ئامەد شاهۆ
ئەندامی مەجلیسی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان(پەژاك)، ئامەد شاهۆ لەبەرنامەی ئەم هەفتەیەی لاپەڕە لەرادیوی دەنگی گەل، دوایین گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە و ترافیكی دیپلۆماسی نێوان دەوڵەتانی داگیركەر بەتایبەتی ئێران و توركیا و هێرشەكانیان و ساڵڕۆژی پیلانگێڕی نێونەتەوەی دژ بە ڕێبەر ئاپۆ و هەڵمەتی ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی كورد و شەپۆلی لەسێدارەدانەکانی هەڵسەنگاند.
ئامەد شاهۆ تیشک دەخاتە سەر سەردانەکەی ئیبراهیم رەئیسی بۆ تورکیا و ئاماژە بەوە دەدات:”ئەگەر ئێران لە پیلانی دژی گەلی کورد تێوەبگلێت و هەوڵی پەلاماری سەر کوردان بدات، ئەوا ئەو دۆخەی كە ئێستا توركیا تێكەوتوە، ئێرانیش دەبێت چاوەڕوانی وەها دۆخێك بێت. واتا ئەگەر نیازی ئێران هەڵگیرساندنی شەڕ و پشێوی بێت، زیاتر لەتورکیای پێ ناکرێت و پاڵپشتی وەک تورکیاشی نابێت. تاکە بژاردەی پێش ئێران ئەوەیە کە لەو شەڕەی لەئارادایە وانە دەربخات و لێگەڕینی بە دوای چارەسەری دیموکراتیک و ئاشتیانەی پرسی کورددا بێت”.
ئەندامی مەجلیسی پەژاک لەسەر سیاسەتی هەنووکەیی ئێران و هەڵبژاردنی داهاتووی ئێران قسەی کردووە و دەڵێت:”پەیڕەو کردنی هەڵبژاردنی دیمۆکراتیک لە جوگرافیایەكی وەك ئێران کە بە فرەڕەنگی و مۆزائیکی گەلان ناسراوە، دەبێتە لانکەی دیموكراسی. بەداخەوە دەسەڵات ئەو دەرفەتە زێڕینەی لەباربردووە. بۆیە بە دەمامکی هەڵبژاردنی ساختە، دەیەوێت رەوایەتی بە دیكتاتۆریەت و فاشیزمی مەزهەبی خۆی بدات. لەکاتێکدا گەل خاوەن روانگە و سیستەمێكی دیموكراتیكەو پەرەپێدانی دیموکراسی بە ئینسافی رژێمی داگیركەری ئێران ناهێڵن. لەو دۆخەدا کە چاوەڕوانی ئەوەمان هەبێت كە دەوڵەت دان بە مافی رەوای گەلاندا بنێ و مافەکانیان بدات، چاوەڕوانییەکی ناوبەتاڵە. چون لەبنەڕەتدا ماف وەردەگیردرێت، نابەخشرێت. بۆیە هەڵبژاردن ئەو گۆڕەپانەیە کە پێویستە گەل مافی خۆی لەناودا وەربگرێت. پێویستە گۆڕەپانی هەڵبژاردن ببێتە گۆڕەپانی تێكۆشانی دیموکراتیک کە ئێستا رژێم ئەو گۆڕەپانەی چەپەڵ كردووە و ئەرکی گەلە کە دیموكراسی ناودا بگەشێنێتەوە”.
شاهۆ لەو دیدارەدا لەسەر شەپۆلی لەسێدارەدانەکان لە ناوخۆی ئێران قسە دەکات و دەڵێت:”شەپۆلی لەسێدارەدانەکان لەكاتێكدایە كە بەرپرسی لیژنەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكان بە ئێران سپێردراوە. واتا دەوڵەتێک کە پێشێل کاری مافی مرۆڤ پیشەیەتی، کراوەتە بەرپرسی لیژنەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكانە. ئەوە گاڵتە جاڕییە. ئەو هێزانە گاڵتەی خۆیان بە ئیرادە، مافی مرۆڤ، دیموكراسی و ئازادی دەكەن. لەکاتێکدا گەوهەری کۆمەڵگای کوردی دیمۆکراسیخوازییە و لەدژی لەسێدارەدانە. واتە چەندێك دیموكراسی گەشە بكات، ئەوەندە لەسێدارەدان لاواز دەبێت و دەرفەتی گەشەکردنی دیموكراسی دەڕەخسێت. رژێم بە سیاسەتی لەسێدارەدان دەیەوێت بەشداری گەل لەسیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیمۆکراتیکدا نەزۆک بکات تا مافی ڕەوای خۆی دەستەبەر نەكات و لێگەڕینی بە دوای ئازادی، دیموكراسی، دادپەروەری و مافی سرووشتی خۆی نەبێت”.
ئامەد شاهۆ لەدرێژەی چاوپێکەوتنەکەدا نرخاندنی گرنگ لەسەر هەڵمەتی ئازادی جەستەیی رێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی کورد کردووە و دەڵێت: ” هەر تاكێك ئازادی خۆی بە ئازادی ڕێبەر ئاپۆ بەستوەتەوە. واتا بەبێ رێبەر ناتوانێت بژی. چون ڕێبەر ئاپۆ هێزی پەروەردە، ڕێكخستن و چالاكی كۆمەڵگایە. واتا ڕێبەر ئاپۆ نەبێت، پەروەردە، ڕێكخستنی کۆمەڵگاو چالاكی گەل بوونی نییە. بۆیە گەل هەڵمەتی خوێندنەوەی پەرتوكەكانی ڕێبەر ئاپۆیان دەستپێکرد و خۆ پەروەردە دەكەن. واتا بەپەروەردە كردن دەرفەتی ڕێكخستنبوون دەخوڵقێنێن. چون چەندێك ڕێكخستن درووست ببێت، ئەوەندە دیموكراسی گەشە دەکات و چالاكی گەل زیاد دەبێت. بەوەش زمانی دیكتاتۆری و داگیركەری كپ و لاواز دەكرێت. بۆ ئەوەیە ڕێبەر ئاپۆ بووە زمانی دیموکراسی و چالاكی مرۆڤایەتی. ئەو هەڵمەتە ئیدی كلیلی كرانەوەی هەموو گرفتەكانی ناوخۆی ئێرانە، كە دەتوانێت رێنسانسێكی نوێتر لەناوخۆی ئێران و ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا دروست بكات. تایبەت شۆڕشی ژن ژیان ئازادی كە بناغەیەكی پتەوی تێکۆشانی داڕشت، پێویستە لەسەر ئەو بناغەیە ئەو هەڵمەتە بەڕێوە ببردرێت. ئەو هەڵمەتەش بێگومان دەبێتە هۆکاری گەشەدانی دیموكراسی و بونیادنانی نەتەوەی دیموكراتیك لە جوگرافیای ئێران و بەربڵاوبوونی بەرەو ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوین”.
ئەندامی مەجلیسی پەژاک بە بۆنەی نزیکبوونەوەی ساڵیادی گەلەکۆمەی نێونەتەوەیی لەدژی رێبەر ئاپۆ رایگەیاندووە: ” بەرخودانی ڕێبەر ئاپۆ گەلەکۆمەی نێونەتەوەیی پووچەڵ کردەوە و ئیمڕاڵی كردە جێگەی ژیانەوە. لەئیمڕاڵیدا سیستەمێكی نوێی بونیادنا و پارادیگمایەکی سەردەمیانەی داهێنا. تایبەت بەرخۆدانی ڕێبەر ئاپۆ هێزی بە گەل بەخشی. بەرخۆدانی گەلی كوردیش زیاتر گەشەی كرد، لەبەر ئەوەیە زیاتر لەنیو سەدەیە گەلی ئێمە خاوەندارێتی لە ڕێبەر ئاپۆ و گەریلا دەكات. بەهەمان شێوە گەریلا رۆژانە بە تێکۆشانی خۆی حەماسە دەئافرێنێت. ئەو بەرخودانیە هیوا بە مرۆڤایەتی دەبەخشێت. ئیدی گەلی كورد لەو بڕوایەدایە بەبێ ڕێبەر ئاپۆ ژیان نابێت. كاتێك دەڵێن بەبێ سەرۆك ژیان نابێت واتا بەبێ ئازادی ژیان نابێت. بۆیە گەلی كورد ئیدی لەدژی ئەو گەلەکۆمەیە چاوکراوەیە و بڕوا دەکەم کە لە ساڵڕۆژی گەلەکۆمەکەدا خاوەندارێتی بگاتە لووتکەو مزگێنیەک بە مرۆڤایەتی بدرێت”.
دەقی چاوپێکەوتنەکە:
ئەردۆغان دەیەوێت یاریەكە بخاتە گۆڕەپانی ئێرانەوە
* لەم ماوەی رابردوو، سەرۆك كۆماری ئێران بەسەردانێكی فەرمی چووە توركیا، ئامانجی ئەو سەردانە بۆچی دەگەڕێننەوە. بەرای ئێوە لەو سەردانەدا باسی چی كراوە؟
– لە كات و ساتێكی وەك ئێستادا کە داگیرکەران لە یەكتر نزیك دەبنەوە، ئەوە دەسەلمێنێت كە ئەو هێزانە زۆر تەنگاوبوون. دەیانەوێت بە بەشداربوونیان لەکۆنسێپتێکی نوێدا، لەو قەیرانەی كە تێیدا چەقیون، خۆیان رزگار بكەن. هەڵبەت رزگاربوونیان لەو گێژاو و قەیرانە بەستوەتەوە بە بەشداربوونیان لە پرۆسەی قڕكردنی گەلی كورددا. بەتایبەت كاتێك دوو دەوڵەتی داگیركەری وەك ئێران و توركیا دێنە لای یەك، لەسەر مێزی دانوستاندا تەوەرەی سەرەکی باسی لەسەر دەكەن: قڕکردنی گەلی کورد و هێرش و پەلامار بۆ سەر بزاڤی ئازادیخوازی گەلی كوردە.
ئەو دیدارانە بۆ گەلی کورد شتێکی تازە نییە. چون بە درێژایی مێژوو هاوچەشنەی ئەو چاوپێكەوتن و رێككەوتنانە چ دووقۆڵی، سێ قۆڵی و … هتد پێکهاتووە. بەتایبەت ئەم سەردانەی دوایی رئیسی بۆ تورکیا بڕیاربوو کە پێشتر ئەنجام بدرێت. بەڵام لەبەر هەندێك هۆكاری گوماناوی دواخران. بەتایبەت لەرێکەوتی 4/1/2024 بڕیاربوو كە رەئیسی سەردانی توركیا بكات و بۆ کاتی ئەم دیدارە کە پێکهات، دواخرا. بەڵام لەبەر ئەوەی لە ساڵڕۆژی كوژرانی قاسم سلێمانی دوو تەقینەوەی بەهێز لە شاری كرمان پێكهات کە دواتر داعش تەقینەوەکەی گرتە ئەستۆ. ئەوەش پشتڕاستی کردەوە كە راستەوخۆ دەستی هاكان فیدان و ئەردۆغان لەو تەقینەوەدا هەبووە. واتا بۆ گەهێشتن بە ئامانجەکانیان بە سیناریۆیەك ئەو تەقینەوەیان ئەنجامدا. چون رۆژێك دوای ئەو تەقینەوە بڕیاربوو رەئیسی سەردانی تورکیا بكات. واتا ئەوە وەك کارتێکی گوشار بۆ سەر ئێران بەكاربهێنن، تا ئێران ملکەجی پیلانەکانی خۆیان بکەن. ئەو پیلانەش پیلانی كۆمەڵكوژكردنی كوردانە كە توركیا سەرکێشی دەكات. بەڵام بە پشتیوانی ناتۆ، ئەمریكا و ئیسرائیل بەڕێوە دەچێت. دیارە لەبەر بەرخودانی بێ وێنەی رێبەر ئاپۆ، گەریلا و گەلی ئازادیخوازی کورد و دۆستانی کورد نەگەیشتونەتە ئەنجام. بۆ ئەوەی بگەنە ئەنجام، دیارە تورکیا بە پشتیوانی ناتۆ و ئەمریکا گەڕێکی نوێی دیپلۆماسی بۆ پەلکێش کردنی دەوڵەتی عێراق، ئێران، سوریا و هەندێک هێزی کوردی بۆ شەڕ لەدژی گەلی کورد و بزاڤی ئازادیخوازی کورد دەستپێکردووە و هەر جارێک بە گەڕێکی دیپلۆماسی دەیەوێت شکستەکانی لەبەرگی سەرکەوتن بە نمایش بدات و بە چەواشەکاری رای گشتی فریو بدات.
سەرۆک کۆماری تورکیا بە چاوپێکەوتنی لەگەڵ سەرۆک کۆماری ئێران دەیەوێت بەتیرێك لە چەند نیشان بدات. لە بنەڕەتدا ئەمەش پرۆژەی ناتۆ و ئەمریكایە کە توركیا جێبەجێ کاریەتی. یەكەم ئەوەیە؛ كە ئێران و توركیا لە دژی گەلی كورد و بزاڤی ئازادیخوازی كورد یەكبگرن و هێرشەكانیان بۆ سەر دەستکەوتەکانی گەلی کورد فراوانتر و قووڵتر بكەن. بۆیە بابەتێک لەسەری گفتوگۆیان كردووە بابەتی تیرۆرە. بە روانگەی ئەوان كێ تیرۆریستە و تیرۆر پێشدەخات؟ هەڵبەت ئەو هێزە داگیرکەرانە گەلی ئازادیخوازی کورد و بزووتنەوەی ئازادیخوازی كورد بە تیرۆریست لە قەڵەم دەدەن و بەو بەرچەسپە ناڕەوایە دەیانەوێت گەلی كورد كۆمەڵكوژ و پاکتاو بكەن. دووهەمیش؛ بە پەلكێش كردنی ئێران بۆ ناو سیاسەتی قڕکردنی گەلی کورد، ئێران پەلكێشی ناو شەڕێكی ماڵوێرانكەر دەكەن تا بە تێوەگلانی ئێران لەو شەڕە، پێگەی ئێران لاواز بكەن و دەرفەتی دەستێوەردان بۆ ناوخۆی ئێران خۆش بکەن. بێگومان ئەم پیلانە لەقازانجی تورکیادایە. بۆیە جیا لەگەلی كورد و تەڤگەری ئازادیخوازی كورد، ئێرانیش لەبەردەم ئەو پیلانەی خۆی بە بەربەست دەبینن. بۆیە لەهەنگاوی یەکەمدا بە هاوکاری ئێران و دەرەوە هێرشی سەر کوردان زیاتر بکەن تا سیاسەتی قڕکردنی کوردان بگەیەننە ئەنجام. دوابەدوای ئەوەش بە پێ پیلان و بەرنامەی ناتۆ، ئەمریكا و ئیسرائیل، دەستێوەردانی ئێران بکەن.
بۆیە توركیا بە جووڵاندنی داعش گورزێکی جەرگبڕی لەئێراندا و داعش وەک چەکی گوشار لەدژی رژێم بە کار دەبات. هەڵبەت ئەوەش دوا هوشداری تورکیا بە ئێران بووە تا ئێران پەلکێشی شەڕ لە دژی پەکەکە و پەژاك بكات، تا لە هەموو قۆڵێكەوە پەلاماری گەریلاكانی ئازادیخوازی كوردستان بدەن. چون ئەو بەرخودانەی گەریلا کە ئێستادا لە زاپ، ئاواشین و حەفتانین لەئارادایە، تورکیای بەوەزاڵە هێناوە. لەکەسایەتی تورکیادا هەیمەنەی ناتۆ تێکشکێندرا. دەوڵەتی توركیای لەناو زەلكاوێكدا چەقاند و ناوچەکە بۆ سوپای تورکیا کرایە گۆڕستان. بۆیە ئەو شەڕە ئەردۆغانی وەک مریشکێکی سەربڕاو لێکردووە کە بە چەپ و راستدا خۆی دەکێشێت و بە هاش و هووش و درۆ و دەلەسە دەیەوێت شکستەکەی پەردەپۆش بکات. دەستپێشخەری ئەو شەڕە ئیدی لەدەستی گەریلادایە و توركیا ریسوای زەمانە دەبێت. لەبەر ئەوەیە تورکیا بۆ شاردنەوەی ئەو حەیا چوونە، پیلان لەدوای پیلان تاقی دەکاتەوە. دەیەوێت بە رێگای ئێرانەوە لەو شکستە خۆی رزگار بكات. ئەنجامی ئەو شەڕە تورکیای هێناوەتە بەر لێواری لەناوچوون. واتا تورکیا لە دۆخێكی پارچەبوون و تێكچووندایە. سیاسەتێك كە تا ئێستا ئاکەپە و مەهەپە لەدژی گەلی کورد بەڕێوەیان بردووە، هەمووی لە دژی بەرژەوەندیەکانی دەوڵەتی توركیا دەگەڕێتەوە. لەو پێناوەدا ئەردۆغان لەپێناو رواندنەوەی مەترسییەكانی سەر خۆی، دەیەوێت یاریەكە بخاتە گۆڕەپانی ئێرانەوە تا دەرفەتێكی هەناسەكێشان بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی خۆی بدۆزێتەوە.
بێگومان ئەو چاوەڕوانییەی کە توركیا لەو دیدارە هەیەتی دەستەبەر نابێت. چون هەر دوو هێز لەناو ناكۆكی و ململانێیەکی قووڵدان. دیسان نیازی هەر دوو دەوڵەت لەو دیدارە بۆ ئاستی گشتی روون و بەرچاوەو گەلی کورد بۆ هەر هەڕەشەیەک خۆی ئامادە دەکات. باوەڕ دەکەم کە ئەو نەیارانەی کوردیش پۆزسیۆن و شەرت و مەرجێکی کە ئێستا گەلی كوردی تێدایە، باش دەخوێنن. ئیدی ناتوانن چاوپۆشی لەدۆخی بەهێزی کورد، بەرخودانی رێبەر ئاپۆ، گەریلا و پشتیوانی گەلانی جیهان لەسەر پرسی کورد بکەن. بۆیە پۆزسیۆنی ئێستای گەلی کورد دەتوانێت هەر پەیمان و رێككەوتننامەیەک كە لەنێوان ئەو دوو دەوڵەتەدا لەدژی گەلی کورد بەسترابێت، پووچەڵ بکاتەوە. تایبەت ئێران ئەگەر لە پیلانی دژی گەلی کورد تێوەبگلێت و هەوڵی پەلاماری سەر کوردان بدات، ئەوا ئەو دۆخەی كە ئێستا توركیا تێیكەوتوە، ئێرانیش دەبێت چاوەڕوانی ئەو دۆخە ببێت. واتا ئەگەر نیازی ئێران هەڵگرساندنی شەڕ و پشێوی بێت، زیاتر لەتورکیای پێ ناکرێت و پاڵپشتی وەک تورکیاشی نابێت. تاکە بژاردەی پێش ئێران ئەوەیە کە لەو شەڕەی لەئارادایە وانە دەربخات و لێگەڕینی بە دوای چارەسەری دیمۆکراتیک و ئاشتیانەی پرسی کورددا هەبێت. چون پرسی کورد ئیدی بە شەڕ،گەلەکۆمە و هێرش کۆتایی پێ نایەت. چون گەلی کورد بە بەرخودان و تێکۆشانی لەچیا، زیندان و شەقامەکان هێزی خۆی بە جیهان نیشاندا. ئەو بەرخودانەش ئەندامێکی ناتۆی زەمین کێش و تێکشکاند. توركیای خستووەتە دۆخێک کە هەستانەوەی ئەستەمە. بۆیە یەکبوونی ئێران لەگەڵ تورکیا لەدژی گەلی کورد، تووشی چارەنووسی تورکیا و وێرانتر لەو دەبێت.
ئەرکی گەل گەشەپێدان و پاراستنی دیموكراسییە
* بارودۆخی سیاسی ئێران چۆن هەڵدەسەنگێنن، بەتایبەتی كە باس لەپرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی و ئەنجوومەنی شارەزایان دەكرێت، دۆخی ئێران چەندە لە ئێستادا بۆ هەڵبژاردن گونجاوە؟
– لەبەرئەوەی بەرپرسانی رژێم لەناوخۆدا سیاسەتێكی نادیموكراتیك و نادادپەروەرانە بەڕێوە دەبات، دەرفەتی بۆ كۆمەڵێك گرفتی قووڵ ئاوەڵا كردووە. ئەنجامی ئەو سیاسەتەش وایكردووە كە کۆی ئەو ڕەنگانەی كە لەناوخۆی ئێراندان رووبەڕووی نكوڵی و پاکتاوکاری ببنەوە. بەو سیاسەتە رەنگ و هەبوونەكان لاواز دەكرێن. دەرفەتی ئازادی و دیموكراسی ڕۆژ لەدوای ڕۆژ بەرتەسک و سنووردارتر دەبێت. ئەو سیاسەتەش جیا لە هەڵگرساندنی شەڕ، خوێنڕشتن، گێژاو، لەسێدارەدان، گرتن و ئەشکەنجە شتێكی دیكەی لێ سەوز نابێت. لەئەنجامی ئەو سیاسەتە تەقینەوەی جەماوەری لەهەر قۆناغێكدا سەرهەڵدەدات. ناڕەزایەتی و ڕاپەڕینە جەماوەریەکان بەهێزتر و بە گوڕتر دەبن.
لەبەر ئەوەی لەسەر ئەم خاکەدا سیاسەتێكی نادیموكراتیك بەسەر گەل و کۆمەڵگا بەڕێوە دەچێت شەپۆلی ناڕەزایەتیەکان درێژەیان هەیە. تانەنەت لەناو خودی جومگەکانی دەسەڵاتدا درز و کەلێنی هێناوەتە ئاراوە. بۆیە ئیدی ئەو سیاسەتە لەلایەن گەلەوە مایەی قەبووڵ نییە و لەبەرامبەری تێكۆشان دەكرێت.
لەلایەکی دیکەشەوە سیاسەتی دەرەكی رژێم سیاسەتێكی شەڕانگێزانەیە. بەو سیاسەتە تا دەڕوات پریسكی شەڕ لەناوچەكە بەربڵاو دەبێت. واتا رژێم تیرۆر و شەڕانگێزی لەناوچەكە بەربڵاو دەكات. بەوەش دەرفەتی ئاشتی و دیموكراسی لەڕۆژهەڵاتی ناویندا لەبار دەبات و بیانوو بۆ داگیركردنی ئەو ناوچانە زیاتر خۆش دەكات. واتا خۆی لەژێر هەندێك بیانوو لەهەوڵی داگیر کردندایە و هەمیش بیانوو بۆ دەستێوەردان و بەربڵاوبوونی شەڕ لە هەرێمەكە زیاتر دەكات. ئەو سیاسەتەش بێگومان لەلایەن گەلانی هەرێمەکە و هێزە نێودەوڵەتیەکانەوە مایەی پەسەندكردن نییە و ئەوەش زەخت و گوشارەکان لەسەر رژێم زیاتر دەکات. بەتایبەت سەپاندنی گەمارۆ ئابووریەکان لەسەری زیاتر ببن و رۆژ لەدوای رۆژ هەوڵی پەراوێزخستنی دەدرێت. پەلامار لەسەر ملیشیاکانی زیاتر ببن و رۆژانە فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران و سوپای قودس بکرێنە ئامانجی هێرشەکان.
دیارە سیاسەتێك كە رژێمی ئێران لە ناوچەكە پەیڕەوی دەكات، تەنیا ئاڵۆزكردنی هەرێمەكەیە. واتا مەترسی بۆ گەشەدانی شەڕ و بەربڵاوبوونی پریشکی شەڕی جیهانی سێیەم لەناوچەكە زیاتر دەكات. ئەمەش مەترسی و هەڕەشەیەكی جیدی بۆ ناوخۆی ئێرانیشە. چون رژێم بوودجەی ئەو وڵاتەی سەرفی سیاسەتە شەڕانگێزیەکانی لەدەرەوەی سنوورەکانی کردووە. لەبەر ئەوەیە رژێم ئابووری كۆمەڵگای ئیفلیج كردووە، ئەرتەشی بێكاری زیاد كردووە. نەخۆشییە كۆمەڵایەتییەكانی گەیاندۆتە لووتكە. هەژاری و چەرمەسەری بەرین کردووە.
واتا لەشەرت و مەرجێكی وادا كە ئێران بانگەشەی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن دەکات، دۆخێکی دژوار لەچاوەڕوانیدایە. چون ئەو هەڵبژاردن، هەڵبژاردنێكە کە تەنیا لەناو تیپ و ڕەنگێكدا بەڕێوە دەچێت. بۆیە ئەوە نابێتە هەڵبژاردنی گەل، بەڵکوو هەڵبژاردنی دەسەڵاتە کە رژێم دەرگاکانی دیمۆکراسی پێ دادەخات. چون پەیڕەو کردنی هەڵبژاردن لە جوگرافیایەكی وەك ئێران کە بە فرەڕەنگی و مۆزائیکی گەلان ناسراوە، دەبێتە لانکەی دیموكراسی. لەئەگەری جێبەجێ کردنی ئەوەش جوگرافیای ئێران دەبێتە نموونەیەكی دیموكراتیك بۆ گەلانی ناوچەكە. بەداخەوە دەسەڵات ئەو دەرفەتە زێڕینەی لەباربردووە. بۆیە بانگەشەی هەڵبژاردن لەپێناو مەشروعیەت دان بە سیاسەتی ناڕەوای خۆی کەڵکی لێ وەردەگرێت. واتا بە دەمامکی هەڵبژاردنی سەختە، رەوایەتی بە دیكتاتۆریەت و فاشیزمی مەزهەبی خۆی دەدات. لەکاتێکدا گەل خاوەن روانگە و سیستەمێكی دیموكراتیكە و بە پێچەوانەی ویست و داخوازی رژێم گەلانی ئێران سەرجەم گۆڕەپانەكانی ژیان وەردەچەرخێننە گۆڕەپانی بەرخودان و تێكۆشان. واتا پەرە پێدانی دیموکراسی بە ئینسافی رژێمی داگیركەری ئێران ناهێڵن. چون رژێمی داگیركەری ئێران روانگە و لوژیكێكی وای لەنێو كۆمەڵگادا سەروەر كردووە كە لەناوخۆی ئێراندا تێكۆشان لەپێناو چەسپاندنی دیموکراسی و بەرقەراری ئاشتی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی ناکرێت و ئیدی لەسەر ئەو خاکە بە پیتە، دیموكراسی و ئازادی چەکەرە ناکێشێت. رێكخستنی دیموکراتیکی گەل درووست نابێت. كۆمەڵگا زیندوو، هۆشیار و بە ئیرادە نابێت. باوەڕی سەرهەڵنادات. هیوا و ئومێد ناگەشێتەوە. واتا هیچ دەستكەوتێكی دیموكراسی لەناوخۆی ئێراندا گەشە ناكات.
بۆیە رژێم بە ئەو عەقڵیەتە و سیاسەتەی هەموو هێزە ناڕازی و دژبەرەکانی ناوخۆی ئێرانی پێ بێکاریگەر و هەناردەی دەرەوە کردووە. بەو میتۆدە هیوای گەشەسەندنی دیموكراسی و دەستەبەربوونی ئازادی لەناوخۆی ئێراندا لەبار بردووە. چون رژێم بەو رێبازە پێگەی دەسەڵاتداری خۆی بەهێزتر دەکات. واتا هێزە دژبەر و ناڕازیەكانی بێ رۆڵ و دادەمركێنێت. بەوەش پێگەی خۆی بەهێز و قایم دەکات. کاتێک كە پێگەی دەوڵەت و دەسەڵات لەناو کۆمەڵگادا بەهێز بێ، چی روودەدات؟ بێگومان پێگەی دیموكراسی لاواز دەبێت. سیاسەتێك كە ئیبراهیم رەئیسی لەئێستادا بەڕێوەی دەبات، رووی راستی رژێمی ئاشكرا كرد. واتا کاری سەرەکی رژێم لە بنەڕەتدا لەباربردنی دیموكراسی، ئازادی، دادپەروەری و سەرجەم ڕەنگەكانی ناوخۆی ئێرانە. ئەوەش عەقڵیەتی دەوڵەت – نەتەوەیە کە کاری کاوڵکاری ژینگە، قڕکردنی گەلان، بێ ئیرادەکردنی هەبوونەکان و تێکدانی شیرازەی کۆمەڵگای بە ئەستۆیە. رەئیسیش بە کارنامەی دەسەڵاتدارێتی خۆی پەردەی لەسەر راستی رژێم داماڵی. لەو دۆخەدا کە چاوەڕوانی ئەوەمان هەبێت كە دەوڵەت دان بە مافی رەوای گەلاندا بنێ و مافەکانیان بدات، چاوەڕوانییەکی ناوبەتاڵە. چون لەبنەڕەتدا ماف وەردەگیردرێت، نابەخشرێت. بۆیە هەڵبژاردن ئەو گۆڕەپانەیە کە پێویستە گەل مافی خۆی لەناودا وەربگرێت. هاوکات رژێم دەرفەتی ئەوەش نادات گەل بە پێی ویست و دڵخوازی خۆی بەربژێر و نوێنەری راستەقینەی خۆی هەڵبژێرێت. ئەو کات گۆڕەپانی هەڵبژاردن پێویستە ببێتە گۆڕەپانی تێكۆشانی دیموکراتیک. ئێستا رژێم ئەو گۆڕەپانەی چەپەڵ كردووە و گۆڕەپانەکەی زەوت کردووە. پێویستە گەل ئەو ناوەندەی کە عایدی گەلە و هەبوونی خۆی تێدا ئیفادە دەکات، وەربگرێتەوە. چون ئەرکی گەل گەشەپێدان و پاراستنی دیموكراسییە. لەکاتێکدا ئەرکی دەوڵەتیش لەباربردنی دیموكراسیە. کاتی ئەوە هاتووە کە گەل بە تێکۆشانی خۆی گۆڕانکاری لەو عەقڵیەتەدا بکات کە رژێم بە سەر کۆمەڵگای سەپاندووە. بەو تێکۆشانەو بە بەشداری کارای خۆی كەش و هەوایەكی تەندروست و دیموكراتیك بخوڵقێنێت کە هەموو رەنگەکان لەئامێز بگرێت، بەو شێوازە مافی زەوت كراوەی دەستەبەر بكاتەوە.
نەتەوە یەکگرتووەکان گاڵتەجاڕی بە دیمۆکراسی و مافی مرۆڤ دەکات
* ماوەیەکە رژێمی داگیرکەری ئێران بەهەموو شێوەیەك دەستی داوەتە بە شەپۆلی لە سێدارەدانی گەنجانی کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران، ئەم سیاسەتە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
– چ كاتێك داگیركەرانی كوردستان دێنە لای یەك، شەپۆلی قڕكردنی گەلی كورد تەوژمەكەی زیاتر و خوڕتر دەبێت. لەهەر بەشێكی كوردستاندا گەلی كورد بە ڕێ و ڕێبازی جیاواز ڕووبەڕووی كۆمەڵكوژی بووەتەوە. بەرپرسیاری سەرەکی ئەو كۆمەڵكوژیانە كێن؟ بێگومان ناتۆ، رێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمریكاو ئیسرائیلە. تایبەت لەبابەتی سیاسەتی لەسێدارەدان و پێشێل کردنی مافی مرۆڤ لەگەڵ ئێران ڕێككەوتون و بێدەنگیان لەمەڕ ئەو سیاسەتە سەلمێنەری ئەو راستییە.
لەساڵی رابردوو رێژەی لەسێدارەدان لە لووتكەدا بوو. واتا نزیکەی ٨٥٠ بۆ ٩٠٠ هاوڵاتی بە تاوان و تۆمەتی بێ بنەما لەسێدارە دراون. ئەو کۆمەڵکوژیانەش لەكاتێكدایە كە بەرپرسی لیژنەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكان بە ئێران سپێردراوە. واتا دەوڵەتێک کە پێشێلکاری مافی مرۆڤ پیشەیەتی، کراوەتە بەرپرسی لیژنەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتوەكانە. ئەوە گاڵتە جاڕییە. ئەو هێزانە گاڵتەی خۆیان بە ئیرادە، مافی مرۆڤ، دیموكراسی و ئازادی دەكەن. ئەوەش خەڵاتێکە کە بە رژێم بەخشراوە. سەرەڕای ئەو وەحشەت و پێشێلکاریانەی مافی مرۆڤ کە لەبەرپرسانی رژێم دەوەشێتەوە جێگری کۆمیسیاری باڵای مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان دەیەوێت سەردانی ئێران بكات. ئەوەش دەبێتە خەڵاتێکی دیکە بۆ رژێم کە بەرپرسانی رژێم لەبەرامبەر گەلی کورد، بەلووچ و گەلانی دیکەی ئێران، هار دەکات.
ئەوە جێگەی داخە گەلی كورد هەر ساڵ سەری ساڵی نوێ زایینی بە سیاسەتی لە سێدارەدانی رۆڵە تێکۆشەرەکانی خۆی پێشوازی كردووە. ئەوە تراژیدیای (مەرگەساتی) ژیانی رۆژانەی گەلی كورد نیشان دەدات. لە ئەمساڵیشدا کاتێک دوو دەوڵەتی داگیركەر پێکەوە دیداریان ئەنجام دا. دوابەدوای ئەوە چوار ڕۆڵەی تێکۆشەری كورد لەسێدارە دران. ناوچە شاخاویەکانی شاهۆ و کۆساڵان رووبەڕووی تۆپباران بوونەوە. واتا رژێم جارێکی دیکە بەو سیاسەتە پێداگری لەسەر سیاسەتی كۆمەڵكوژکردنی گەلی كورد کردەوە. هەڵبەت سەرنجڕاكێشە ئەو کۆمەڵکوژیانە بە پاساوی سیخوڕی گەنجانی کورد بۆ ئیسرائیل و … هتد ئەنجام دەدرێن. داخۆ کێ بەو تۆمەتە بێ بنەمایانە باوەڕ دەکات؟! پێویستە پرسیارەکە بە پێچەوانەوە رووبەڕووی بەرپرسانی رژێم بکرێت کە داخۆ ڕەئیسی، خامنەیی، ئەژەیی، جەننەتی و ئەحمەدی نەژادەکان سیخوڕی كێن؟ بەرپرسە باڵاکانی رژێم لەگەڵ كێ پەیوەندییان هەیە؟ ئەو پیلان و پرۆژەی کە جێ بەجێی دەکەن، پرۆژەی کێیە؟ بۆچی گەلی کورد رۆژانە بە بەرچەسپی جیاخوازی (تەجزیە تەلەبی) سزا دەدرێن؟ لەکاتێکدا ئەو کردەوە لەعەقڵیەتی دەوڵەت – نەتەوەی ئێران هەڵدەوەشێتەوە. چون ئەو عەقڵیەتە تەک تیپ کردنی کۆمەڵگا، كۆمەڵكوژی، شەڕ و گەندەڵی پەرە پێ دەدات. بەڵام گەلی كورد جیا لەداوای مافی رەوای خۆی هیچ شتێكی دیکەی داوا نەكردووە.
بۆیە سیاسەتی لەسێدارەدان لەپێناو تۆقاندن و پاشگەزبوونەوەی گەل لە تێكۆشانە كە رژێم كەڵكی لێ وەردەگیرێت. ئەوەش وای کردووە کە ڕژێم بە رژێمی پەت و سێدارە ناو دەربکات. چون ئەوەی کە سەرکێشی ئەو رژێم دەکات بۆخۆی ئەندامی دەستەی مەرگە. ئەوەش وای کردووە کە لەسەر ئەو جوگرافیایە ژیانی ئازاد لەگۆڕ بنرێت. واتا بە سێدارەدان دەیەوێت ئازادی و دیموکراسی لەبار ببات. لەکاتێکدا سەردەمێك كە باسی مۆدێرنیتەی دیموكراتیک و ئازادی دەكرێت، رژێم سیاسەتی لەسێدارەدان تۆختر دەکات. زیاتر لەهەر کەسێک لەسەر گەلی كورد و گەلی بەلوچ ئەوە پەیڕەو دەكرێت. لەبەر ئەوەیە کە گەلی كورد و بەلووچ بێ وچان لەبەرامبەر ئەو سیاسەتە تێكۆشان دەكەن.
بۆیە ئێمە وەک تەڤگەری ئازادیخوازی لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا هەڵمەتێكمان لەژێر ناوی “بەڵێ بۆ دیموكراسی، نا بۆ سێدارە” ڕاگەیاند. چون گەوهەری کۆمەڵگا دیموکراتیک و لەدژی لەسێدارەدانە. واتە چەندێك دیموكراسی گەشە بكات، ئەوەندە لەسێدارەدان لاواز دەبێت. بەوەش پێگەی دەوڵەت لاواز دەبێت. ئەوەندە دەرفەتی گەشەکردنی دیموكراسی دەڕەخسێت. ئەوەش بە بەشداری گەل لەمافی خۆبەڕێوەبەری دەستەبەر دەبێت. رژێم بە سیاسەتی لەسێدارەدان دەیەوێت بەشداری گەل لەسیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیمۆکراتیکدا نەزۆک بکات تا مافی ڕەوای خۆی دەستەبەر نەكات. لێگەڕینی بە دوای ئازادی، دیموكراسی، دادپەروەری و مافی سرووشتی خۆی نەبێت. بۆیە رۆژانە گەنجانی کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران لەسێدارە دەدات. بایکوتی سەرتاسەری کاسبکار و پیشەوەرانی ناوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستان جارێکی دیکە وانەی دیمۆکراسی بە رژێم دایەوە و ئەو هەڵوێستەش کە لەدژی سیاسەتی لەسێدارەدان نیشان درا مایەی ستایش و هەڵوێستی شۆڕشگێڕانەی گەلی کوردە کە رژێم بە چۆکدا دەهێنێت. بۆیە پێویستە ئەو هەڵمەتە ببێتە هەوێنی داڕشتنی ئیستراتیژیەکی هاوبەش و لەژێر ئەو هەڵمەتەدا تێکۆشانێکی ئیستراتیژی بەڕێوە بچێت.
رێبەر ئاپۆ زمانی دیموكراسییە
* ماوەی چوار مانگە هەڵمەتی ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی كورد لەسەر ئاستی جیهان بەرێوە دەچێت، ئەم هەڵمەتە لەرۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
– گرنگ ئەوەیە کە هەڵكردنی رۆشنایی ئەم هەڵمەتە لە دوورگەی ئیمڕاڵیە. بەرخۆدانی ڕێبەر ئاپۆ لە دوورگەی ئیمڕاڵی باوەڕی و هیوای مرۆڤایەتی گەشاندەوە. بوێری و هۆشیاری تاکەکانی زیاتر کرد. تاکەکانی هاندا كە لێگەڕینیان بەدوای گەیشتن بە حەقیقەت زیاتر بێت. بەو پێیە ئیمڕاڵی بووە كلیلی چارەسەری هەموو پرسەكان. لەبەر ئەوەیە ئەمڕۆ داگیركەرانی کوردستان لە وشەیەكی ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمڕاڵی دەربكەوێتە دەرەوە، تۆقاون. چون رێبەر ئاپۆ بووەتە ناوەندی هێزی چارەسەری. ڕێبەر ئاپۆ ئەمڕۆ وەك تاکێک لە گرتووخانە ڕانەگیراوە؛ بەڵکوو نوێنەرایەتی گەلێك، كۆمەڵگایەك و مرۆڤی ئازاد دەكات. نوێنەرایەتی تاک و كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتیك و ئەرتەشێكی مۆدێرن و ئازاد دەكات. لەبەر ئەو راستیەیە كاریگەری لەسەر جیهان داناوە. ئەوەش بووە هۆكارێك كە هەڵمەتێك بۆ ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ رابگەیەندرێت. چون هەر تاكێك ئازادی خۆی بە ئازادی ڕێبەر ئاپۆ دەبەستێتەوە. واتا بەبێ رێبەر ناتوانێت بژی. بەبێ هێز و كۆمەڵگەبوون و ڕێكخستن ناتوانێت بژی. چون ڕێبەر ئاپۆ هێزی پەروەردە، ڕێكخستن و چالاكی كۆمەڵگایە. واتا ڕێبەر ئاپۆ نەبێت، پەروەردە بوونی نییە. ڕێكخستنی کۆمەڵگا بوونی نییە. چالاكی گەل بوونی نییە.
بۆچی لەناو ئەو هەڵمەتەدا هەڵمەتێكی دیكەی خوێندنەوەی پەرتوكەكانی ڕێبەر ئاپۆ ڕاگەیەندرا و دەستی پێكردوە؟ ئەوەش هەڵمەتێكی زۆر هێژا و بە نرخە. واتا گەلی كورد و گەلانی جیهان گەیشتوەنەتە ئەو قەناعەتە، بە خوێندنەوەی بەرهەمەكانی ڕێبەر ئاپۆ دەتوانن لەکەسایەتی خۆیاندا شۆڕشی زیهنی و ویژدانی درووست بكەن. بەو هەڵمەتە سەرەتا کەسایەتی خۆ بگۆڕن و ئەو زەینەی کە داگیرکەر فۆڕمی پێداوە، هەڵیتەکێنن و كەسایەتێكی دیموكراتیک و ئازادیخواز بونیاد بنێن. لەبەر ئەوەیە ئەمڕۆ گەل هەڵمەتی خوێندنەوەی پەرتوكەكانی ڕێبەر ئاپۆیان دەستپێکرد و خۆ پەروەردە دەكەن. واتا بەپەروەردە كردن دەرفەتی ڕێكخستنبوون دەخوڵقێنێت. چون چەندێك ڕێكخستن درووست ببێت، ئەوەندە دیموكراسی گەشە دەکات. ئەوەندە دەوڵەت لاواز دەبێت. واتا چەندێك دیموكراسی و ڕێكخستن پەرە بستێنێت، ئەوەندە چالاكی دیموکراتیک سەهەڵدەدات. واتا چالاكی گەل زیاد دەبێت، چالاكیش كە زیادبوو زمانی دیموكراسی گەشە دەكات. بەوەش زمانی دیكتاتۆری و داگیركەری كپ و لاواز دەكرێت. بۆ ئەوەیە ڕێبەر ئاپۆ بووە زمانی چالاكی مرۆڤایەتی. بووە زمانی دیموكراسی لە جیهاندا.
كەواتە گەلی ئازادیخوازی ئێران و گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا كە خاوەن میراسی شۆڕشی ژن ژیان ئازادییە، پێویستە زیاتر لەهەر نەتەوەیەك خاوەندارێتی لەو هەڵمەتە بكەن. چون رێبەر ئاپۆ كۆمەڵگایەكی تاریك کە تێیدا هەموو هیواكان دامرکابوو، وەك هەتاوێک رووناکی بە جیهان بەخشی و هیوا و ئاواتەکانی مرۆڤایەتی گەشاندەوە. لەبەر ئەوەیە ئەو هەموو فیداكاری و گیانبازییە لەشۆڕشی ژن ژیان ئازادی کرا و ئەو هەموو رۆڵەی قارەمان گیانیان بەخت کرد. تاکەکان ووشیار بوونەوە و پێگەی ژن بە پێچەوانەی زیهنیەتی دەوڵەت و دەسەڵات گۆڕانكاری تێدا کرا. ئەوەش لەسەر چ فەلسەفەیەك كراوە؟ بێگومان لەسەر پارادایگمای ڕێبەر ئاپۆ شۆڕش ژن ژیان ئازادی بەرپا بوو. بۆیە لەبەر ئەو پاشخانە، ئەم هەڵمەتە دەتوانێت لەناوخۆی ئێراندا باشتر ئەنجامگیر بێت. چون هەڵمەتێكە كە دەتوانێت كۆمەڵگا پەروەردە بكات و شۆڕشی زیهنی، ویژدانی و ئەخلاقی درووست بكات. پێویستە لەسەر چ پارادایمێك شۆڕش بەرپا بێت و تاکی ئازاد بونیاد بنرێت؟ ئەو هەڵمەتە دەتوانێت لەگەڵ هەڵمەتی دیكە لەناوخۆی ئێراندا ببێتە یەک. واتا هەڵمەتی ژینگەپارێزی پێ زیندوو بكرێت. هەڵمەتی ئازادی ژن بگەیەنرێتە لووتكە. هەڵمەتی گەشەپێدانی دیموكراسی کە لەژێر درووشمی بەڵێ بۆ دیموكراسی نا بۆ سێدارەدان راگەیەندراوە، گشتگیرتر ببێت.
ئیدی لەهەموو بوارێكەوە دەرفەت بۆ هەموو کەس ئاوەڵا بووە کە بەشداری لەو هەڵمەتەدا بکات. سەرەتا بەرهەمەکانی رێبەر ئاپۆ بخوێنێت، تێبگات و هێزی بەڕێكخستنبوونی كۆمەڵگای لەلا درووست بێت. بەو هەڵمەتە هەر گۆڕەپانێك ببێتە گۆڕەپانی تێكۆشان و زەمینی ڕێكخستن کردنی گەلی پێ فراوان بکات. ئەو کات پێگەی دەسەڵات لاواز دەبێت و دەرفەتی چالاكی نواندن زیاد دەبێت. هەربۆیە لەباكووری كوردستان و دەرەوەی وڵات دەوڵەت چەندێك هەوڵ دەدات دەرفەتی چالاكی لەبارببات، ناتوانێت گەل سەركوت بكات. چون كۆمەڵگا و دیمۆکراسی هەرگیز لەناو ناچێت، بەڵکوو دەوڵەت و دیکتاتۆرییە كە لەناو دەچێت. چون دیموكراسی لە گەوهەری كۆمەڵگەو مرۆڤدا شاراوەیە. واتا دەوڵەت بە پەروەردە ئەو گەوهەرەی بەلاڕێدا کێشاوە. بۆیە هەڵمەتی “ئازادی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی كورد” ئیدی كلیلی كرانەوەی هەموو گرفتەكانی ناوخۆی ئێرانە، كە دەتوانێت رێنسانسێكی نوێتر لەناوخۆی ئێران و ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا دروست بكات. تایبەت شۆڕشی ژن ژیان ئازادی کە بناغەیەكی پتەوی تێکۆشانی داڕشت، پێویستە لەسەر ئەو بناغەیە ئەو هەڵمەتە بەڕێوە ببردرێت. ئەو هەڵمەتەش بێگومان دەبێتە هۆکاری گەشەدانی دیموكراسی و بونیادنانی نەتەوەی دیموكراتیك لە جوگرافیای ئێران و بەربڵاوبوونی بەرەو ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوین.
بەرخودانی رێبەر ئاپۆ و گەریلا، هیوا بە مرۆڤایەتی دەبەخشێت
* لە ساڵڕۆژی پیلانگێڕی نێو نەتەوەیی لەبەرامبەر ڕێبەر ئاپۆ نزیك دەبینەوە كە ماوەی 25 ساڵە ڕێبەر ئاپۆ لە زیندانی ئیمڕاڵی لەژێر گۆشەگیریەكی قورسدایە، ئەو پیلانە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
– جارێكیتر لەسەر ناوی پارتەكەمان ساڵڕۆژی پیلانگێڕی نێونەتەوەیی كە بە ڕۆژی ڕەش ناوزەد کراوە شەرمەزار دەكەین و ستایشی بەرخودانی بێ وێنەی رێبەر ئاپۆ دەکەین و لەكەسایەتی هەڤاڵ لەیلا “ڤیان كارۆخ” یادی هەموو ئەو شەهیدانەی كە گیانی خۆیان كردە قەڵغان و بە درووشمی “كەس ناتوانێت خۆری ئێمە تاریك بكات” دژ بەو گەلەکۆیە وەستانەوە، یادی هەموویان بەرز ڕادەگرین و بەڵێنی بەردەوامبوونی تێكۆشانیان دووپات دەكەینەوە.
بەو گەلەکۆمەیە دەستێوەردانی ڕۆژهەڵاتی ناوین کرا و چەخماخەی ئاگری شەڕی جیهانی سێهەم لێدرا. لەبەر ئەوەی گەلی کورد گەلێكە کە بە پێشەنگایەتی رێبەر ئاپۆ ڕۆڵی لە گەشەدانی دیموكراسی و بونیادنانی نەتەوەی دیموكراتیك لەناوچەكەدا هەیەو بە مەترسییەکی جیدی لەسەر بەرژوەندیەکانی خۆیان لەقەڵەمیان داوە. هاوکات رێبەر ئاپۆ هەوڵێكی بێ وچانی لەپێناو زیندووكردنەوەی هەبوونی گەلی كورد، ئیرادەی ژنی ئازاد، گەنجی ئازاد و یەكبوونی گەلانی ناوچەكە داوە. بەتایبەت رێبەر ئاپۆ بەو هەوڵە سیاسەتی “پەرتكە و زاڵبە”ی پووچەڵ كردەوە. جیا لەوەی کە لەناو ماڵی كورددا سیاسەتی نەتەوەیی برەو پێدا، ئەقڵیەتی تاكەكانی گۆڕی و لەپێناو بونیادنانی پیاوی ئازاد و ژنی ئازاد کە بەشداری شەمەندەفەری ئازادی بن، تێکۆشانی بێ وچانی كرد تا لە دژی عەقڵیەتی دەسەڵات شەڕ بكەن. ئەو هەوڵدانانەی رێبەر ئاپۆ فەلسەفە و پارادایگمای خۆی بە جیهانی کرد. بۆیە لە ئاستی جیهاندا خاوەندارێتی لە دۆزی ڕەوای گەلی كورد و فەلسەفەی ژیانی ئازادی ڕێبەر ئاپۆ دەكرێت. داڕێژەرانی ئەو گەلەکۆمەیە لەو کاریگەریە مەزنەی رێبەر ئاپۆ ترساون کە شۆڕشێکی جیهانی بەرپا بکات و ئەوەش سەرەڕای ئەو گەلەکۆمەیە هاتەدی.
رێبەر ئاپۆ بە پێ پێوانی ژیان و فەلسەفەی تێكۆشانی گەلی کوردی لە دەستەمۆبوون و گوێڕایەڵی رزگار کرد، سیاسەتێكی دیموكراتیكی لەناوچەكەدا برەو پێدا. بۆیە ئەو هێزانە ئیدی وەك ڕابردوو ناتوانن گەلی كورد لەپێناو بەرژەوەندیەكانیان بەكاربێنن. بۆیە لەپێناو مەرامە چەپەڵەکانیان ڕێبەر ئاپۆیان كردە ئامانجی گەلەکۆمەیەکی نێونەتەوەیی. سەرەتا ویستیان بەو گەلەکۆمەیە ڕێبەر ئاپۆ لەپێناو بەرژەوەندیەکانیان بەكاربێنن. بەڵام بە بەرپەرچدانەوەی گەل لەدژی ئەو گەلەکۆمەیە، هێزە داگیرکەرەکان سەرسام بوون. هاوکات بەرخودانی ڕێبەر ئاپۆ هەموو حیساب و پیلانەکانی سەراوژێر کرد و ئیمڕاڵی کەجێگای مردنە كردە جێگەی بەرخۆدان، تێكۆشان و ژیانەوە. بۆیە رێبەر ئاپۆ لەئیمڕاڵیدا سیستەمێكی نوێی بونیادنا و پارادیگمایەکی سەردەمیانەی داهێنا. بەوەش هەموو پیلانەکانی پووچەڵ كردەوە. واتا بەرخۆدانی ڕێبەر ئاپۆ هێزی بە گەل بەخشی. بەرخۆدانی گەلی كوردیش زیاتر گەشەی كرد، لەبەر ئەوەیە زیاتر لەنیو سەدەیە گەلی ئێمە خاوەندارێتی لە ڕێبەر ئاپۆ و گەریلا دەكات. سەرەڕای ئەوەی هەر جۆرە قوربانییەک دەدات، واز لە تێكۆشان ناهێنێت. بەهەمان شێوە گەریلا لە ناو بەرخۆدانیەكی بێ وێنەدایە. واتا رۆژانە بە تێکۆشانی خۆی حەماسە دەئافرێنێت. ئەو بەرخودانیە هیوا بە مرۆڤایەتی دەبەخشێت و لەبنەڕەتدا گەلەکۆمەی پووچەڵ کردوەتەوە.
ئیدی گەلی كورد لەو بڕوایەدایە بەبێ ڕێبەر ئاپۆ ژیان نابێت. پەكەكە گەلە و گەلیش لێرەدایە. واتا گەلی کورد و رێبەر ئاپۆ وەك رۆح و جەستە لەناو یەكدانە و تێكهەڵكێشی یەك كراون. كاتێك دەڵێن بەبێ سەرۆك ژیان نابێت واتا بەبێ ئازادی ژیان نابێت. بۆیە گەلی كورد ئیدی لەدژی ئەو گەلەکۆمەیە چاوکراوەیە و بڕوا دەکەم کە لە ساڵڕۆژی گەلەکۆمەکەدا خاوەندارێتی بگاتە لووتکەو مزگێنیەک بە مرۆڤایەتی بدرێت.
گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش بەتایبەت دوای پیلانگێڕی ساڵی 1999 خاوەندارێتیەكی بێ وێنە و شکۆداری لە ڕێبەر ئاپۆ کرد. لە دژی ئەو پیلانگێڕییە هەڵوێستێكی شۆڕشگێڕانەی نواند. لە ئەنجامی ئەو هەڵوێستەدا پارتی ژیانی ئازادی كوردستان – پەژاك دامەزرا. بەو پێیە لەسەر فەلسەفەی ژیان و تێکۆشانی رێبەر ئاپۆ، پەروەردەیەك پێشكەوت و لەسەری ڕێكخستنێك بونیادنرا کە چالاکی دیمۆکراتیکی کارا کردەوە. بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە گەلی كورد ئەو میتۆدە زیاتر كارا بكات و ئەو مێژووە پڕشنگدارەی جارێکی دیکە لەدژی داگیركەران دووپات بكاتەوە. واتا بە هەموو هێزیەوە خاوەندارێتی لە ڕێبەر ئاپۆ بكات تا بە یەکجارەکی پیلانگێڕی پووچەڵ بکرێتەوە. بێگومان پووچكردنەوەی ئەو گەلەکۆمەش بە بەشداری كارای گەل لە هەڵمەتی ئازادی جەستەیی رێبەر ئاپۆ و چارەسەری پرسی کورد مسۆگەر دەبێت. بۆیە پێویستە لە چوارچێوەی ئەو هەڵمەتەدا گەلی کورد مافی ڕەوای خۆی دەستەبەر بكات و لە ساڵی نوێی بەردەوامبوونی پیلانگێڕی، تێكۆشانیان هاوشانی گەریلا بگەیەننە لووتكە و خاوەندارێتی لە ئەركی مێژوویی، ئەخلاقی و ویژدانی خۆیان بكەن.