سیامەند مۆعینی
کوردستان بە کاناڵێکی ستراتژیک و مێژویی مەترسیداردا تێپەڕ دەبێت. ئاجێندایەکی سیستمی کۆنەپارێزی دەوڵەتی ناوەندگەرا خەریکە رومەتی سەخیف و فاشیستی خۆی بۆ گەڵانی ناوچەکە بە تەواوەتی دەردەخات. دەوڵەتە ناوەندگەراکانی ناوچەکە لە گەڵ ئاجێندای زلهێزەکان لە دانوستاندن دا هەن، هاوکات کێشە و بەربەرەکانیەکی بێ وێنە بە شێوازی شەڕێکی شاراوە و ئاشکرای مەیدانی لە نێوان هەمو ئاکتەرەکاندا پەیڕەو دەکردرێت. ئەم چەند دێڕە بۆمان دەردەخەن کە ناوچەکە لە ناو قەیرانێکی بێ وێنەدا خول دەخواتەوە، و مەترسیەکی مەزن داهاتوی ناوچەکە و بە تایبەت کوردستان دەخاتە بەر سێبەری شومی خۆی و ئەم رەوتەش پێویستە خەسارناسیەکی مەیدانی بۆ بکردرێت و گەڕان بکردرێت بەدوای چارەسەریەکی بنەڕەتیدا.
بە تێکچونی دەستەڵاتی بەعس و نەمانی سەدام دەرفەتێکی زێڕین بۆ کورد بە گشتی و بۆ باشووری کوردستان بەتایبەت هاتە ئاراوە. هەرکەس ئەوە باش دەزانێت دوای کارەساتی هەڵەبجە، شەرعیەتێکی ناونەتەوەیی بۆ کورد لە باشووری کوردستان دەستەبەر کرا و هاوزەمان لە سەر پڕۆژەی گلوبالیزمی نئۆلیبڕالیزم بۆ دەستەبەرکردنی بەرژەوەندیەکانی کاپیتاڵ، ئەم دەرفەتە بوو بە واقعێکی مەیدانی لە ئێڕاق. کورد و رێبەرایەتی کورد لەو سەردەمدا روبەڕوی تاقیکاریەکی مێژوویی هاتنەوە و چاوەکانی سیاسەتی گلوباڵ هەڵسەنگاندنی بۆ هەر هەنگاوێکی کورد دەکرد. هەر وەک دەزانین دوای شەڕی یەکەمی جیهانی و دابەشکردنەوەی ناوچەکە لە نێوان کلۆنیالیزمی ئەوروپایی و داسەپاندنی سیستمی کۆپیەکراوی دەوڵەت- نەتەوە، بە سەرکردایەتی ئینگلیس و فەڕانسە، ئەم پڕۆسەیە بۆ بەردەوامی ئەم سیستمە، دیسان خەریکە بە ئاقارێکی جیاوازتردا رەوتی مێژوویی خۆی دووپات دەکاتەوە. کارکرد و رۆڵی لاوازی رێبەرایەتی باشووری کوردستان لە بواری پلانی ستراتژیکی و نەتەوەییدا، دەرفەتی زێڕینی بۆ سیستمی داگیرکاری کوردستان رەخساندوە لە سەر بەردەوامی داگیرکاری، بەتایبەت هەڵوێست و سیاسەتی پارتی دێمۆکراتی ئێڕاق، بە رێبەرایەتی و ئاجێندای بنەماڵەی بارزانی، کە بەرژەوەندیەکانی نەتەوەییان کردە قوربانی معاملاتی ئابوری و سیاسی لەگەڵ داگیرگەرانی کوردستان، خەیانەتێکی مێژوویی تری سەردەم رەقەم لێدەدات.
سیستمی بەڕێوەبەری باشووری کوردستان لە سەر سیاسەتی پەروەردە و برەودانی رۆحی نەتەوەیی، بە ئاشکرا لە مەیدانی سیاسەتەکانی سیستمی داگیرکەردا هەنگاو دەنێتەوە. سەردەمانێک خزمەتکاری سیستمی داگیرکەری ئێران بووە، سەردەمانێک رژێمی داگیرکەری بەعس، هەنووکەش لەگەڵ حکومەتی فاشیستی ئاکەپە پێوەندیەکانی گرێداوە کە دەربازبوون لەم پێوەندیە بۆ ئەم بنەماڵەیە نامومکینە. ئەم رەوتەش بۆتە لاوازبوونی رۆحی نەتەوەیی و بێ باوەڕی بە داهاتووی باشووری کوردستان بە تایبەت و کوردستان بەگشتی. خزمەت و پەیڕەوکردنی سیاسەتی داگیرکاری لە کوردستان لە لایەن پارتی دێمۆکراتی ئێراق بە سەرپەرەستی بنەماڵەی بارزانی، رەوتێکی نانیشتمانی و نادێمۆکراتیکی لە ساحەی سیاسەتی کوردستان دامەزراندوە کە بەها مرۆڤی و دێمۆکراتیکەکانی بناخەی ناوچەکەی لەبار بردووە و ئەوەش راستەوخۆ خزمەتکاریە بە رەوتی داگیرکاری کوردستان. تەنانەت باندۆری خۆی هەبووە لە سەر لاوازی و بێ ئیرادەبونی ئۆپۆزیسیۆنی هەرێمی کوردستان و ئەوەش بە ئاشکرا دەرکەوت کە ئۆپۆزسیۆنێکی بێ ئێرادەی بێ ئیستراتژی و تەقلیدی قەوارە فۆڕمی گرت کە ئامانجەکەی گەییشتن بە دەستەڵات و تەقلیدی دەستەڵاتێکی گەندەڵ و مشەخۆر بووە کە بێ ئەنجام هەنگاو هەڵدێنێتەوە و لە دەیژەی خۆیدا بێ هیوایی جەماوەری بەرهەم دەهێنێت. ئەم رەوتە و شێوازی سیاسەت کردنە، خزمەتی راستەوخۆی بە داگیرکەرانی کوردستان دەکات و لە سەنگەری داگیرکەران بە دژی ئازادیخوازی و نیشتمانی بۆ داگیرکەران بەرهەم دەهێنێت و پێشگیر دەبێت لە رەوتی شۆڕشگەری و ئازادی کوردستان، بۆیە دەتوانین ئەنجام بگرین کە نوێنەرایەتی و سیاسەتی بەتایبەت ماڵباتی بارزانی لەم دەورەیەش دا تەنیا بەڕێوەبردنی ئاجێندای داگیرکەران و پاشماوەی سیاسەتی لۆزان لە سەر کوردستانە و هەبوونیان لەم دەورەیەش دا گەل و نیشتمان زەرەرمەند دەکەن و دەبنە مایەی پاشکەوتویی و درێژەدانی داگیرکاری کوردستان.
رۆژهەڵاتی کوردستان بە هۆکاری جیاوازی ژئۆپولتیک و ژئۆجوگرافیک و هاوکات پێشینەیەکی تایبەتی سیاسی، لەم مەرحەلەی گۆڕانکاریەکاندا، نەیتوانیوە بە شێوازێکی چالاک ئاکتەرێکی بەواتا بێت لە روداو و پێشهاتەکانی ناوچەکەدا. بەم بۆنەوە زۆرتر بەدوای روداوەکاندا رۆیشتوە و سیاسەتی چاوەڕوانی پەیڕەو کردوە. چاوەڕوانی، خەڵاقیەتی دەستپێشخەری زۆر لاواز کردوە و بۆ رۆژ ژیان و بەدوای روداو گەڕاندا، جغزێکی ناپیرۆزی هێناوەتە ئاراوە کە بە گشتی پۆپۆلیزم و بێهیوایی بۆ جەماوەر دەستەبەر کردووە. ئەم رەشبینیە بە مانای ئەوە نایەت کە لە درێژەی پڕۆسەی گۆڕانکاریەکان دەرفەت نەڕەخسێت بۆ ئەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەک ئاکتەرێکی دێمۆکراتیک و چارەنوسساز نەتوانێ رۆڵی پێشەنگ بگێڕێت. بۆیە ئەم مەرحەلەیە وەک ئامادەکاری دەتوانین پێناسە بکەین. بەشێک لە بەربەست کە تا هەنوکە دەتوانین ئاماژەی پێبکەین، پەرتەوازەیی و نەبوونی ئیستراتژیەکی شەفاف لە لایەن ئەحزاب کە بە هۆکاری جیاواز دەورپێچ کراون و هەروەها بەربڵاوی وزە و هێزی جەماوەری و نەبوونی ناوەندێکی بە بڕیار و گەلەریە کە بووەتە پەرتەوازەیی و وزەی هێزی کاریگەر، لە دریژخایەندا ئەم رەوشە بە ئاستەم دەبینرێت کە متمانەی جەماوەری بە دەست بخات، بۆیە گرنگە بۆ سەقامگیری و داهاتوی رۆژهەڵاتی کوردستان هەر تاکێکی دڵسۆز پێویستە رۆڵی مێژوویی خۆی بگێڕێت. دەرفەتی مێژویی لە پڕۆسەیەکی کورتخایەندا روداوەکان دەستەبەر دەکەن، رۆڵی چالاک و زانایی گەل، زامنی دەستەبەرکردنی خواستی دێمۆکراتیک و ئازادە و لە کەمتەرخەمی و ناپۆلتیک بوونی سیاسەت لەم سەردەمە هەستیارەدا، دەرگای ئازادی بۆ دەورانێکی مێژوویی ناکرێنەوە، ئەوەش خەسارێکی مەزن دەبێت. هەروەک دیتمان لە شۆڕشی گەلانی ئێران بە هۆی پەرتەوازەیی پوتانسیەلی شۆڕشگەری، هێزی کۆنەپەرەست توانی مەیدان بگرێت و نزیک نیو سەدەیە گەلانی ئێران لە ژێر حوکمی رەشی دیکتاتۆری دەناڵێنن. بە هێنانە سەرکاری کۆماری ئیسلامی ئێران، ئیسلامی سیاسی لە ناوچەکە توانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست مەیدان بگرێت. بۆیە گرنگە لەم سەردەمە هەستیارەدا خوێندنەوەیەکی مێژویی و عەقڵانی بۆ پێشهاتەکان بکردرێت و دور لە دەمارگرژی و چەقبەستویی فکری بۆ داهاتوی ناوچەکە و بە تایبەت کوردستان پلانڕێژی بکردرێت.
زۆر بەکورتی ئەگەر ئاماژەی راستەوخۆ بۆ بابەتەکە بکەم دەتوانم بڵێم کە ئەم سەردەمە کە ئاجێندای زلهێزان لە ناوچەکە جێگۆڕکێ دەکات و بەرژەوەندیەکان لە ئاستی ناوچەیی دەردەکەون، گەلی هوشیار دەتوانێت بەرژەوەندیەکانی نەتەوەیی و ئازادیخوازانە بە پشتبەستن بە هێز و ئیرادەی بەرێکخستن کراو مسۆگەر بکات. دەبینین کە مەترسیەکان بەردەوام قەوارەی خۆیان دەگۆڕن و بۆ هەرکەس ئەم مژارە دەردەکەوێت، سیستمی داگیرکاری بە یارمەتی کۆنەپەرەستی ناوخۆیی کوردستان و ئاجێندای تایبەت بە سیاسەتی پۆپۆلیستی بۆ خاپاندنی جەماوەری دەخوازێت هێژمۆنی خۆی بە سەر کوردستاندا بەردەوام بکات، و هاوزەمان بە داڕماندنی کەسایەتی شۆڕشگەر دەخوازێت مەیدان بە رۆحی شۆڕشگەری تەنگ بکات و پلانی بە دیزاین کردنەوەی سیاسەتی داگیرکاری خۆی مسۆگەر بکات. بۆیە گرنگە لەم سەردەمەدا بە رۆحێکی یەکگرتوو بەرەو ئاڵوگۆڕیەکان بچین و دەرفەت بە داگیرکاری و کۆنەپەرەستی ناوخۆیی نەدەین. رۆڵی روناکبیر و کەسایەتی شۆڕشگەر لەم سەردەمەدا پێویستە ئاشکرا بێت و لە بەڕێوەبردنی گوفتمانی دوولایەنە و پۆپۆلیستی بێ ئەنجام، ئازادیخوازی و بەرژەوەندی نیشتمانی زەرەرمەند دەکات. سەردەم حەساسە و پێویستە بە تێگەییشتن لە حەساسیەتی قۆناخەکە و مەترسیەکانی داهاتوو، لە هەموو بوارەکانەوە بۆشاییەکان پڕبکەینەوە و دەرفەت بۆ داگیرکەران نەهێڵینەوە، ئەوەش تەنیا بە ژینگەیەکی سالمی سیاسی و یەکگرتویی گەل و جەماوەری دەستەبەر دەبێت.