ئامەد شاهۆ
رۆژئاوا لەئەدەبیاتی هاوچەرخی گەلی کورد و رای گشتی جیهاندا؛ رەمزی بەرخۆدان، پێکەوە ژیانی گەلان، یەکێتی و یەکڕیزییە. هەوێنی گرساندنی رۆحی نەتەوەیی و یەکگرتنی سەرجەم گەلانی ئازادیخواز لەسەرتاسەری جیهانە. ژوانگەی ئەویندارانی ئازادی و دیمۆکراسییە. مەڵبەندی تێکۆشەر و شۆڕشگێڕانی سەدەیە. جێگەی دادپرسین لەزاڵمان و زۆردارانی مێژووە. مەیدانی کۆتایی هێنان بە دیکتاتۆریەت و فاشیزمە. نیشتمانی نەوەکانی زەردەشت، ئینانا، ئەشتار و کاوەی هەسنکارە. کانی ئاشتی و دوورگەی ئارامی، دادپەروەری و هێمنایەتییە. فێرگەی هونەر، ئەدەب، سیاسەت و ژیانی کۆمینالیتەیە. خوێندنگای شۆڕشگێڕان و پەیدۆزگەرانی حەقیقەتە. دەرگووشی ژیار، دیمۆکراسی و هەڵۆبەرزەفڕەکانە. مەیدانی قارەمانی، ئازایەتی و فیداکارییە.
رۆژئاوا جیهانێکی نوێ لەناو قاڕڕەکانی جیهاندایە. جیهانێک کە سەرجەم دەستەواژەکانی بە دەریای رەنج و خوێن، سەر لەنوێ واتادار کراون. بە پارادایمی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک، کۆمەڵگای ئەکۆلۆژیک و ئازادی ژن، رۆچنی هیوا و ئازادی بە بەر کۆمەڵگای تاریک کراودا کراوە. ئاڵای کۆمەڵگایەک شەکاوەیە کە سەرجەم نەتەوەکانی لەئامێز گرتووە. سەرجەم پێکهاتەو تاکەکان بە شێوەیەکی یەکسان لەبەڕێوەبەری گەوهەری وڵاتدا، بە بێ ئەوەی مافی کەس و پێکهاتەیەک پێشێل بکرێت، تێدا بەشدارن. لەخۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا نکۆڵی لەجیاوازیە ئەتنیکیەکان نەکراوە. هەر کەس بە دڵ و بە قەناعەتەوە لەپاراستن و بەڕێوەبەری وڵات بەشدارە. رۆژئاوا کۆکراوەی زمان، دین، کولتوور و ئەتنیکە جیاجیاکانە کە بەرژەوەندی هەر لایەک، لەپەیمانی کۆمەڵایەتی، کۆمەڵگادا گەرەنتی کراوە.
لەبەر ئەوەی لەجۆگرافیای باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا دەوڵەمەندی ناسنامە سەروەرە، رۆژئاوا بووەتە نیشتمانی هاوبەشی گەلان. لەهەمان جۆگرافیادا چەند نەتەوە و ناسنامەی جیاواز پێکەوە دەژین. نەتەوەی دیمۆکراتیک لەباکوور و رۆژهەڵاتی سوریا چەسپێندراوە. هەر کۆمەڵگا و ناسنامەیەک تایبەتمەندی و خەسڵەتی خۆی لەبواری رەگەز، زمان، دین و کولتوورەوە پەرە پێ دەدات. هەر کۆمەڵگایەک ئەمڕۆ خاوەن چەند ناسنامەن کە کۆنفیدڕالیزمی دیمۆکراتیک فۆڕمی سیاسی بەڕێوەبەریەکەیەتی. سەرجەم ناسنامەکان لەبەرامبەر هەر جۆرە هێرشێکی پاکتاوکارانە، بۆ گەرەنتی و مانەوەی هەبوونیان، بەرگری گەوهەری لەخۆیان دەکەن کە سیاسەتی ئاسایشی کۆمەڵگای ئەخلاقی بە بنەما گرتووە. کۆمەڵگای رۆژئاوا بۆ ئەوەی لەرەوتی تێکۆشانیدا، رەهەندی سیاسی و ئەخلاقی بە بنەما گرتووە، کۆمەڵگایەکە کە هەبوون و ناسنامەی لەگەرەنتی و پەرەسەندندایە. رۆژئاوا ئەو کۆمەڵگایە کە گۆڕەپانی پەروەردەی رۆڵەکانی نیشتمانەکەی، لەژێر چنگی قڕکردنی کولتووری مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری و دەوڵەت – نەتەوە هەرێمیەکان دەرهێناوەو ئەرکی پەروەردەکردنی بە ئەستۆی خودی کۆمەڵگا سپاردووە. چۆن رۆژئاوا مافی هەبوون و پاراستنی خۆی بە هیچ کەس و لایەنێک ناسپێرێت.
گەلانی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا لەسەدەی بیست و یەکەمدا، داهێنەرانی راسەقینەی شۆڕشی دیمۆکراتیکی گەلانن. چون گەلان شۆڕشیان وەک فۆڕم و شێوەی چالاکی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا بە بنەما گرتووە. چالاکی کە زمانی دیمۆکراسییە بە باشترین شێوە بە کاریان هێناوە. دیمۆکراسی رژێمی حەقیقەتە کە ئەوەش پەیوەندیداری چالاکی گەلە. لەجۆگرافیا و نیشتمانێک چالاکی گەل تێدا کارا نەبێت، لەو جۆگرافیادا دیمۆکراسی سەوز نابێت. لەو شوێنەش کە دیمۆکراسی سەوز نەبێ، دەوڵەت و دەسەڵات سەر کۆمەڵگا سەروەر دەبن. بە سەروەری دەسەڵات و دەوڵەت سەر نیشتمان، ئازادی و دیمۆکراسی ون دەبێت. ئەگەر گەلانی رۆژئاوا نەتوانن لەبەرامبەر شەپۆلی داگیرکاری دەوڵەتی تورکیا و هاوپەیمانەکانی خۆیان بپارێزن، خەسڵەتی ئەخلاقی و سیاسیان لەدەست دەدەن. بە لەدەستدانی زمانی دیمۆکراسی و تایبەتمەندی خۆپاراستنەوە، لەلایەن پاوانەکانی سەرمایەو دەسەڵاتەوە دەستەمۆ و دەچەوسێنرێنەوە.
باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا لەناو گێژاوی شەڕی هێزە هەژمۆنگەرا جیهانی و هەرێمیەکان لەسوریا و ناوچەکە، بووەتە دوورگەی سەقامگیری ئاشتی و ئارامی بۆ گەلان. رۆژئاوا بووەتە گۆڕستان بۆ چەتەکانی داعش و بەرەی نوسرا و دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا. سەرەڕای ئەو هەموو خەسڵەتە جوان و بێ هاوتای گەلانی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا، ئامانج لەتێکدانی دوورگەی ئاسایش و ئارامی رۆژئاوا لەگەرماوگەرمی شەڕی جیهانی سێهەم چییە؟ گەلێک کە بۆ تێکشکاندنی داعش و بەرگری لەنیشتمانی نەتەوەکان، زیاتر لە ١١ هەزار رۆڵەی قارەمانی دیاری نیشتمان کردووەو تاقە هێزێک بووە کە لەئەرزی واقیعدا لەدژی تیرۆر، شەڕ و بەرخۆدانی شکۆمەندانەی کردووە، بەس بۆچی ئەمڕۆ کراوەتە ئامانجی شەڕی دەسەڵات و بەرژەوەندی هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمیەکان؟ گەلێک کە بۆ خۆی قوربانی تیرۆر و شەڕی دەسەڵات بووە، چۆن لەژێر ناوی پەردەی تیرۆر کۆمەڵکۆژ و پاکتاو دەکرێت؟ تورکیا لەرۆژئاوا بە دوای چ دەگەڕێ؟ بۆچی لەچارەسەری ئاشتیانەی کێشەکانی سوریا لەلایەن هێزە هەژمۆنگەرا جیهانی و هەرێمیەکان، کوردان کە خاوەن پڕۆژەی چارەسەرین، پەراوێز دەخرێن؟
گەلی کورد لەشەڕی جیهانی سێهەمدا، خاوەن خەرمانێک لەخەسڵەتی سیاسی و ئەخلاقییە، کە بە هێرشی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بۆ سەر رۆژئاوا لە ٩ی ئۆکتۆبەر بۆ لەبار بردنی ئەو خەسڵەت و پێگەیە قۆناخێکی نوێ قڕکردن لەدژی کوردان دەستی پێکرد. واتا هاوشێوەی قڕکردنی ئەرمەنیەکان لەساڵی ١٩١٥ی زاینی، لەلایەن عوسمانیەکانەوە، دەیانەوێت لەشەڕی جیهانی سێهەمدا کوردان لەناو ئاشی قڕکردندا بهاڕن.
دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا لەچەند قۆناخدا ویستوویە بگاتە ئامانجە چەپەڵەکانی. لەقۆناخی یەکەمدا؛ پشتگیری تەواوی هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمیەکان بۆ داگیرکەریەکەی بە دەست بێنێت. لەهەنگاوی دووهەمدا؛ گەلی کورد لەسەر زێدی باب و باپیر و ماڵ و مۆڵک یان وەدەریان بنێت و ئاوارە و بێ ماڵ و حاڵیان بکات. لەهەنگاوی سێهەمدا؛ ئەو هاوڵاتیانەی لەدژی سیاسەتی قڕکردن دەوەستنەوە، دەکرێنە ئامانجی هێرشە دڕندانەکانی تورکیا و چەتەکانی. لەهەنگاوی چوارەمی پیلانەکەی ئەردۆغاندا، بە نیشتەجێ کردنی بنەماڵە و کەسوکاری چەتەکانی، دێمۆگرافیای ناوچەکە دەگۆڕێت و لەدوا قۆناخدا لەرۆژئاوای کوردستان و ناوچەکە هاوشێوەی عەفرین، شتێکی بە ناوی کوردبوونەوە ناهێڵێت. بەس لافاوی تووڕەیی شەقام و بەرخۆدانی زنجیرەیی گەل و شەڕڤانان پیلانەکەی ئەردۆغانیان سەراوژێر کرد.
ئەردۆغان بە هێرشی قڕکردنی سەر رۆژئاوا، دەیەوێت بە تیرێک لەدوو نیشان بدات. دەیەوێت لەگەرماوگەرمی شەڕی جیهانی بە یەکجارەکی لەسەر پرسی کورد رزگاری بێت و کێشەی ٣ی میلیۆن پەنابەری سووری کە بنەماڵەی چەتەکانی داعشی سەر بە تورکیایە، شان خاڵی بکات. بۆ بەدەستهێنانی پشتگیری نێودەوڵەتی لەسەر داگیرکاریەکانی، پەنابەران وەک قەڵغانی پاراستن و تەوژمی گوشار بۆ سەر هێزە نێودەوڵەتیەکان بە کار دەبات. لەلایەکی تریشەوە لەژێر بیانووی شەڕ لەدژی تیرۆر و تیرۆریستان، گۆمی خوێنی لەباکوور و رۆژهەڵاتی سوریا بەرپا کردووە. ئەردۆغانی داگیرکەر و فاشیست بۆ هەڵگرتنی بەربەستەکان لەبەردەم کردەوە دڕندانەکانی، دەستەواژەکان بە پێ بەرژەوەندی دەسەڵاتداری خۆی دەتاشێت و لەپێش رای گشتی جیهاندا درۆی شاخدار دەکات. لەسەردەمی شۆڕشی گەلانی ئێران خومەینی لەژێر ناوی شەڕ لەدژی کۆفر گەلی کوردی کۆمەڵکوژ کرد و ئەمڕۆش ئەردۆغان لەژێرناوی تیرۆر هەمان مێژووی تاڵی قڕکردنی کوردان دووپات دەکاتەوە. واتا لەلای ئەردۆغان گەلی کورد تیرۆریستە و کوشتنیان حەڵاڵە.
دەوڵەتی داگیرکەری تورک بە قووڵکردنەوەی شەڕ و ئاژاوەگێڕی مانەوەی لەسەر کورسی دەسەڵاتداری دەخاتە گەرەنتییەوەو بۆ بەدیهێنانی ئەو خەونە، پێویستی بە زیندووکردنەوەو بەهێزکردنی چەتەکانی داعش و نوسرا هەیە کە ئەمڕۆ لەباکوور و رۆژهەڵاتی سوریا دەیکات. ئەردۆغان بۆ خۆی خەلیفەی راستەقینەی داعشەو بە رێگای داعش، خەونی ئیمپراتۆری نوێ عوسمانی زیندوو دەکات و قەڵەمڕەوی ژێر دەسەڵاتداری خۆی پەرە پێ دەدات.
سەرەڕای ئەو هەموو بەڵگانەی کە ئاشکراو بەرچاون، ئەردۆغان پاڵپشتی و پشتگیری راستەوخۆی داعشی کردووە و کوشتنی بەغدادی لە ٥کم سنوورەکانی تورکیا و لەهەرێمی ئیدلیبی ژێر کۆنتڕۆڵی تورکیا، دوا بەڵگەی ئەو راستییەیە. بەس بۆچی هێزە نێودەوڵەتیەکان چاویان لەو راستییە دەگرن و بێ دەنگن؟ تورکیا حەشارگەی راستەقینەی چەتەکانی داعشەو ئەو هەموو جەنایاتە جەنگییەیان ئەنجام داوە، بۆچی لەتاوانەکانی ئەردۆغان چاوپۆشی دەکرێت؟ دەبێ ئەردۆغان چ کارتێکی لەبەرامبەر هێزە هەژمۆنگەرا جیهانی و هەرێمیەکان بە کار هێنا بێت کە تا ئەو ئاستە کەڕ، لال و ماتی کردوون؟!
کورد لەهاوپەیمانی شەڕی دژ بە داعش خاوەن پشکی شێر بووە و دواتر لەلایەن هێزە نێودەوڵەتی و هەرێمیەکان لەپێناو بەرژەوەندی ئابووری پشتیان لێ هەڵکرا. ئەوەش بۆ کورد بە واتای بەردەوام بوونی گەلەکۆمەی نێودەوڵەتی بە ئامانجی ژینۆساید کردنیان دێت. واتا لەداڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ راشکاوانە پێگەی کوردان تەفروتونا دەکەن و بە رێگای تورکیاوە، بە یەکجارەکی ستاتۆی سیاسی کورد لەسەرجەم بەشەکانی کوردستان لەبار دەبەن، هێمای ئەو پیلانەش بە خستنە بەر باسی، هەموارکردنەوەی دەستووری ئێراق مەترسیەکان لەسەر بچووک کردنەوەی پێگەی باشووری کوردستان لەئارادایە. پەراوێزخستن و بەشدارنەکردنی کوردان، لەکۆبوونەوەکانی چارەسەری ئاشتیانە لەسەر پرسی سوریا و نووسینەوەی دەستووری بنەڕەتی سوریا و بانگەوازی پەشیمانی لەلایەن ئەرتەشی سوریا بۆ هێزەکانی قەسەدە، ئەو بابەتە پشتڕاست دەکاتەوە. ئەو هێزانە گوایا کۆمیتەی نووسینەوەی دەستووریان دامەزراندووە، بەشێک لەو لایەنانەی کە لەو کۆمیتەدا بەشدارن، بە خۆ هۆکاری سەرەکی ئاڵۆزی و پشێویەکانی سوریان و شەریک و هاوکاری چەتەکانی داعشن. بە پێچەوانەوە کوردان کە یەک لە سەر سێ خاکی سوریای لەژێر کۆنتڕۆڵدایە و لەپێناو یەکپارچەیی خاکی سوریا، بە هەزاران قوربانی داوە، بۆچی لەڕێوەبەری وڵاتدا پەراوێز دەخرێت؟ ئەو بابەتە بۆ کورد بەو واتایە کە گەمەیەکی چەپەڵی سیاسی بە ئامانجی قڕکردنیان لەئارادایە و بە بەشدار نەکردنی کوردان زەمینی دیمۆکراسی و پێکەوە ژیانی گەلان لەسوریا بە یەکجارەکی لەبار دەبەن. بۆیە بە پێ رئاڵیتە و پێگەی بەهێزی کورد، لەهەر کۆڕو کۆبوونەوەیەک لەسەر پرسی چارەسەری ئاشتیانەی سوریا بە بێ بەشداری نوێنەری کورد ئەنجام بدرێت، هەرگیز سەرکەوتوو و چارەسەرئامێز نابێت.
بۆ پیلانی قڕکردنی کوردان لەرۆژئاوا زەمەنێکی کورت بۆ دەوڵەتی فاشیستی تورک دەستنیشان کرابوو، بەس لەبەر ئەوەی ئەردۆغان لەزەمەنی دیاریکراو نەگەهێشتە ئامانجەکەی، بە رێگای زەختی نێودەوڵەتی ناچاری راگەیاندنی ئاگربەست کرا. هێزە نێودەوڵەتیەکان بۆ ئەوەی ئاو بە ئاگری ناڕەزایەتیە جیهانیەکان بپاشن و کاردانەوە جیهانیەکان دابمرکێنن و هەر دوو لای شەڕ، هەوجەداری خۆیان بکەن، لەدوو رێکەوتنی جیاجیا تورکیایان ناچار کرد کە ئاگربەست رابگەیەنێت. بەس دوای راگەیاندنی ئاگربەست تورکیا لەهێرشەکانی بەردەوام بووە و ئاگربەستی پێشێل کردووەو ئەردۆغان پێداگرە لەسەر راودوونان و راورووت کردنی کوردان لەشوێن زێدی باب و باپیرانیان، تا بنەماڵەی چەتەکانی داعش بە جێگایان نیشتەجێ بکات. هەڕەشە و گوڕەشەکانی ئەردۆغان لەسەر ئەوەی کە تا کورد چەکی پاراستنیان رادەستی تورکیا نەکەن و گوایا لەناوچەی ئارام بە قووڵایی ٣٢ کم و زیاتر لە ٤٥٠کم درێژایی سنووری رۆژئاوا و تورکیا نەکشێنەوە، هێرشی داگیرکەری بۆ سەر رۆژئاوا بەردەوام دەبێت. ئەوەش ئاشکراکردنی کۆنسێپتی هێزە نێودەوڵەتیەکانە لەدژی گەلی کورد کە پیلانی قڕکردن و داگیرکردنی کوردستان، لەسەر مێزی بازرگانی هێزە هەژمۆنگەرا جیهانی و هەرێمیەکان بە هەڕاج کراوە.
گرنگترین کارت و بژاردەی دەستی کوردان کە رێگای نەدا تورکیا و هاوپەیمانەکانی بگەنە مەرامی خۆیان، بەرخۆدانی شکۆدار و نایابی شەڕڤان، گەلی رۆژئاوا و پشتگیری گەلی کورد و دۆستانی لەسەرتاسەری جیهان بووە. جەنگی رۆژئاوا بووە هەوێنی شەڕی شۆڕشگێڕی گەلان. رۆژئاوا توانی بۆ یەکەمین جار لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، رۆحی یەکێتی، یەکڕیزی و هاودەنگی لەئاستی گەلانی جیهان و کوردستان درووست بکات، کە ئەوەش گەورەترین دەستکەوتی جەنگی رۆژئاوایە. ئەو جەنگە لەئاستی نێودەوڵەتیدا دەوڵەتی داگیرکەری تورکیای گۆشەگیر، پەراوێز و سووک و چرووک کرد و رۆخساری دڕندانەو شەڕانگێزانەی ئەردۆغانی بۆ رای گشتی جیهان داماڵی. لەلایەکی ترەوە گەلی کورد پشتوانەیەکی بەهێزی نێودەوڵەتی بە دەستهێنا کە ئیدی پرسی کورد، پرسێکی جیهانییەو بەوەش خەونی ئاکەپەو مەهەپە لەگۆڕ نرا.
جەنگی رۆژئاوا بووە هۆکار کە لەکوردستان شەڕی سەرتاسەری لەدژی دەوڵەتی تورکیا دەستپێ بکات. دەستپێکردنی کەمپینی؛ بایکۆتی شت و مەکی تورکی و دراماو سەرجەم ئەو بابەتانەی کە پێگەی ئابووری تورکیا لاواز دەکات، لەسەرجەم بەشەکانی کوردستان و هەندەران، قۆناخێکی نوێ تێکۆشان لەدژ فاشیزم و داگیرکارییە. بەرفراوان بوون و بەهێزبوونی کەمپینەکانی دژ بە دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا لەسەرتاسەری کوردستان و جیهان، تورکیا لەناو زەلکاوی شەڕ و فەلاکەتی سیاسی و دیپلۆماسی تەفر و تونا دەکات.
ئەردۆغان بە هێرشی سەر رۆژئاوا، شەنگاڵ و وێرانیەکانی باکووری کوردستان، زەلکاوی لەناوچوونی خۆی هەڵکەند. چون سەرجەم ئەو تاوانە جەنگیانەی کە لەدژی هاوڵاتیانی مەدەنی لەرۆژئاوا ئەنجام داوە، تووشی چارەنووسی هیتلر و سەدامی دەکات.
گەلی کورد و دۆستانی بۆ رواندنەوەی مەترسی قڕکردنی سەریان، بە زەخت و گوشارەکانیان دەتوانن هێزە نێودەوڵەتیەکان ناچاری راگرتنی فرۆشتنی چەکوچۆڵی سەربازی بە تورکیا بکەن و لەسەر رۆژئاوا هەرێمی دژەفڕین دابمەزرێت و تورکیا و چەتەکانی لەسەر خاکی کوردان کە کانی تیرۆر و شەڕانگێزین وەدەربنرێن.
سەرچاوە: ئاڵترناتیو ژومارە ٧٧