ئامەد شاهۆ
رۆخساری خەمڵێندراوی نەورۆز، سەكۆی گەشانەوەی گەوهەری ئازادیخوازی ژنە. سەكۆی یەكانگیربوون و رێكخستنەوەی هێزی جەماوەری كۆمەڵگایە. ئەو سەكۆیەیە كە هێزی نەبەزیوی ژن و جوان، جوانیەكانی كۆمەڵگا و كولتووری كوردەواری تێدا وێنا دەکرێت. سەكۆیەكە كە كولتووری كەڵەكەكراوی مێژووی ژنی تێدا دەدرەوشێتەوە. رەسەنایەتی مێژوو تێیدا تریفەدار دەبێت. هێمای قارەمانی، وڵاتپارێزی، ئەوینداری خاك و نیشتمانی لێ بەرز دەبێتەوە. شەكانەوەی ئاڵای تێكۆشان و خۆڕاگری سەردەمیانەی تێدا بڵند دەبێت. هێزی رێكخستن بوون و هۆشیاری ژنی تێدا رەنگ دەداتەوە. زمان و فەلسەفەی هەبوونی ژنی تێدا سەروەر دەبێت و بە هێمای سەركەوتن و ئازادی خەملێنەر و تاجدار دەبێت.
بۆیە جیا لەوەی نەورۆز ژیانەوەی گەلانە، هاوكات ژیانەوەی ژنانیشە. ژیانەوەی كولتووری دایكایەتییە. ژیانەوەی هێزی كۆمەڵایەتی بوون و رێكخستنەوەی كۆمەڵگایە. مزگێنی بەهاری ئازادی و رزگاربوونە لە كۆیلایەتییە. لەبەرئەوەی چریكەی ئازادی ژن لەمڕۆدا لەهەر قوژبنێكی نیشتمان، لەدژی زۆڵم و داگیركەری دەژەندرێت و بە دەنگ و ئاوازی “ژن ژیان ئازادی” هەر كەس سەما دەگێڕێت. بۆیە هەر رۆژ نەورۆزە و هەر نەورۆزیش لەداوێنی سرووشت و ژینگەی پاك و بێگەردی نیشتمان مزگێنی “ژن ژیان ئازادی” دەدات. لەبەر ئەوەی زیاتر لەهەر پێكهاتەیەك ژنان بە پیری نەورۆزەوە دەڕۆن و بە رەنگ و دەنگی خۆیان نەورۆز دەخەمڵێنن و بە لاوك بێژی”دایە وەختی جەنگە” برووسكەئاسا بەرەو گۆڕەپانەكانی نەورۆز دەچن. بەو مزگێنیەش كول و كەسەری هەڵاواردن تەفروتونا دەكەن.
نەورۆز ئیدی بە رەنگ و دەنگی ژن لەكوردستان دەخەمڵێندریت. واتا گەڕانەوەی بۆ سەر رەوت و بناوانی مێژووی راستەقینەی خۆی درووست بووەتەوە. ئیدی سەرچۆپی ئاهەنگ و سەمای نەورۆز لەدەستی ژندا دەشەكێتەوە. بۆیە نەورۆز هێمای تێكشكاندنی عەقڵیەتی پیاوسالاری و دەسەڵاتدارییە. هێمای زاڵ بوونی رووناكی بە سەر تاریكییە. وێنەی ئەوەش ئەمڕۆ لەچیا سەركێشەكانی كوردستان دەبینرێت كە ژن چۆن گۆڤەندی ئازادی دەگێڕن و گۆرانی سەركەوتن دەچڕن و بە شاكارە مێژووییەكانیان جێژنە پیرۆزەی نەورۆز بەرز رادەگرن و بە پارادیگمای ئازادی ژن نەورۆزانە بە هۆگرانی ئازادی دەبەخشن. بەوەش ئەو كەلێنەی لەپەراوی مێژوودا هاتوەتە ئاراوە دادەگرن و نەورۆز بە پێناسە و روانگەیەكی سەردەمیانە لەزەین و هەستە بێگەردەکان خونچەی پێ دەڕوێنن. واتا ئیدی نەورۆز لەو نەورۆزەی كە زوحاكەكانی سەردەم پێناسەیان بۆ تاشیوە، لێ قوتار دەبێت و گەڕانەوەی بۆ فۆرم و گەوهەری راستەقینەی خۆی درووست دەبێت كە بە كولتووری دایك ـ ژن نیگاركێشی بۆ دەكرێت.
بەشداری رێژەی بەرزی ژن لەئاهەنگی نەورۆزدا بەشداری ژن لەگۆڕەپانەكانی تێكۆشان و ژیانە. پاراستن لەشووناس، زمان و كولتووری كوردەوارییە. لەهەر نەورۆزێكدا شاهیدی ئەوەین كە ژنان دەستپێشخەری بەرپاكردنی ئاهەنگی نەورۆز دەكەن. مەشخەڵی”كاوەكانی هاوچەرخ” گەشاوەتر و بەرین تر دەكەن و ئەمڕۆ بە خرۆشەوە مەشخەڵ بەدەست بەرەو لووتكەی ئازادی رێدەپێون و بە پێچەوانەوە رچەشكێنی كولتوورێكی سەردەمیانە دەكەن كە تەنگی بە نەیارانی ئازادی و دیمۆكراسی هەڵچنیوە. لەزۆربەی بۆنەكاندا ئاگری نەورۆز بە مەشخەڵی دەستی ژن و تایبەت دایكانی ئاشتی، دایكانی شەهیدان و خوشكانی شەهیدان هەڵدەكرێت كە ئەوەش هێمای نەبەزی و پێداگری لەسەر چڕكردنەوەی رێبازی شەهیدانە. هەڵكردنی چرای رووناكی و وزەبەخشی بووژانەوەی مرۆڤە. ژنان خەون و خەیالی سەدان ساڵەی گەلی كورد كە یەكێتی و یەكڕیزی نێوماڵی كوردییە لەمەیدانەكانی نەورۆز بەدییان هێناوە و بە یەك رۆح و هەستەوە ئاگری نەورۆز دەگەشێننەوە. بەو پێیە ئیدی تێكۆشان لەدژی زۆڵم و زۆرداری پێی ناوەتە قۆناخێكی نوێ كە گەرەنتی سەركەوتن و ئازادییە. واتا نەمامی ئازادی، چرۆ و خونچە لەرەنگی ئاور دەردەكات و جووڵانەوەیەكی هێناوەتە ئاراوە كە چراخانی شۆڕشی گەشاوەتر كردووە. ئەو چراخانەش بە كڵپەسەندنی تین و گەرمایی جەستەی زەكیەكان، رەخشانەكان، بریڤان و رووناهیەكان داگیرساوە و تا دەڕوات كڵپەی ئاگرەكەیان بڵێسەدارتر دەبێت.
نەورۆزی ئەمساڵ جیاوازتر لەهەر ساڵێك دەبێتە نەورۆزی ئازادی ژن. چون نەورۆز و شۆڕشی ئازادی ژن تێكهەڵكێشی یەكدی دەبن. ژنان زیاتر لە ٦ مانگە بە بەخشینی جەستەیان ئاگری شۆڕشی”ژن ژیان ئازادی” گەشاوە دەكەن و خەرمانێك لە نرخ و بەهای مێژووییان بەو خۆراگرییە كەڵەكە كردووە كە لەئاهەنگی نەورۆزی ٢٧٢٣ دەیگەیەننە لووتكە و كاوەئاسا، مەزلووم ئاسا و زەكیە ئاساكان چۆپی سەركەوتن دەشەكێننەوە و بە جۆشەوە گۆڤەندی ١٢ سوارە دەگێڕن. بە مەشخەڵ و رووناكی فەلسەفەی”ژن ژیان ئازادی” عەقڵیەتە بەستەڵەك كراوەكان كە رێ لەپێشكەوتن و نوێخوازی و ئازادی ژن دەگرێت، دەتوێنێننەوە و ئاگرێك بەرپا دەكەن كە هیوای سەركەوتنی شۆڕشی”ژن ژیان ئازادی” تێدا مسۆگەر ببێت.
لەئاهەنگەكانی نەورۆز بە پێچەوانەی یاسا و رێساكانی دەسەڵات، ژنان سەرچۆپی گۆڤەند و گەشانەوەی حەڵقەی ئاگرینی نەورۆز دەگێڕن. بە جلوبەرگی رەنگین، پەلكەزێڕینەی ئازادی هەڵدەكەن. بە رەنگەكانی كەسك و سوور و زەرد هیوای ئازادی گەشاوەتر دەکەن. لایەنگری لە خاوێنی و رازیانەوەی ژینگە دەكەن و شادی و خۆشحاڵی بۆ سەركەوتنی رووناكی بە سەر تاریكی و پساندنی كۆت و بەندەكانی كۆیلەتی دەگێڕن و پەیامی نەسرەوتن تا سەركەوتن بۆ شۆڕشی ئازادی ژن دووپات دەكەنەوە. بە كارامەیی و لێزانی پەیامی رامیاری شاباشی گەل و نیشتمان دەكەن. پەیامی سازان و تەبایی دەدركێنن و سروودی خاوەندارێتی لەهەبوون و رەنگاڵەبوونی كوردستان دەچڕن.
لەسەكۆی نەورۆزەوە هۆنراوە شاباشی بەژن و باڵای كوردستان و شۆڕە سوارەكانی نیشتمان و ستایشی كۆڕبەندی پاڵەوانانی نیشتمان دەكەن. بە هەر پارچە پەخشانێك مەشخەڵێك لەئاگر گەشاوە دەكەن و بە تینی خۆر و ئاگر، گەرم و گوڕی و كامەرانی بە مۆمە هەڵكراوەكانی نەوەی كاوەكان دەبەخشن. بە پیت و رستە بەهێز و گەشاوەكان، هیوا دامركاو و ژاكاوەكان دەگەشێننەوە. هیوایەك تابان و پڕشنگدار دەكەن كە گزنگی بەرەبەیانی ئازادی لێدەدرەوشێتەوە. بۆیە نەورۆز ئیدی ئەو خۆرەتاوەی كوردستانە كە هەر كەس رووی تێدەكات و كانگەی گەرمایی و وزەبەخشی مرۆڤەكان دەبێت. مێشك و دڵەكان هێمن و رازێنەر دەكات. تامەزرۆیی گەلێك دەشكێنێت كە بە ساڵانە خولیای ئازادییە. خشتە شیعرەكان چاوگەی وشیاركردنەوە، داهێنان، دووبارە رواندنەوەی ناو باخ و گوڵستانی كۆمەڵگای سرووشتییە. وریاكەرەوە و ئارەزووهێنەری زەین و هیوا و ئاواتەكانە. رواندنەوەی ئەو تاسەبارەیە كە زوحاكەكانی سەردەم هەناسەی ژینیان لەژنان بڕیوە. سەكۆیەكە كە پەلكەزێڕینەی كولتووری و زمانی تێدا دەدرەوشێتەوە و زمانی كوردی بە سەرجەم شێوەزارەكانی تێدا چرۆی بەهار دەردەكەن. ئەو سەكۆیەیە كە پەخشان، هەڵبەست و گۆرانی بە زمانی زگماكی تێدا دەچڕێت. تۆنكە تۆنكەی پەخشان و بریسكەی هەڵبەست و حەڵقەی گۆڤەند و چریكەی مقام بێژی تێدا دەدرەوشێتەوە.
لەدەلاقەیەكی دیكەی نەورۆزەوە، ژن یەكبوونەوەیە لەگەڵ سرووشت و ژینگە. لەگۆڕەپانەكانی نەورۆز ژن لەگەڵ جوانیەكانی سرووشت یەكدەگرێت و بڕیاری نوێ بوونەوەی لەگەڵ سرووشت و ژینگە نوێ دەكاتەوە. واتا بە هاتنی نەورۆز بووژانەوەی سرووشت سەرهەڵدەداتەوە و بە رێبەری ژنان هەڵمەتی نەمام چاندن و رازاوە كردنەوەی سرووشت بە هێز و تاقەتی ئاپۆییانە دەستپێدەكاتەوە. ژن بە بەشداری چالاكانە و هەوڵ و تەقەلای زۆر، لەبەرز راگرتنی ئاهەنگی نەورۆز رەچەشكێنی و پێشڕەوی كولتووری دایكایەتی دەكات. كولتوورێكی نوێ بە بۆنە و ئاهەنگەكانی ئەم خاكە پڕپیت و بەرەكەتە دەگەڕێنێتەوە كە بە درێژایی مێژوو دامركاو و كووژاوەتەوە. كولتووری پێكەوە ژیان و كۆمەڵایەتی بوونی دەڕوێنێتەوە كە رێنیسانسی سەدەیە. كولتوورێك كە بە فەلسەفەی”بەرخودان ژیانە” ئاو دەدرێت و بەرهەمی”نەورۆز بەرخودانە و ژیانەوەی ژنانی” لێ شین دەبێتەوە.
نەورۆزی ئەمساڵ ئەو نەورۆزەیە كە هیوا و ئاواتەكانی گەلی كورد زیاتر لەهەر ساڵێك تێدا دەبێت بدرەوشێتەوە. چون گەلی كورد بە زمان و كولتووری رەسەنی خۆی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی بەرپا كردووە و بەو كولتوورە دەوڵەمەندەوە بەرەو پێشوازی نەورۆز دەڕوات و مێژوو و ئێستا و داهاتووی خۆی بە دەستی خۆی دەنووسێتەوە. لەبەر ئەوەی بەشداری بە خرۆشی هەر تاكێك لەنەورۆزی ٢٧٢٣ی كوردی، بووژانەوەی كولتوور و زمانێكە كە بە ساڵانە لەناو سارسارۆكی نكۆڵی و پاكتاوكاری مەنگ و بەنج كراوە. شەپۆلی شادی و خۆشی گەل لەنەورۆزدا سەرجەم كۆت و بەندەكانی داگیركەری دەپسێنێت و قۆناخێكی نوێ ژیان و تێكۆشان بە دوای خۆی دەستەبەر دەكات.
بۆیە هەڵكردنی ئاگری نەورۆز لەداوێنی جوانیەكانی سرووشتدا پەلكەزێڕینەی سرووشت رازاوەتر و كوردستان دڵڕفێن تر دەكات. تاكی كورد هاوشێوەی رەنگاڵەبوونی سرووشت رەنگینتر دەبێت و بە خۆڕازندنەوە، پەیمانی یەكبوونی لەگەڵ سرووشت دووپات دەكاتەوە كە ئەوەش سەرچاوەكەی بۆ كەلتووری دایكایەتی و فەلسەفەی زەردەشتی دەگەڕێتەوە.