ئارام كەریم
ساڵی 1979 بەشۆڕشی گەلانی ئێران دەرفەتێك بوو بۆ ئەوەی گەل سیستەمی مۆدێرنیتەی دیموكراتیك بۆنیاد بنێت، بەڵام بەهۆی پەیوەست بوونی نوخبەی رووناكبیر و ئاكادیمیسین بە ناوەندە رۆشنبیریەكانی ئەوروپا و ئەمریكا و جیهانی دەرەوە و ئامادەنەبوونی پێشەنگە نەتەوەیی، دینی ـ مەزهەبی”ملی مەزهەبی” و ئیسلامگەرا دیموكراتەكان و نەبوونی ئەڵتەرناتیڤێكی تۆكمە و یەكگرتووی بزوتنەوەی چەپگەراكان لەئێراندا، رژێمی ئیسلامی ئێران بەهاوكاری وڵاتە زلهێزەكانی سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری دەستیان بەسەر شۆڕشدا گرت و شۆڕشی گەلانی ئێرانیان بەلارێدا برد، ئەوەی هاوشێوەی ئێستا لەسوریا و لیبیا و عێراق و ئەفغانستان و زۆربەی وڵاتانی تر دەبینرێت، دووبارە كردنەوەی هەمان سیناریۆیە كە رژێمی پاشایەتی لەئێراندا هەرەسیهێنا و نەیتوانی ببێتە وەڵامدەرەوەی داواكاریەكانی كۆمەڵانی گەلی ئێران و دوای دەستێوەردانی وڵاتانی بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا بەتایبەتی بەرەی رەنج و تێكۆشان و ماندووبوونی گەلان چەواشەكرا و لەئێراندا لەشوێنی ئەوەی مۆدێرنیتەیەكی جیاواز لەسیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بهاتبایاتە سەر كار، رژێمێكی دینی ـ مەزهەبی سەرمایەداری بەسەر كۆمەڵگەدا سەپێندرا كە تا رۆژی ئەمڕۆ گەلانی ئەو وڵاتە بۆ ماوەی چل و پێنج ساڵە بەدەستیەوە دەناڵێنن و هەر ئەو وڵاتانەشی هاوكار بوون بۆ هێنانە پێشەوەی رژێمی ئیسلامی ئێستاشی لەگەڵدا بێت هەوڵدەدەن لەئەگەری هەر گۆڕانكاریەكدا لە ئێران بەرژەوەندی ئەوان پارێزراو بێت.
بۆ ئەوەش بەسەدان كۆمپانیای راگەیاندنی و پڕوپاگەندەییان دامەزراندوە لەپێناو ئاراستەكردن و بەلارێدا بردنی دووبارەی ماتەوزەی كۆمەڵگەی ئێران. تەنانەت ئەو وڵاتانە دوای هاتنە سەردەسەڵاتی رژێمی بەناو ئیسلامی لەئێراندا شەڕی هەشت ساڵەیان لەنێوان ئێران و ئێراقدا بەرپا كرد و هەر یەك لەو وڵاتە زلهێزانە بەپشتگیری و پشتیوانی لۆجستیكی و سەربازی و كەرەستەی شەڕ لەیەكێك لەبەرەكانی شەڕ، رێگەیان نەدا گەلان لەو دوو وڵاتە بحەسێنەوە و لەو شەڕەش وەها هاوكاری هەر یەك لەرژێمەكانی ئێران و عێراقیان دەكرد كە هیچ كامیان نەتوانن سەركەون، چونكە سەركەوتنی هەریەك لەو هێزانەیان لەدژی بەرژەوەندیەكانی خۆیان دەبینی لەناوچەكەدا.
بەدرێژایی تەمەنی دەسەڵاتداریەتی رژێمی ئێران چەندین دەرفەت هاتە پێشەوە بۆ ئەوەی رژێم بەكردەوەكانی خۆیدا بچێتەوە. ناڕەزایەتی و سەرهەڵدانەكانی 1362، 1368، 1386-1388 و 1401 دەرفەت بوو بۆ ئەوەی رژێمی ئێران دان بەهەڵەكانیدا بنێت و لەچوارچێوەی ویست و داواكاریەكانی كۆمەڵانی خەڵكی ئێراندا هەنگاو بنێت، بەڵام نە رژێم ئامادەیی ئەوەی تێدا بوو و نە ئەو كەسانەی كە لەسەر سفرەی حارز و ئامادە دانیشتبوون و لەهەڵپەی دەسەڵات و كورسی دابوون ویستیان ئیرادەی گەلانی ئێران لەبەرچاو بگرن و هەم هێزە نێودەوڵەتیەكانیش بەو پشتیوانیانەی لەو رژێمە گەندەڵ و دز و جەردەیە دەكرد، رێگەیان نەدەدا دەنگ و ناڕەزایەتیەكانی گەل بەگوێی رای گشتی جیهانیدا بگات. ئەم نزیكبوونەوەیە لەساڵی 1401 بەدەست پێكردنی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی كە بەپێشەنگایەتی ژنی كورد هەموو قوژبنێكی ئێرانی گرتەوە و سنورەكانی ئێران و رۆژهەڵاتی ناوینی تێپەڕاند و گەیشتە ناوەندی وڵاتانی ئەوروپا، لەگەرمەی ئەو شۆڕشەدا وڵاتە زلهێزە ئەوروپیەكان جارێكی تر لەپێناو مەرامە گڵاوەكانی خۆیان و بەرژەوەندیە ئابوری و سیاسیەكانیان لەگەڵ رژێمی خوێنڕێژی ئێراندا كەوتنە دانوستان و مساومەی سیاسی و ئاڵوگۆڕكردنی زیندانیەكانی یەكتر و رەخساندنی دەرفەتی زیاتر لەبەردەم رژێم بۆ سەركوتكردنی هەرچی زیاتری پێشەنگانی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی لەنێوخۆی ئێران و لەدەرەوەش بەدامەزراندنی كۆمپانیا و هاوكاری ئەو رەوتە چەواشەكارانەی لەپاشماوەكانی رژێمی پاشایەتی و دەرەبەگایەتی كۆمپرادۆر لەنێوخۆیان وڵاتانیاندا حەشاریانیاندا بوو، بەهەموو رێ و رێبازێك كەوتنە وێزەی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی و تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت هەوڵدەدەن ئەو شۆڕشە لەناوەڕۆك و گەوهەری خۆی لابدەن و چەواشەی بكەن. واتا سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری هەم لەنێوخۆی ئێراندا و هەم لەدەرەوە رێگەی بەربەستی سەرەكی بوون لەبەردەم هەنگاوەكانی شۆڕش و پێشكەوتنی شۆڕش لەئێراندا، ئەوەش لەبەر ئەوەی كە سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری بەرژەوەندی خۆی لەو شۆڕشدا نەدەبینی و داهاتووی بەرژەوەندیەكانی خۆی لەئێراندا لەمەترسیدا دەبینی، هەر بۆیە بەهەموو شێوەیەك كەوتە دژایەتی كردن و بەلارێدا بردن و چەواشەكردنی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی. ئەو دروشمانەی”مرد، میهن، آبادانی”،”شۆڕشی ژینا” و پەرتەوازەكردنی چالاكی جەماوەریی و نانەوەی فتنە لەڕیزەكانی لایەنە سیاسی و كەسایەتیە نوخبە و رووناكبیراندا لەدەرەوەی وڵات بەشێك لەو هەوڵە چەواشەكارانەی وڵاتانی ئەوروپا بوو. هەرچەندە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بەهۆی پاشخانی هزری ـ كۆمەڵایەتی ـ سیاسی ـ چاندی ـ زیهنیەتیەكەی شۆڕشێكی جیهانیە و ناتوانن دژایەتی خۆیان لەبەرامبەری نیشان بدەن و لەسەر ئاستی تاك و كەسایەتی دیار دروشمی ژن، ژیان، ئازادیان بەوتە دەهێنا زمان، بەڵام لەناوەڕۆكدا لەدژی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی هەنگاویان نا. بۆیە لەسەر چین و توێژەكانی گەلانی ئێران و بەتایبەتی ژن و گەنجان و ئاكادیمیسینە خۆیان لەتێڕوانینە ئۆریانتالیستیەكانی رۆژئاوا و دیموكراسیە هەڵخەڵەتێنەر و زیهنیەتی تاكپەرستی و لۆژیكی سەرمایە ـ قازانج رزگار بكەن و بەهەموو هێز و توانای خۆیانەوە پشت بەئیرادەی پۆڵاینی خۆیان ببەستن و ریزەكانی خۆیان بەبونیادنان و دامەزراندنی رێكخستنە تایبەت ـ پیشەیی و سەندیكایی و هەرەوەزی تۆكمەتر و پتەوتر بكەن و بەیەكگرتوویی و هاوخەباتی و هاوكاری خۆبەخشانە و فیدایانە ببنە پشت و پەنای یەكتر و چاوڕەوانی وڵاتانی رۆژئاوا و مەرحەمەتی رژێم و هەنگاوە پێچ و پەنا و هەڵخەڵەتێنەری دەوڵەتی پزشكیان نەخۆن؛ چونكە نە وڵاتە زلهێزەكانی رۆژئاوا و نە رژێم و دەوڵەتی ئێران نایانەوێت لەپێناو بەرژەوەندی گەلانی ئێراندا هەنگاو هەڵێنن و تا دوا هەناسەشیان هەوڵدەدەن لەبەرامبەر بەویست و داواكاریەكانی گەلان لەبەرخۆ بدەن. نموونەی ئاشكرا و روونی ئەوەش رژێمی بەشار ئەسەد بوو. ماوەی زیاتر لەسێزدە ساڵە هەم دەوڵەتە ستاتۆپارێزەكانی ناوچەكە لەوانە خودی رژێمی ئێران، روسیا و دەوڵەتی تورك لەلایەك و هەم وڵاتانی رۆژئاوایی و ئەمریكا لەلایەكی تر رژێمەكەی ئەسەدیان لەسەر پێ راگرت تەنیا لەپێناو ئەوەی هەریەكەیان ئەجێندای خۆی بەسەر گەلانی سوریادا بسەپێنن. ئەوەتا ئێستا هەموومان دەیبینین، بەدەستێوەردانی زیاتری سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەتانی بەكرێگیراو و چاووشی سیستەم لەناوچەكە بەرەی نوسرەیان هێناوەتە پێشەوە، ئەوە لەكاتێكدا هەموو ئەو وڵاتانەی جاڕی دیموكراسی و مافی مرۆڤ و ئازادی لێدەدەن، بەرەی نوسرە”هیئت التحریر و الشام”یان بە گروپێكی چەتە و تیرۆر بەناو دەكرد، بەڵام ئێستا هەر ئەو وڵاتانە لەپێشبڕكێی ئەوەدان كە كامیان زوتر لەوی تریان نوێنەرایەتیەكانیان لەسوریا بكەنەوە و پەیوەندیەكانی خۆیان لەگەڵ ئەو گروپانە بونیاد بنێننەوە. هاوشێوەی ئەوە لەئەفغانستان دوای بیست ساڵ لەرووخانی دەسەڵاتی تاڵیبان، دوا جار دەسەڵاتەكەیان رادەستی ئەو هێزە كردەوە. تەنیا لەبەر ئەوەی جارێكی تر لەگەڵ ئەو گروپانە رێككەوتنیان كرد و لەسەر هێڵی پاراستنی بەرژەوەندیەكانی سیستەمی هەژمونگەرای سەرمایەداری خۆیانیان بونیاد ناوەتەوە. ئەم نموونانە نیشاندەری ئەو راستینەن كە دەسەڵاتی هەژمونگەرای سەرمایەداری هەموو كاتێك لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی لەنێو پێكدادان و رێككەوتنێكی بەردەوام دایە و هیچ كاتێك یەكدی لەنێونابەن، بەڵكو بەپێچەوانەوە یەكدی بەخێو دەكەن. ئەم هاوسەنگییەی نێوان هێزەكانی دەسەڵات وای كردوە بەدرێژایی سیستەمی دەسەڵاتداریەتی بەشێوەیەكی بازنەیی برەو بەسوڕانەوەی خۆی بدات و لەوێدا گەلان و پێكهاتە نەتەوەیی و چاندی و ئەتنیكیەكان ببنە قوربانی و سووتەمەنی دژە شۆڕشەكان. ئەو هێزانە هەموویان دژە شۆڕشن. لەكوێدا گەلان بەهەوڵ و هیمەت و ئیرادەی خۆیان لەبەرامبەر بەڕژێمە مۆنارشی، دینی ـ مەزهەبی، پاشایەتی، تئۆكراتیك و برۆكراتیك سەریان هەڵدابێت، ئەوا هێزەكانی دژە شۆڕش لێیان راست هاتوون و شۆڕشەكەیان بەلاڕێدا بردوە، بۆیە ئەمجارە ئیدی دەبێت ئەو پێكهاتانە لەنێوخۆی ئێراندا زۆر بەوێرایی، چاوكراوەیی و بەڕێكخستنكراوتر بجووڵێنەوە و پلان و ستراتیژی خۆیان لەبەرامبەر بە هێزەكانی دژە شۆڕش داڕێژن. لەو باوەڕەدام دوابەدوای ئەو هەموو ئەزموونە رۆژانەییەی لەم ساڵانەی دواییدا هاتوونەتە ئاراوە هەم رووناكبیران و ئاكادیمیسینان و هەم چین و توێژەكانی كۆمەڵگە لە راستینەی ئەو هێزانەی دژە شۆڕش، هەم وڵاتە زلهێزە جیهانیەكان و هەم دەوڵەتانی ستاتۆپارێز و پاشڤەڕۆی ناوچەكە و هەم پیلان و مەرامە گڵاوەكانی خودی رژێمی ئێران و دەوڵەتەكەی تێگەیشتوون، بەڵام دەبێت بزانین كە تێگەیشتن تەنیا ناتوانێت ببێتە هۆی رێگری كردن لەهەوڵە پاكتاوكاری و چەواشەكاریەكانی ئەو هێز و لایەنە دەسەڵاتخوازانە، دەبێت رێكار و میكانیزمەكانی بەرگری كردن و خۆپاراستنی هەمەلایەنە پێشبخرێت.
رژێمی ئێران دوای رووخانی رژێمەكەی ئەسەد:
رژێمی ئێران هەر بەهاتنەسەر دەسەڵات بەدروشمی”نەڕۆژئاوایی و نە رۆژهەڵاتی” و دژایەتی كردنی ئیسرائیل و هەڵگیرساندنی شەڕ لەگەڵ عێراقدا و دژە شۆڕشی چاندی هەوڵی دا كە لۆژیكی ئیسلامی ـ مەزهەبی ـ ویلایەتی فەقێ هەناردەی وڵاتانی هەرێمی و جیهانی بكات. بەڵام ئەو لۆژیكە هەم لەنێوخۆ و لەسەرەتاكانی شۆڕشدا جێگەی خۆی نەگرت و زۆرێك لەپێكهاتە مەزهەبی ـ نەتەوەیی و ئاینی و ئەتنیكیەكانی نێو ئێران دژی وەستانەوە و هەم زۆرێك لەوڵاتانی هەرێمی و سیاسەتی نێودەوڵەتی دژایەتیان كرد. بەڵام رژێم بۆ ئەوەی لەنێوخۆدا رەوایەتی بەسیستەمی دەسەڵاتداریەتی خۆی بدات، پێویست بوو دوژمنتراشی بكات و بەو شێوەیە ناڕەزایەتیە نێوخۆییەكان سەركوت و پاكتاو بكات. ئەم سیاسەتەی رژێم بۆ ماوەیەكی درێژ لەلایەن هێزەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بەكارهێنرا و لەراستای سیاسەتە هەرێمی و جیهانیەكانی خۆیان بەكاریانهێنا، بەڵام بەهەڵوەشاندنەوەی سۆسیالیزمی بونیادنراو و هێرشی یازدەی سپتامبر لەنیویۆرك ئیدی قۆناخێكی نوێ لەسیاسەتی جیهانی دەستی پێكرد و بەشەڕی كەنداو و پیلانگێڕی بەرامبەر رێبەر ئاپۆ و هێرشی سەر ئەفغانستان ستارتی شەڕی جیهانی سێیەم لێدرا و دنیا چووە نێو قۆناخێكی ترەوە. بەڵام رژێمی چاوچنۆك و هەڵپەی دەسەڵاتداری ئێران بەلەبەرچاو نەگرتنی هەموو ئەو راستیانە و گۆڕانكارییە جیهانیەكان، پەرەی بەسیاسەتە كۆنپارێزیەكانی خۆی لەناوچەكە و لەسەر ئاستی جیهان دا و لەخەیاڵی بونیادنانی ئیمپراتۆری ئیسلامی ـ مەزهەبی ـ ویلایەتی فەقێ و دژایەتی كردنی ئیسرائیل و بەربەرەكانی لەگەڵ هەژمونگەرایی سەرمایەداری و سەركوتكردن و پاكتاوكردنی دینامیك و وزەی نێوخۆیی و بەفریودانی دەرفەتە مێژووییەكان و دەوڵەمەندییە كۆمەڵایەتی و سامان و جوگرافی ئێران بەردەوامی بە پەیوەندییە سیاسی و دیبلۆماسی و پیلانگێڕیەكانی خۆی لەگەڵ دەوڵەتانی داگیركەری ناوچەكەدا بەتایبەتی دەوڵەتی داگیركەری تورك و هەڵواسینی خۆی بەو دەوڵەتە بۆ ئەوەی هەم لەبابەتی گوشارەكانی ئەمریكا و ئەوروپا رزگاری بكات و هەم لەبابەتی پرسی پێكهاتە نەتەوەیی و ئەتنیكیەكان لەوانە پرسی كورد خۆی بدزێتەوە.
دەوڵەتی داگیركەری تورك ئەو لاوازیانەی رژێمی ئێران باش لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆی قۆستەوە، بەتایبەتی لەبابەتی پرسی فەلەستین و لوبنان و سوریادا. دەوڵەتی تورك لەماوەی ئەم چل ساڵەی دواییدا زۆرێك لەو دەرفەتە مێژووییانەی هاتووەتە بەر رێ لەسوود خۆیدا بەكارگرتووە و وەك یەكێك لەهێزە ستاتۆپارێزەكانی ناوچەكە بۆ بونیادنانی ئیمپراتۆریەتی نئۆعوسمانیزم لەخزمەتی بەرژەوەندیەكانی خۆی بەرەو بەسیاسەتی هەژمونگەرایی و باڵادەستی خۆی لەناوچەكەداوە. دەوڵەتی تورك لەم نێوەندەدا هەم لەدژی بەرژەوەندیەكانی ئێران لەگەڵ زلهێزە جیهانیەكاندا لەنێو رێككەوتنێكی درێژخایەندایە و هەم هەوڵیداوە لەدەسەڵات و دەستڕۆشتوویی هێزەكانی ناوچەكە بەتایبەتی ئێران كەم بكاتەوە و ئەوەشی تا ئاستێك لەهاندانی هێرشی حەماس و حیزبوڵڵا بۆ سەر ئیسرائیل بەدەست هێنا و لەدوایین دەرفەتیشدا بزماری لەتابوتە شكاوەكەی رژێمی ئێران لەسوریادا و دەستی رژێمی ئێران لەلوبنان و فەلەستین و سوریا و بەگشتی مدیترانە بڕی. كاتێك پیاوە سیخوڕەكەی ئیستخباراتی تورك و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە دەڵێت؛ دەبێت رژێمی ئێران لەرووخان و كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەد و سوریا وانەیەك بگرن. ئەوە بەو واتایە دێت، ئیدی ئەسپی دەوڵەتی تورك سوارە و رژێمەكەی ئێران كیش و مات بووە لەناوچەكە.
رژێمی ئێران بەو سیاسەتانەی لەنێوخۆ و دەرەوە گرتوویەتیە بەر و دوابەدوای ئەو شكستانەی لەناوچەكە تووشی هاتووە، لەبەردەم دوو رییانێكدایە. یا ئەوەتا بەتەواوەتی رادەستی هێزەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری ببێت، یا ئەوەتا مل بۆ ویست و داواكاریەكانی گەلان و پێكهاتەكان لەنێوخۆی ئێران بدات و لەپێناو بونیادنانی مۆدێرنیتەی دیموكراتیكدا هەنگاو هەڵگرێت و رێگە لەبەردەم شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بكاتەوە، وەگەرنا، چارەنووسی رژێمی ئێران لەچارەنووسی حكومەت و دەسەڵاتەكانی”بەشار ئەسەد و حوسنی موبارەك و سەددام حوسێن و قەزافی”، باشتر نابێت، دەبێت شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بۆ ئێران وەك لەدایكبوونێكی نوێ ببینن و رێگە لەدەستێوەردانی زیاتر لەنێوخۆی ئێران بگرن.