سەردار ستار
گەلانی ئاریایی وەک بنەچەی ڕەسەن و کۆنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، جەژن و پەرستنەکانیشیان وەک خۆیانە. واتا گەلانی ئاریایی هیچ جەژن و بۆنە و پەرستنێکیان لەکەس وەرنەگرتووە، بەڵکو ئەوانیتر هاتوون لێرەیان بردووە. بۆیە کاتێک باسی هەموو داهێنانەکان لێرە دەکرێن، ئەوە خودی ئەو راستییەمان بۆ روونتر دەکاتەوە کە دەبێ جارێکیتر مێژووی دێرین لەسەر بنەمای کۆمەڵگەی سروشتی و بەشوناسی دایکایەتی هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت. چونکە مێژووی رەسەنی ئەم هەرێمە بە هەست و بیر و سۆزی دایکایەتی گۆشکراوەو بەرهەمهێنراوەو خزمەتی سەرجەم مرۆڤایەتی پێکراوە.
نەورۆز وەک جەژن و بۆنەی گەلانی ئاریایی هەڵقوڵاوی ناوجەرگەی کۆمەڵگەکەیەتی، بەگوێرەی زانیاریەکانیش، درێژترین و کۆنترین جەژنە کە تا ئێستا بەزیندویی ماوەتەوە. وەک لە لێکۆڵینەوەکان دەردەکەوێ مێژووی نەورۆز دەگەڕێتەوە بۆ ١٢ هەزار ساڵ بەر لە ئەمڕۆ، واتا هاوبەندە لەگەڵ ئاینی میترایی، ئاینی زەردەشتی و مەزدەکیش بەزیندووی رایانگرتووە، یان وەک بەشێکی سەرەکی و بەناوەڕۆک پەیڕەویان کردووە. بۆیە سەرەتا نەورۆز وەک جەژنێکی ئاینی پیرۆزکراوە، دواتر لە سەرکەوتنی میدیەکان بۆتە جەژنی سەرکەوتنی حەق بەسەر ستەمکار و ناحەقدا، لە ڕۆژی ئەمڕۆش بۆتە جەژنی نەتەوەیی و نیشتیمانی بۆ گەلی کورد و گەلانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوین، واتا زۆربەی گەل و نەتەوەکان بە جەژنی خۆیانیان دەزانن.
لەگەڵ هاتنی ئیسلام و نەتەوەی عەرەب بۆ هەرێمەکانی باشووری کوردستان و زاگرۆس، دەسەڵاتە ئیسلامگەراکان هەوڵیاندا بەناوی ئاگرپەرستی و هاوبەشی پەیدا کردن بۆ خودا، بیکەن بە رۆژێکی شووم. هەم دیسان لەبەر ئەوەی لەگەڵ ئاینی ئێزدایەتیان کردە یەک، بۆیە خستیانە ناو گۆشەگیری، بەناوی شەیتان پەرستی. لەبنەمادا دەسەڵاتدارانی ئیسلام لەپێناو یەکڕەنگی ئاینی، هەوڵیاندا نەورۆز لە بن و بۆتکەوە بسڕنەوە. بۆیە ئێستاش ئیسلامیە سەلەفیە پاشڤەڕۆکان، هێرشی توند دەکەنە سەر نەورۆز و بەهەمووشێوەیەک دەیانەوێ جۆش و خرۆشی نەورۆز کاڵ بکەنەوەو لە ڕاستینەی خۆی دووری بخەنەوە.
دەوڵەت – نەتەوەکانی تورک و عەرەب و فارس، زۆریان هەوڵدا مێژووی نەورۆز بەگوێرەی خۆیان شێوەو سیمای پێبدەن، بەناوی ئەفسانە و مێژووی نەورۆز، مرۆڤ و تاکی کورد شەرمەزار بکەن و پێی بڵێن؛ تۆ هیچ نیت جگە لەوەی پاشاکانت وەک دڕندەکانی ئەفریقیای سەرەتای مێژوو، گۆشتی منداڵەکانیان دەرخواردی یەکتری داوە، لەبەر ناکۆکیەکانیان لەسەر دەسەڵات و بەڕێوەبردنی وڵات نمونەی( گوایە کیاکسار گۆشتی منداڵی هەرباکۆسی کوڵاندوەو دەرخواردی داوەتەوە). لەوبارەوە چیرۆکی شانامەی فیردەوسی و هەروەها گێڕانەوەی هیرۆدۆتی یۆنانی کەوەک باوکی مێژوو بەناو دەکرێت، گورزی گەورەیان لە مێژووی کورد و کەسێتی مرۆڤی کورد داوە، (هیرۆدۆت دەڵێت، بۆ مێژووی میدیاکان سودم لە گێڕانەوەی پارسەکان وەرگرتووە!!). پێویستە مێژوونووسان و لێکۆڵەرە شوێنەوارناسەکانی کورد، جارێکیتر لەسەربنەمای راستینەی مێژوویی، لێکۆڵینەوە لە نەورۆز و مێژووی کوردستان بکەن، بەتایبەت لە بنارەکانی زاگرۆس و ئیلام و تا دەگاتە گرێ مرازان. لەوەش زیاتر پێویستە لەلایەن خەڵکی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ئەم ئەرکە جێبەجێ بکرێت، نەوەک خۆرهەڵاتناسەکانی ئەوروپا و ئەمریکا.
لەبەر ئەوەی نەورۆز تێکەڵەیەکە لە کولتوری ئاین و نەتەوە و خۆشی و شادی بۆ مرۆڤایەتی، بۆیە ئەگەر بە ئەنقەست نەبێ کەس ناتوانێ لەدژی بووەستێتەوە. تائێستا ئەوەی لە دژیشی وەستایەوە، لەکۆتایدا خۆی رادەستی راستینەی نەورۆز کرد، چونکە نەورۆز دژی هیچ گەل و نەتەوەو مرۆڤێک نییە، بەڵکو بنەمای ژیاری و پێکەوە ژیانی بەهێزە، دەبێ لەم روانگەشەوە سەیری نەورۆز بکرێ. پێویستە ئەفسانەی کاوە بەو ئاستەی ئێستا تێکەڵ بە نەورۆز نەکرێ، لەبەر ئەوەی نەورۆز داهێنانی میدیایەکان بەتەنها نییە، هەمانکات نەورۆز پەیوەست نییە بە دەسەڵاتی میدیایی، نەورۆز بەر لە میدیاکان هەبووە، بۆیە دوای رووخانی میدیاش هەرماوەتەوە. میدیەکان نەورۆزیان بە پیرۆز زانیوە و وادەی سەرکەوتنیان خستۆتە ئەو کاتە، ئەمەیان باسێکیترە، بەڵام دیسانیش هەڵوێستەکەیان بەنرخە. واتا سەرکەوتنی میدیەکان جارێکیتر واتای داوەتەوە نەورۆز، وەک جەژنی سەرکەوتن و بەرخۆدان و بەزیندویی راگرتنی، بۆیە نەورۆز ناسنامەیەکی سیاسی کۆمەڵایەتی وەرگرت.
بەو چیرۆکەی هیرۆدۆت نووسیویەتی، سەبارەت بە دەستگۆڕکێی دەسەڵات، لە پاشاکانی میدیا کیاکسار، بۆ کورش پارسی، نەتەوەپەرستی فارس هەوڵیداوە لەسەر ناسنامەی زاگرۆسی و کۆمەڵەکانی هیلالی بەپیت، خۆیان کردووە وەک نەتەوەی تاقانە و کوردیشیان کردووە بە خزمەتکار و پلە دوو. بەو واتایەیی کورد نازانن وڵات و کۆمەڵگە بەڕێوەبەرن، ئەوان هەردەبێ خزمەتکار و سەربازی ئێمەبن، ئەوانیش پاشا و خانەدان و ئیمپراتۆربن.
بۆیە ئێستاش نەوەی شارەزا لە ئاوارەیش لەخۆی رانابینێ، باسی پێکەوە ژیانی گەلانی ئێران بکات، بەتایبەت لەگەڵ گەلی کورد. چونکە ئەوان پیرۆزن، دەبێ سەردەست و هەژموونگەرابن، بە قسەی خۆیان کورد تەنها دەتوانن خزمەتکاری ئەوان بن.
دەسەڵاتداران لە ئێران لەبەر ئەوەی فرە کولتوری هەیە و لەگەلانی ئارین، بۆیە نەتوانراوە وەک عێراق و تورکیا و سوریای ئەسەد، هەمان بەرگ بخەنە بەر نەورۆز، بەڵام دەسەڵاتی مەزهەبیش لەئێران، نەیویستوە گەلی کورد وەک جەژنێکی نەتەوەیی نەورۆز بە زیندوی رابگرێ، بەتایبەت پیرۆزکردنی بە شێوەیەکی جەماوەری لەناوەندی شارە گەورەکان. بۆیە دەبینین گەورەترین پیرۆزبایەکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە گوند و دێهات و مەزراکانە. هەموو کەرەستە کولتوریەکان بۆ پیرۆزبایی نەورۆز، لە دەسەڵاتی ئەمڕۆی ئێران لە خەڵک قەدەغەکراون، ئەوانیش لە داگیرساندنی ئاگر، گۆرانی و مۆسیقا، تا دەگاتە ڕەشبەڵەک و جلی ئاڵ و واڵا و شایی و هەڵپەڕکێ. ئەمانەش لە نەورۆز دەرخەی، هیچ بەهایەکی وەک جەژن نامێنێ.
لەلایەنی کولتوری، کوردانی ڕۆژهەڵات و باشوور لەم سەد ساڵەی دوایی خاوەنداریەکی بەشکۆیان لە نەورۆز کردووە، بەتایبەت هەڵبەستی پیرەمێرد و دەنگی زیرەک، زیندو کردنەوەیەکی رۆحیان خستەوە بەری. دواتریش شاعیر و گۆرانیبێژانیتر، بەهەست و باوەڕی کوردانەیان، نەورۆزیان کردە یەک دڵ و یەک جەستە لەگەڵ کۆمەڵگەی کوردستان، بەدەسەڵاتدارانی دەوڵەتە سەردەستەکانیشان وت: هەرچییەک بکەن ناتوانن نەورۆز لە هەبوون و ناسنامەی ئێمە جیا بکەنەوە.
بزووتنەوەی سیاسی لە باشوور و ڕۆژهەڵات، هەرچەندە نەورۆزیان وەک جەژنی نەتەوەیش بینیبێ، بەڵام ئەوانیش لەبەر بارگاویبوونیان بە ئاینی ئیسلامی سوونی، هەروەها دەرنەکەوتن لەژێر هەژموونی فشاری نەتەوەو دەسەڵاتی سەردەست، بۆیە نەیانتوانی نەورۆز بکەنە جەژنێکی میللی. بۆ نمونە: لە باشوور لە دوای ١٩٩١ کە هەموو دەرفەتێک هەبووە، دیسان راپەڕینیش لەم مانگەدا ئەنجامدراوە، بەڵام هەر ساڵ پیرۆزبایەکانی نەرورۆز کاڵتر دەبنەوە. ئەگەر پیرۆزبایەکانی قەندیل لەو ٢٠ ساڵەی دوایی نەبوایە، لەوانەیە ئێستا جۆش و خرۆشی نەورۆز، وەک جەژنی نەتەوەیی، بەهای خۆی لەدەست بدابوایە.
جەژنە کولتوری و ئاینی و میللیەکان، لەئاستێکدا گرنگن کە نەتەوەیەک لەسەرپێ ڕادەگرن و دەیکەن بە خاوەن شوناس، دیسان یەکێتی و یەکریزی نێوان کۆمەڵگە بەتین دەکەن و هەستی پێکەوە بوون و یەکسانی پێشدەخەن، دەکرێ پێناسەی نەتەوەی دیموکراتی بە جەژنی نەورۆز بدەین. ئێمە ئەو دیمەنە لە نەورۆزەکانی باکوور و ڕۆژئاوای کوردستان باش دەبینین. بۆیە لە لای ئەوان یەکێتی نەتەوەیی و پێکەوە ژیانی گەلان خەیاڵ نییە، بەڵکو هەموو نەورۆزێک دەکرێ ئەو یەکێتی و پێکەوە بوونە نوێ بکرێتەوە. زۆر کات لەباشوور پرسیار دەکرێ بۆچی ئینتیمای نەتەوەیی لاوازبووە؟ بەڵام کەس پرسیار ناکا ئەرێ جەژن و بۆنە نەتەوەیەکانمان، رۆح و هەست و جۆش و خرۆشی ئازادی و پێکەوە بوونی نەتەوەییان پێوە ماوە؟؟ یان دەتەوێ بە کاڵ بوونەوەی کولتور و جەژن و بۆنەی نەتەوەیی، کۆمەڵگە هێشتا پەیوەستبێ بە خۆشەویستی خاک و نیشتمان و پیرۆزیەکانی؟ بێگومان ئەمەش مەحاڵە.
نەورۆز بە دەرکەوتنی رێبەر ئاپۆ بۆ سەر شانۆی تێکۆشانی سیاسی و نەتەوەیی، لەهەر هەنگاوێکدا واتای زیاتری لێ بارکرد. زۆربەی کات و ساتی خەباتەکانی خستە ئەو رۆژ و مانگە دیرۆکیە، نمونە؛ یەکەم کۆبوونەوەی سەرەتای بۆ گرووپەکەی لە ئەنقەرە لە نەورۆزی ١٩٧٣ کرد، لە نەورۆزی ١٩٧٦ گەڕاوە بۆ باکور و کۆڕ و کۆبوونەوەی سازکرد. یەکەم چالاکی زیندانی ئامەد لەلایەن مەزڵوم دۆغان لە نەورۆزی ١٩٨٢ ئەنجامدرا. یەکەم ئاگربەست لە سەروبەندی نەورۆزی ١٩٩٣ بوو. راگەیاندنی کەجەکە لە نەورۆزی ٢٠٠٥ بوو. پەیامی پرۆسەی ئاشتی بە نامەی نوسراو لە ٢٠١٣ لە نەورۆزی ملیۆنی ئامەد بوو. تا ئەم بانگەوازییەی دواییشی لە نزیکبوونەوە لە نەورۆز پێشکەشکرد. دەبێ چاوەڕێ بین لەم نەورۆزە دیسان هەنگاوێکیتر بنێ، کە هەموومان جارێکیتر شۆک بکاتەوە.!!
لەهەموو نەورۆزەکان رێبەر ئاپۆ ئەوەندەی دەرفەتی هەبووە، پەیامی ڤیدیۆیی یان نوسراوی پێشکەش کردووە، بەتەنها ئەو نوسراوانەی بۆ نەورۆز بەقەد پەرتوکێک دەبن. واتا بەهێزی کولتوری و مۆڕاڵی نەورۆز کەوتە ناو گۆڕەپانی تێکۆشان، دەتوانرێ ڕۆحی نەتەوەیەک بونیاد بنێتەوە کە لەخۆی نامۆ بووەو باوەڕی بەخۆی نەماوە، بەڵام نەورۆزی هەیە، بۆیە نەورۆز دەتوانێ زیندوی بکاتەوە.
لەدوای دەرکەوتنی پەکەکە و بەجەماوەریبوونی، نەورۆز لە جەژنێکی کولتوری بوو بە جەژنێکی کولتوری و سیاسی و جەماوەری و رێکخستنی. سەرەتا لە باکور، دواتر لە ڕۆژئاوا و ئەوروپا، پاشان باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان. واتا لەئێستا ئەو نەورۆزانەی لەلایەن هەڤاڵان و دۆستان و لایەنگرانی پەکەکە ئامادە بکرێن و بەڕێوە ببرێن جیاوازن، چونکە لەگەڵ ئاهەنگ و شادی، پەیامی سیاسی و جەماوەری تیا دەدرێت، لە هەمانکاتیشدا کۆبوونەوەی جەماوەر لە ئاستێکدا دەبێ، جیهان سەرسام دەکات.
وەک گەلی کورد پێویستی بەم جۆرە لە نەورۆز پیرۆز کردنە هەیە، تاکو بزانێ نەتەوەیەکە خاوەن شوناس و کەسایەتییە و ڕەگ و ریشەشی دەگەڕێتەوە بۆ ١٢ هەزار ساڵ بەر لە ئەمڕۆ. ئەوکات بەشانازیەوە دەڵێ کوردم و کوردستانیم، هەموو ئەو تیۆرە دوژمنکاریانە پووچەڵ دەکاتەوە کە لەلایەن نەتەوە سەردەستەکان و کوردی بێ مۆڕاڵ داڕێژراون.
ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەداخەوە ئەمساڵ بە کۆستی شەش لە ژینگەپارێزان و چالاکوانانی بانە، دەکەوێتە جەژنی نەورۆز، بەڵام جۆشی نەورۆز ڕۆحی ئەوان شاد دەکات، ئێمە نەتەوەیەکین هێشتا لەناو شەڕ و بەرخۆدانیەکی دژوارداین، لە ڕۆژئاوا و لە هەرێمەکانی پاراستنی میدیا و لە باکور، گەلی کورد قوربانی دەدات، ئەمە نابێ وامان لێبکا بڵێین؛: نەورۆز پیرۆزنەکەین، چونکە پرسەدارین. بە پێچەوانەوە، بۆ بەرز ڕاگرتنی خوێنی شەهیدانمان، دەبێ ئەم نەورۆزە لەهەر نەورۆزێک بەجۆشتر و جەماوەریانەتر پیرۆز بکەین.
بانگەوازی رێبەر ئاپۆ بەناوی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی لە ٢٧-٢-٢٠٢٥، گڕوتینێکی تر دەداتە نەورۆزی ئەمساڵ، واتا پێویستە نەورۆزی ئەمساڵ سەرهەڵدان ئاسا خەڵک بڕژێتە گۆڕەپانەکانی نەورۆز و پەیامی ئازادی و پێکەوە ژیانی دیموکراتیانەی بدات. گۆڕانکاریەکان لەوئاستەدان کە دەبێ گەلی کورد قسەی خۆی بکات و پشتیوانی لە پەیامەکەی رێبەر ئاپۆ بکات، ئاهەنگە جەماوەریەکانیش باشترین دەرفەتن بۆ ئەو مەبەستە. کورد ئیدی وەک سەدەی ڕابوردوو ناکەوێتە یارییەکە، چونکە خۆی یاریزانە سەرەکیەکەیە، ئیدی بەبێ کوردی ئازاد ناتوانرێ نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستکاری بکرێت. بۆ ئەمەش دەبێ سەرلەبەری کۆمەڵگەی کوردستان بەبێ جیاوازی بڕژێنە گۆڕەپانەکانی نەورۆز، لەگەڵ پەیامی کولتوری و بەستە و هەڵپەڕکێ و ئاگر کردنەوە، دەبێ پەیامی سیاسی و دیموکراتی خۆشمان بدەین و گوڕ و تین بدەینە پەیامەکانی رێبەر ئاپۆ و پەکەکە.
ئێران لە ٤٥ ساڵی تەمەنی کۆماری ئیسلامی، ڕۆژە هەرە سەختەکانی تێدەپەڕێنێ، چونکە لەناو سنورەکانی قەتیسکراوە. لەوانەیە تاماوەیەک ڕوسیا و چین بیانەوێ تەمەنی درێژ بکەنەوە، بەڵام ئەوە کاتییە. گەلانی ئێران دەبێ بزانن، لەپێناو ئێرانێکی دیموکراتی، پێویستە شانبەشانی یەکتر، سوود لەو فرە ڕەنگییەی ئێران وەربگیردرێت، کە دەکرێ ببێتە زەمینە بۆ ئێرانێکی دیموکراتی و پێکەوە ژیانێکی هاوبەش. نەورۆزیش کە سەرجەم گەلانی ئێران بەشانازیەوە پیرۆزی دەکەن، دەرفەتێکی هێشتا باشترە، بە مەعنەویەتی جەژنی نەورۆز گۆڕانکاری دیموکراتیانە لە ئێران بکرێت.
سەرهەڵدان و چالاکییە جەماوەریەکانی (ژن ژیان ئازادی ) لە سێ ساڵی ڕابردوو، سەلماندی کە گەلانی ئێران چەندە تینوی ئازادی و دیموکراتین. بۆیە بەڕۆحی چالاکیەکانی ژن ژیان ئازادی، دەبێ بەرەو پیری پیرۆزبایەکانی نەورۆز بچین. ئێران دەبێ بگۆڕدرێ، چونکە چانسی مانەوەی بەم هەموو کۆنەپەرستیە نییە، بەڵام ئەوەی هەرە باش بۆ گۆڕانکاری لە ئێران، بەبێ دەستێوەردانی دەوڵەتە هەژمونگەراکانی جیهان و هەرێمەکەیە، گەلانی ئێران بە هێز و باوەڕی خۆیان، بڕیار لە گۆڕانکاری دیموکراتیانەی کۆمەڵگەکەیان بدەن، ئەمەش گەورەترین خزمەتە بە گەلانی ئێران. وەک چۆن چانسی مانەوەی دەوڵەت – نەتەوەی تورکی نەماوەو دەبێ بگۆڕدرێ، بەهەمانشێوە چانسی مانەوەی دەوڵەت – نەتەوەی فارسی شیعەگەراش نەماوە، دەبێ خۆی بگۆڕێ، ئەگەرنا لە دەرەوە دەیگۆڕن، کە ئەوەش کارەسات لەگەڵ خۆی دێنێ. جەژنی نەورۆزیش باشترین دەرفەتە کە پەیامی ئازادی و گۆڕانکاری دیموکراتیانەی بۆ گەلانی ئێران تیا بدرێت. گەلی کورد دەتوانێ وەک بەردەوام پێشەنگایەتی بۆ قۆناغەکە بکات، چونکە لەهەموو گەل و نەتەوەکانیتر زیاتر خۆی بەڕێکخستن کردووە. ژنانی زیندانی کوردیش سەلمێنەری ئەو ڕاستییەن، کوردی ئازاد لە ئێران بە ناسنامەی ژن پێشەنگایەتی گۆڕانکاریەکان دەکات، ئەمەش مەبەست و مەرامی سەرجەم گەلانی ئێرانە.