهاي امنيتي، مباني جمهوري اسلامي را مورد اعتراض قرار دادند. در اعتراضات امسال اگرچه به‌صورت مستقيم به دانشجويان شليك نكردند اما تعداد زيادي از آنها دستگير و روانه‌ي زندان اوين شدند، اين در حالي بود كه نيروهاي جمهوري اسلامي در محل با معترضان مماشات كردند اما جلوي منازل آنها رفته و بيشتر بازداشت‌شدگان در محل سكونتشان دستگير شدند. معاون فرهنگي دانشگاه تهران در روز 20 ديماه 1396 تعداد دانشجويان بازداشت شده در اعتراضات اين دانشگاه را 41نفر اعلام كرد كه 18 نفر از آنها آزاد شده و 23نفر ديگر همچنان در زندان به‌سر مي‌برند.
با پيشرفت روزافزون ارتباطات و زندگي در عصر انفجار اطلاعات شكاف نسلها بيشتر نمايان مي‌شود و روند تحولات فكري تسريع مي‌َشود. دانشگاه و نسل جوان داراي مطالباتي نوين هستند كه حكومت واپس‌‌گراي جمهوري اسلامي قادر نيست به آنها پاسخي مناسب بدهد و سعي در پاك كردن صورت مسئله دارد. چنين وضعيتي باعث نااميدي روزافزون جوانان و بويژه دانشجويان از نظام ولايت فقيه شده و احتمال بروز حوادثي نظير كوي دانشگاه سالهاي 78 و 88، روز 13 آبان 1357 و 16آذر 1332 را تشديد مي‌كند.