ئارام كەریم
مرۆڤ چەندە واتا بەژیان بدات و ژیان واتادار بكات، ئەوەندەش كەسایەتی خۆی بونیاد دەنێت و ژیانیش ئاراستە و رەنگڕێژ دەكات. رەنگڕێژكردنی ژیان بەو هەوڵ و ماندووبوونانەی ئەو مرۆڤانە پێكهاتووە كە بەدرێژایی تەمەنیان لەخزمەتی كۆمەڵگە و بەهێزكردن و ئافراندنی نرخەكانی كۆمەڵگە خەبات و تێكۆشانی بێ وچان و ماندوونەناسانەیان بەڕێوە بردوە. كۆمەڵگەكانیش بەو ئاستەی ئەو مرۆڤانەی خزمەتیان پێ كردوون، دەبنە خاوەن هەڵوێست و خاوەنداری لێدەكەن و بەدەم بانگەوازی و ووتە و كردە و بیركردنەوەكانیدا دەچن. لەمێژووی هاوچەرخدا لەكۆمەڵگەی كوردستان و كورد بەتایبەتی رێبەر ئاپۆ یەك لەمرۆڤانەیە كە لەكەسایەتی خۆیدا كۆمەڵگەیەك بونیاد دەنێت و دەیەوێت ئەو كۆمەڵگەبوونەی بەپێوان و پێوەرەكانی ئازادی نەخشاندوویە بكاتە ماڵی ژنان و مرۆڤایەتی، گەلان و لەناویاندا گەلی كورد و چەوساوەكانی دنیادا. ئەم جۆرە كەسایەتیانە لەبەر ئەوەی لەپێناو كۆمەڵگەدا و بەرزكردنەوەی ئاستی ئەخلاقی و پێكەوەبوونیان هەموو ژیانی خۆیان بەخت دەكەن و بەدوای ژیانی تاكەكەسی و بەرژەوەندی خۆیانەوە نابن، بەجۆرێك لەجۆرەكان ژیانێكی سۆسیالیستانە بەخۆیان هەڵدەبژێرن و دەژین. ئەم كەسایەتیانە، عاشقی ئازادین و دەیانەوێت بەئازادی بژین؛ بۆیەش هەوڵدەدەن، ئەو نۆرم و پێوەر و پرەنسیپە كۆمەڵایەتیانەی لەرێڕەوی خۆیان یا لەڕاستەهێڵی ژیانی ئازاددا لایان داوە، بخەنەوە سەر هێڵەڕاستەكە و لەو چوارچێوەیەشدا هەموو هەوڵ و كۆشش و شەونەخوونیەك دەكێشن. ئەم كەسایەتیانە لەمێژوودا دەبنە شاكلیدی چارەسەری و كردنەوەی دەرگا داخراوەكان.
رێبەر ئاپۆش یەك لەو مرۆڤانەیە كە بەشێوەیەكی سۆسیالیستانە دەژی و دەیەوێت ئەو خولیا و خەیاڵ و ئۆتوپیایانەی لەمنداڵیدا پێ گۆشكراوە هەمیشە بەزیندوویی بهێڵێتەوە و مەزنتریان بكات و هەرگیز خیانەت لەو خەیاڵ و هیوا و ئاواتانەی ژیانیشی نەكات. ناكۆكییەكانی سەردەمی منداڵی لەنێو بنەماڵە و كەس و كاردا و لەنێو خوێندنگە و دەر و دراوسێ و گوندا و بەتایبەتی نزیكبوونەوە لەژن و پێوانەكانی بنەماڵە ئانالیز دەكات. بنەماڵەچێتی وەك ئەوەی هەموو شت بۆ بنەماڵەكە و عەشیرەكەی خۆی رەت دەكاتەوە، بەتایبەتی لەبابەتی دۆستایەتی و هەڤاڵێتی لەگەڵ حەسەن بینداڵدا، هاوسەرگیری پێكردنی خوشكەكەی و هەڤاڵانی چاخی منداڵی، پارادۆكسێكی شەخسیەتی لەكەسایەتی رێبەر ئاپۆدا دروست دەكات كە بەخۆشی دەڵێت؛ من ئەو نزیكبوونەوانەم بەهیچ شێوەیەك قەبوڵ و هەرس نەكردوە و ناكەم. بونیادنانی هەڤاڵێتی لەسەر بنەمای راستی و پاكی منداڵانە و دوور لەهەموو بەرژەوەندیەكی شەخسی و تاكەكەسی. دۆستایەتی لەگەڵ سروشت و رەنجدا. ناكۆكی نێوان ژیانی شارنشینی و گونددا و ئەو بەها و نرخانەی لەگونددا و لەكارە هەرەوەزیەكاندا هاتوونەتە بوون. ئەمانە كۆمەڵە پرەنسیپ و پێوانێكن كە تا ئەمڕۆكەش رێبەر ئاپۆ پێیانەوە گرێدراوە و دەیانپارێزێت. ئەم گرێدان بوونە قووڵەی رێبەر ئاپۆ بە كۆمەڵگەبوون و تاكی ئازاد و ژنی ئازادەوە؛ هەمان ئەو نزیكبوونانەی رێبەر ئاپۆیە لەسەردەمی منداڵیدا پێی ژیاوە و گەورە بووە. ئەمەیە راستینەی ئەو ووتەیە كە خیانەت لەخەیاڵەكانی منداڵی ناكات و هەمیشەش لەپەیام و ووتە و رێنمایی و پەروەردەكاندا جەختی لەسەر كردوەتەوە.
كاتێك بمانەوێت شیكاری كەسایەتیەك بكەین، دەبێت هەموو قۆناخەكانی ژیانی ئەو كەسە بخوێنینەوە و بەو پێیەش بڕیار لەسەر ناسین و پێناسەكردنی بدەین. رێبەر ئاپۆ؛ بۆ ئەو كەسانەی بیانەوێت شرۆڤە و پێناسەی كەسایەتی بكەن، رەنجێكی زۆری داوە و لەو چوارچێوەیەشدا ئاسانكارییەكی زۆری پێشكەش كردوە؛ ژیانی كۆمەڵایەتی خۆی بەچەند وێستگەیەك دابەش و پێناسەی كەسایەتی خۆی دەكات.
زۆر كەسایەتی تر لەمێژوودا هەوڵیانداوە ژیانی خۆیان لە قاڵبی رۆمان یا پەروتوكێكدا بنووسن و بڵاوبكەنەوە. بەڵام هەركام لەو كەسایەتیانەی ویستوویانە دەست بۆ كارێكی وەها ببەن؛ لەكردەوەكان هیچیان وەك رێبەر ئاپۆ ژیانی خۆیان بەشێوەیەكی دیالەكتیكانە و فەلسەفیانە و فەیلەسوفیانە نەگرتووەتە دەست و خۆیانیان لەبێژنگی رەخنە و رەخنەدان دەرباز نەكردوە و كەسایەتی خۆیانیان لەسەر بنەمای رەخنە و رەخنەدان بونیاد نەناوە. رێبەر ئاپۆ كەلتوری رەخنە و رەخنەدانی وەك بەهێزترین چەك بۆ سەر ڕاستكردنەوەی كەسایەت و بونیادنان دەگرێتە دەست و لەیەك کاتدا ئەو پێوان و پرەنسپانە دەكاتە، نۆرمێكی بنەڕەتی لەبونیادنانی كۆمەڵگەیەكی ئازاد و تاكێكی ئازاد و مرۆڤێكی سۆسیالیست.
وەك ئەوەی هەندێ كەس و لایەن مەزندە دەكەن؛ رێبەر ئاپۆ بەتەنیا رێبەری بزوتنەوەیەكی سەربازی ـ سیاسی نییە و بەس؛ بەڵكو لەهەمانكاتدا كە رێبەرێكی سیاسی ـ سەربازییە، رێبەری بزوتنەوەیەكی هزری ـ ئایدۆلۆژی ـ فەلسەفییە كە خاوەن پارادایمێكی جیهانییە و خاوەن بانگەشەیەكی مرۆیی، ئەخلاقی، زیهنی، ویژدانی قووڵە و بەقوڵایی مێژووی مرۆڤایەتی و تا بناوانی مێژووی دروستبوونی كەیهان و ناواخنی رۆچووەتە خوارەوە و رێبەرێكی بەرخۆدان و ئازادییە. بۆیە ئەم لەدایكبوونەی رێبەر ئاپۆ لەدایكبوونی هزرێكی نوێ، چاندێكی نوێ و بیركردنەوەیەكی نوێ و پشت ئەستورە بەبنەما ئەخلاقی ـ چاندی ـ مێژوویەكانی كۆمەڵگە. تەنانەت كاتێك رێبەر ئاپۆ بەخۆشی پێناسەی لەدایكبوونەكەی و پوڵێنبەندی بۆ دەكات، وەك سێ قۆناخ لەدایكبوونی خۆی دەگرێتە دەست و دەڵێت؛ یەكەمین لەدایكبوونم، بەلەدایكبوونی سروشتی دەست پێ دەكات و لەدایكبوون و دامەزراندنی پەكەكە وەك قۆناخی دووەم و سێیەم لەگۆڕانی ستراتیژی شەڕی درێژخایەنی نەتەوەییەوە بۆ شەڕی شۆڕشگێڕی گەل و بونیادنانی سیستەمی كۆنفیدرالیزمی دیموكراتیك شرۆڤە دەكات. ئەمەش پۆڵێنبەندییەكی فەلسەفیە بۆ لەدایكبوونی كەسایەتیەك كە بەخۆی هەست بە بوونی خۆی دەكات و تەنانەت لەبەرامبەر بە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری دەڵێت؛ من منداڵی سەدەی بیستەمم و دەبێت ئەم سەدە بەباشی شیكار بكەم.
رێبەر ئاپۆ كاتێك پێناسەی ژیان دەكات دەڵێت؛ ئەی ژیان یا ئەوەتا لەگەڵتدا ناژیم، یا خود بەئازادی دەتڕازێنمەوە. ئەمە پێناسەیەكی هزری ـ فەلسەفییە؛ چونكە رێبەر ئاپۆ پێی وایە ژیانی بەبێ ئازادی هیچ پەیوەندییەكی بەژیانەوە نییەوە و هەر لەو سۆنگەیەوە جارێكی تر جەخت لەسەرچۆنیەتی ژیان كردن دەكاتەوە و دەڵێت:”چۆن بژین”، ئامانجمان لەژیان كردن چییە و بۆچی دەژین”. لەڕاستیدا چۆنیەتی ژیان كردن پرسی ئەساسی و بنەڕەتیە لەرێڕەوی ژیانی هەر تاكێكدا و ئەم پرسەش لەلای رێبەر ئاپۆ لەترۆپكدایە و ئاستی ئازادی تاك بەئاستی ئازادی كۆمەڵگەوە دەبەستێتەوە و ئاستی ئازادی كۆمەڵگەش بەئاستی ئازادی ژنەوە گرێدەدات و لەو رووەوە دەڵێت؛ لەكۆمەڵگەیەكدا ژن چەندە ئازاد بێت، ئەوا ئەو كۆمەڵگەیە بەو ئەندازەیە ئازادە و ئازادبوون كۆمەڵگە بەئازادی ژنەوە گرێدەداتەوە. واتا لەهزری رێبەڕ ئاپۆدا ژن كرۆكی هەموو ئازادییەكانە. ژن چەندە بتوانێت لەكۆمەڵگەدا مومارەسە و كێبڕكێی ئەرك و ماف و ئازادییەكانی خۆی لەسەر بنەمای ئیرادەی خۆیی و ئازاد بكات بەو ئەندازەیە دەتوانین باس لەئازادی كۆمەڵگەش بكەین. ئەم خوێندنەوە و بیركردنەوەی رێبەر ئاپۆ لەدواین نامەی دا كە بۆ هەشتی ئاداری ٢٠٢٥ی”ز”، رۆژی جیهانی ژنان پێشكەشی كردبوو، بەشێوەیەكی روون هێنایەوە بەرباس و ووتی؛ بەشێوەیەكی ئەفسوناوی لەگەڵ ژناندا دەژیم و ئازادی ژن لەئازادی نەتەوەیی و كۆمەڵگەكان زەحمەتتر و پڕبایەخترە. ئەم پێناسە فەلسەفی و شیكاریە قووڵە نیشانەی گرێدان بوون و پەیوەست بوونی رێبەر ئاپۆیە بەچارەسەری پرسی ئازادی و بەتایبەتی ئازادی ژن و ژنی ئازادە.
رێبەر ئاپۆ ئەگەر چی لەدایكبوونی خۆی بۆ سێ قۆناخ دابەش دەكات. بەڵام تەنیا ئەم چەند شرۆڤە فەلسەفی و زانستی و مێژوویی و هزرییەی بەسە بۆ ئەوەی تێبگەین كە لەدایكبوونی رێبەر لەدایكبوونی كات و ساتە هەستیار و چارەنووسسازەكانە كە لەو پەڕی بێ چارەیی و بێ هیوایی و شەڕ و ئاڵۆزی و ململانێیەوە، هیوای ئازادی جارێكی تر و سەرلەنوێ لەدڵی ملیۆنان مرۆڤدا دەوروژێنێت و زیندوو دەكاتەوە. رۆح دەكاتەوە بەبەر جەستە بێ هیوا و مردووەكاندا. دەیەوێت ئەو هیوا و ئومێدەی كە ئافراندویەتی لە زەمینەیەكی پراكتیكیدا بگەیەنێتە بەرهەم و گەلانیش هەنگاوێكی تر لەئازادی و سەرفرازی نزیك بكاتەوە. ئەوەیە كە بەپەیامێكی رێبەر ئاپۆ ملیۆنان مرۆڤ شاگەشكە دەبن و شانبەشان لەپێناو بەدیهێنانی ئامانج و خولیاكانیدا بێ هیچ دوودڵی و گومانێك وەڵامی پەیامەكەی دەدەنەوە و بەرەو پیری پەیامەكانیەوە دەچن. بۆیە بەم هەنگاوەی لەسەر ناوی”ئاشتی و بونیادنانی كومەڵگەیەكی دیموكراتیك” لە بیست و حەوتی شوباتەوە هەڵیگرتووە، رێبەر ئاپۆ لاپەڕەیەكی تری زێڕین هەڵدەداتەوە و پەلێكی تر دەخاتە سەرخەرمانی هەوڵە بێ وچانەكانی تری لەپێناو ئازادی و سەربەخۆیی مرۆڤ و كۆمەڵگە و گەلاندا و بەم بۆنەشەوە دەتوانین جارێكی تر بێ سڵكردنەوە و هیچ گریمانەیەك بڵێین كە رێبەر ئاپۆ واتا لەدایكبوون و وەرچەرخان و گۆڕانكاری ریشەیی و بەخۆشی ناوی لێدەنێت؛ پارادایمی ئاشتی و كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك. لەپێناو هێنانە دی ئاشتیدا نیوسەدە هەوڵ و تێكۆشانی بێ پسانەوە دراوە، تا ئەوەی ئەم زەمینە رەخساوە و دەبێت لەپێناو سەرخستنی ئەم هەوڵە هەموو لایەك دەست بخەنە نێودەستی یەكتر و بەهەستی بەرپرسیاریەتی مێژوویی و مرۆڤی و ئەخلاقی خۆمان راپەڕین.
رێبەر ئاپۆ راستە وەك رێبەری بزوتنەوەیەكی ئازادی لەكوردستاندا سەریهەڵداوە، بەڵام ئیدی ئەو رێبەرە بە تێزە فكری و فەلسەفیەكانی هەموو سنورە تەنراو و چێنراوەكانی نێوان كۆمەڵگە و تاك و سیستەمەكانی تێپەڕاندووە و بووەتە ماڵی هەمووان و هەر ئەمەشە كە ئەرك و بەرپرسیاریەتی هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگەیە خاوەنداریەتی لەڕێبەر و بیرمەند و فەیلەسوفێكی وەها مەزن دەركەون و لە ٧٦ەمین ساڵی لەدایكبوونی دا و دوای بیست و شەش ساڵ لەزیندان و گۆشەگیری لەدوورگەی ئیمرالی بەجەستەیش ئازاد بكرێت؛ چونكە رێبەر ئاپۆ هەموو بەرپرسیاریەتی سەرخستنی ئەم قۆناخ و هەنگاوەی خستووەتە سەر خۆی و دەیەوێت ئاشتیەكی هەمیشەیی لەنێوان گەلان و كۆمەڵگەكان بەرقەرار بكات. بۆیە لەسەر ژنان و گەنجان و هەموو كۆمەڵگە و كەسایەتی سیاسی، یاسایی، مافی مرۆڤ و دیموكراتیكخوازانە كە هەوڵەكانیان لەپێناو ئازادی جەستەیی رێبەر ئاپۆ بخەنە گەڕ و ئەو گۆشەگیری و دابڕاندنەی ماوەی بیست و شەش ساڵە لەبەرامبەر بەڕێبەر ئاپۆ وەك سیاسەتی قڕكردن و تواندنەوە و بەئامانجی تەسلیمیەت گرتوویانەتە بەر هەڵگیردرێت و كۆتایی بە سیاسەتی لەناوبردن و قڕكردنی گەلی كورد و رێبەرەكەی بهێندرێت.
رێبەر ئاپۆ بەئاشكرا لەپەیامەكەی بیست و حەوتی شوباتی ٢٠٢٥ز دا ووتی؛ ئەگەر دەرفەتی پێ بدرێت، ئەوا هێزی تیۆری ـ فكری بەڕێوەبردنی قۆناخەكەی هەیە، بەو مەرجەی دەوڵەتی تورك هەلومەرجەكانی گۆشەگیری هەڵگرێت و زەمینەی لەبار بڕەخسێنێت. یەك لەو مەرجانەی دەتوانێت لەم قۆناخەدا دەستی رێبەر ئاپۆ بەهێز بكات، هەڵگرتنی گۆشەگیری و دابڕانە لەسەری كە ماوەی بیست و شەش ساڵی رەبەقە بەزەبری سیاسی و نایاسایی بەڕێوەی دەبەن. تا ئەوەی كە رێبەر ئاپۆ بتوانێت بەشێوەیەكی ئازادانە لەگەڵ كەسایەتی سیاسی، رووناكبیر، یاساناس و مافناس و رێكخستنەكەشی پەیوەندی ببەستێت. گەڕانەوەی مافی هیوا و گۆڕانكاری لەدەستوری هەمیشەیی توركیادا و راگەیاندنی ئاگربەستی دوولایەنە. ئەم چەند داواكاریە سادە و مرۆڤیە دەتوانێت لە، لەدایكبوونی ئاشتی و بونیادنانی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك خاوەن كاریگەری و رۆڵ بێت. لەو چوارچێوەیەشدا ئەرك و بەرپرسیاریەتی بونیادنان لەئەستۆی هەموو تاكێكی كۆمەڵگەیە؛ چونكە بەرقەراری ئاشتی لەناوچەكە پەیوەستە بەچارەسەری پرسی كورد لەئێران و توركیا و عێراق و سوریا و لەپلەی یەكەمدا بەرپرسیاریەتی لەئەستۆی چین و توێژەكانی كۆمەڵگە؛ لەوانە ژنان و گەنجان، رووناكبیران و سیاسەتمەداران و كەسایەتی دیموكراتیكخواز و مافناسە. لەبەر ئەوەی كە رێبەر ئاپۆ باس لەكۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك دەكات و ئەوەش ئەركی تاك بەتاكی كۆمەڵگەیە، نەك سیستەم و دەوڵەتان و ئەو هەنگاوەی رێبەر ئاپۆش خزمەت بە پێشكەوتن و پێشخستنی كۆمەڵگە دەكات. رژێمی ئێرانیش یەك لەو سیستەمانەیە كە لەشوێنی تەگەرەنانەوە و هەڵخەڵەتاندن و فریوی رای گشتی و كۆمەڵگەكان و دووبەرەكی نانەوە و پشێوی، ئەوا بەڕێگەی دیالۆگ و گرتنە بەری رێكاری دیموكراتیانە پێشەنگایەتی چارەسەری بگرێتە سەرشانی خۆی بۆ ئەوەی رێگە لەدەستێوەردانی دەرەكی و بەكرێگیراو و ناحەزان بگیردرێت. ئەم هەنگاوەی رێبەر ئاپۆ بەواتای كورتكردنی دەستی ئەوانەیە كە دەیانەوێت جیاكاری و دووبەرەكی لەنێوان گەلان و پێكهاتەكانی هەرێمەكە و وڵاتاندا بنێنەوە.
ئەم هەنگاوەی ئاشتی كە بەدەستپێشخەری رێبەر ئاپۆ دەستی پێكردوە، چەكی كەلتوریی بەرخۆدانی هەزاران ساڵەی رۆژهەڵاتی ناوینە لەبەرامبەر بە هێرشە قڕكەر و لەناوبردنی چاندی هەرێمەكە و فرەكەلتوری گەلانە. واتا لەدایكبوونی رێبەر ئاپۆ “لەچواری نیسانی ١٩٤9″، لەدایكبوونێكی مێژوویی و دەستێوەردان و سەر راستكردنەوەی مێژوو و نەریتە بەرخۆدانڤانیە هەزاران ساڵیەكەیە لەبەرامبەر بەهێرشی داگیركاری و پاراستنی نرخ و بەها هاوبەشەكۆمەڵایەتیەكانی گەلان لەكەشێكی ئاشتیانە و دیموكراتیانەدا، بۆیە ئەگەر ئەم هەنگاوەی رێبەر ئاپۆ وەك لەدایكبوونی كەلتوری بەرخۆدان و پاراستنی چاندی خۆمان و گەلانی ناوچەكە بزانین بەهەڵەدا نەچووینە و دەبێت بۆ مسۆگەركردن و بەئامانج گەیشتنی هەنگاوەكە بەهەموومانەوە پشتگیری پەیامە ئاشتیخوازانەكەی رێبەر ئاپۆ و بۆنیادنانی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك بكەن و ئازادی جەستەیی رێبەر ئاپۆ و چارەسەری ئاشتیانەی پرسی كورد وەك ئاڵای بەرخۆدان و ئازادی بشەكێنینەوە و بڵێین:”بێ رێبەر ئاپۆ ژیان نابێ” و “ئازادی بۆ رێبەر ئاپۆ”.