میلیتان جودی
لە کۆنژۆکتەری جیهانی و ئەتمۆسفەری ناوچەکەدا ئەمرۆ شەڕی جیهانی سێیەم بەڕێوەدەچێت. شەڕێک کە بەبێ هیچ یاسا و پیوانێکی ئەخلاقی و مرۆڤایەتی ڕوو دەدات. ئەم شەڕە جیاواز لە هەر دوو شەڕی جیهانی یەکەم و دووەم بە ڕێ و ڕێبازی مۆدێرن و لە پێناو ئامانجی جیاوازدا بەڕێوەدەچێت، ئەمرۆ ئیمپریالیزم و سیستەمی سەردەستی جیهان سەر کێشی ئەو شەڕە دەکەن، ئەو شەڕە زیاتر لە ڕێگای سیاسی، دیبلۆماتیک و ئابورییەوە داهاتی ناوچەکەی کردۆتە ئامانج، بێ گومان لە هەمان کاتیشدا شەڕی پێگە و ستاتۆی ناوچەکە دەکرێت و هەموو لایەک لە ناو هەوڵداندان بۆ ئەوەی کە جارێکی دیکە لە پرۆسەیەکەدا خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دیزاین بکەن. سیستەمی سەرمایەداری جیهانی بۆ سەروەر بوونی هێزی خۆی بەسەر مرۆڤایەتیدا ئەو شەڕەیان دەستپێکرد، ئیپمریالیزم پێش دەستپێکردنی ئەو شەڕە تەڤگەری ئازادیخوازی گەلی کوردی وەک کۆسپێک لەبەردەم هاتنی هێزەکانیان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بینی، هەر لەو چوارچێوەیەدا بە پێشەنگایەتی ئەمریکا و ئەوروپا لە ڕێگای ناتۆ و گلادیۆ وهێزە ستاتۆپارێزەکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بە نۆکەرایەتی لایەنە خیانەتکارەکانی بە ناو کوردەوە پیلانگێری نێودەوڵەتی 15 شوباتیان پێکهێنا و بە ڕیسواترین شێواز و لەناو دڵی مافەکانی مرۆڤدا هەموو یاسا مرۆڤایەتیەکان پێشێل كرا و ڕێبەر ئاپۆ ڕفێندرا. هێزە ئیمپریالیستەکان پێیان وابوو کە بە دیلگرتنی ڕێبەر ئاپۆ هەموو شتێک کۆتایی دێت و تەڤگەری ئازادی پاکتاو دەکرێت. بەمەش ئیرادەی گەلی کورد دەشکێت و ئامانجەکەیان بەدی دێت. ئەمڕۆ دوای تێپەربوونی 21 ساڵ بەسەر ئەو پیلانگێریە چەپەڵەدا دەبینین کە هێز و ئیرادەی گۆڕانکاری لە ئیمراڵیە و کلیلی چارەسەریەکان بەدەست ڕێبەر ئاپۆوەیە. ڕێبەر ئاپۆ لەماوەی ئەو 21 ساڵەدا لە گۆڕەپانی تێکۆشان دوور نەبوو، لەو ماوەیەدا ڕێبەر ئاپۆ ڕاستەخۆ پەیوەندی بە مەیدانەکانی شەڕ و کاریگەریەکی بەرچاوی لەسەر ئیرادەی سیاسی و دیبلۆماتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەبوو.
گەلی کورد و گەلانی دیکەی ئازادیخواز لەماوەی ئەو 21 ساڵەدا لە ناو تێکۆشان و بەرخۆدانێکی مێژوویدا بوون. میلیتان و تێکۆشەرانی ئاپۆیی لەو چارەکە سەدەیەدا بەو پەڕی بوێری و لە خۆبووردیەوە و خۆنەویستانە کەوتنە ناو پرۆسەکەوە، بە هەزاران تێکۆشەر لە تێکۆشاندا شەهید بوون، بەهەزارانی دیکەش بریندار بوون و یان کەوتنە ناو زیندانەکان. ئەم بریارداریەی گەلی کورد بە تێکۆشانەوە، سەرچاوەی خۆی لە فکر و ڕامانی ڕێبەر ئاپۆوە وەردەگرێت. ڕێبەر ئاپۆ لەهەر قۆناغێک لە قۆناغەکاندا خاوەن پرۆژە و ڕێنمایی بوو بۆ گەلی کورد و گەلانی دیکەی ئازادیخواز. تەواوی تێزەکانی ڕێبەر ئاپۆ کە لە هەر پێنج بەرگری نامەکانی دا بە ڕاشکاوانە ئاماژەی پێکردووە بۆ ژیانێکی ئازاد و شکۆمەند بووە، لە پێناو ئاشتی و سەقامگیرکردنی ئارامی بووە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەمرۆش دەبینین دوای تێپەڕبوونی 21 ساڵ بەسەر پیلانگێری نێودەوڵەتی دا ڕێبەر ئاپۆ بەو پەڕی پێداگریەوە، بە ئاستی هۆشیاریەکی بەرزەوە، بە ورەو ئیرادەیەکی بەهێزە وە پەیامی ئاشتی بە گوێی جهیان دا دەدات.
ئەمرۆ کورد بە ڕێبەرایەتی ڕێبەر ئاپۆ جیاواز لە ڕابردوو سیاسەتێکی عەقڵانی بە ڕێوەدەبات. بۆ یەکەمین جار لە مێژوودا ئەمرۆ گەلی کورد خاوەن ئیرادەی سیاسی و لەشکری و هێزی دیبلۆماتیکی خۆیانن، بە شێوازێکی پارالێل ئەمرۆ ئیرادەی کوردانی ئازادیخواز بە هەرسێ ڕێبازی تێکۆشان تێدەکۆشن. بێ گومان بەرێوەبردنی سیاسەتێکی مۆدێرن پێگەو ستاتۆی گەلی کورد بە هێزتر دەکات، گومان لەوەشدا نیە کە هەوڵ و کۆششی ڕێبەر ئۆجالان لەم قۆناغەدا دیارکەرە. ڕێبەر ئاپۆ کە لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردووەوە هەتا ئەمرۆ لە ناو گۆڕەپانی شەڕ و سیاسەت دا بووە، ساڵ لەدوای ساڵ لەسەر پرسەکانی ئیرادەی ئازادی سیاسی و سەرۆکایەتی ڕاستەقینە و هێزی جەوهەری کۆمەڵگا و پرسی ئازادی ژن ڕاوەستاوە، ئەمەش شێوازێکی نوێی سیاسەتە کە ڕێبەر ئاپۆ پەیڕەوی دەکات. ئەو سیاسەتەی کە ڕێبەر ئاپۆ پەیڕەوی دەکات پرسی کورد و گەلانی ئازادیخوازی دیکەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گۆڕیوە.
ئەمرۆ پرسی کورد هەمان پرسی سەدەی ڕابردوو نیە، بەڵکو ڕێبەر ئاپۆ پرسی کوردی لە پرسی نەتەوەیەکەوە گۆریووە بۆ پرسێکی جیهانی. ئیدی کەس ناتوانێت سیاسەتی نکۆڵی کردن لە بەرامبەر ملیۆنان کورد بەڕێوە ببات، ئیدی کورد عەرەب نیە، ئێرانی و تورکی چیایی نیە، کورد ئەمرۆ بەتەنها میلەتێکی شەڕەکەریش نیە، گومان لەوەدا نیە کە ڕاستینەیەکی مێژوویی هەیە کە گەلی کورد گەلێکی شەڕکەرە، قارەمان و جەنگاوەرە، بەڵام ئەوەی کە لەڕابردوودا زیانی بە کورد و دۆزی کورد گەیاندووە، بە تەنها پەیڕەو کردنی شەڕبووە، کوردان لە ڕابردوودا لەشکری داگیرکەران بوون و یان کورد وەک هێزی یەدەک و هێزی پاڵپشتی لە لایەن دەوڵەتانی ناو چەکەوە بەکار هێنراون. لە پشت تێکۆشانەکانی گەلی کوردەوە ئایدۆلۆژیا و فکرێکی بەهێز نەبووە، بەڵکو ڕق و کینە و توڕەیی هەبووە، کەئەمەش تا درێژخایەن نەبووە و زۆر زوو لە لایەن دەسەڵاتدارانەوە کپ دەکرانەوە. لە لایەکی دیکەوە دەسەڵاتدارانی جیهان هەر کات هەستیان بەوە کردبێت کە کوردان دەیانەوێت گەشە بە توانا فکری و مەدەنیەکانیان بدەن، هەوڵیان داوە بە سیاسەتی پەرتکە و زاڵ بە، گەلی کورد پارچە بکەن و بەمەش سود لە پارچەکردنی کوردان ببینن. ئەمرۆ لە ژێر ڕێنماییەکانی ڕێبەر ئاپۆ دا گەلی کورد خاوەن ئیرادەیەکی بەهێزی سیاسی و سەربازیە لە ناوچەکەدا. هێزی کوردان لە ئێستادا هاوسەنگی هاوکێشە سیاسیەکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دیاری دەکات. هێزە جیهانی و هێزە ستاتۆ پارێزەکان زۆرینەی پەیوەندیە سیاسی و ئابوری و سەربازیەکانیان لە سەر ئەساسی بەرژەوەندی خۆیان و جیۆگرافیای کوردستان بەڕێوەدەبەن. دەوڵەت نەتەوەکانی وەک ئێران و تورکیا و عێراق و سوریا سەرەڕای ئەوەی ناکۆکیەکی مێژوویی دەسەڵاتیان هەیە، بەڵام لە مژری کورد و بەرامبەر ئیرادەی ئازادی گەلی کورد و تەڤگەری ئازادیخوازی گەلی کورد هەمیشە لە هەوڵی لەیەک نزیکبوونەوەدان.
ئەگەر چی پرسی کورد لە ئاست و قۆناغدا گۆڕاوە، بەڵام هێشتا سیاسەتی هەندێک لایەنی کوردی بە دیاری کراوی هەردوو پارتی دەسەڵاداری باشوری کوردستان بەرامبەر بەم دۆزە نەگۆڕاوە، سیاسەتی ئەوان لە ئێستادا لەبەرژەوەندی گەلی کوردا نیە. ڕاستە ئێستا وەک ڕابردوو شەڕی براکوژی لە نێوان پارتی و یەکێتی و تەڤگەری ئازادیخوازی گەلی کوردا نیە، ئەمە خاڵێکی باش و ئەرێنیە، کە دەرفەت دەڕەخسێنێت گەلی کورد زیاتر لە ڕووی خۆڕێکخستن کردنەوە خۆی بە هێز بکات، ڕاستە نەبوونی شەڕی براکوژی لە نێوان گەلی کوردا خاڵێکی بەهێزە، بەڵام ناکۆکیە سیاسی، فکری و دەسەڵاتگەراییەکانی کوردان دەردی کوشندەی ئەم قۆناغەی ئێستای گەلی کوردە. هەبوونی پارتی و ڕێکخستنی جیاواز بۆ خەبات و تێکۆشان لاوازی نیە، بگرە ئەو پەڕی بەهێزیە کە دەتوانرێت لە ڕێگای دروستکردنی ڕێکخراوەی دیکەشەوە تەواوی کۆمەڵگا بە ڕێکخستن بکرێت، بەڵام کاتێک پارتی و ڕێکخراوەی کوردی زۆر بن و هەر یەکەیان بە پێی ئەجەندای فکری خۆیان و لەپێناو بەرژەوەندی بەرتەسک و شەخسی خۆیاندا کار و خەبات بکەن زیان بە کۆمەڵگا دەگەیەنێت، لەبیر نەکەین لەبەر نەبوونی یەکڕیزی ئەو هێزانەی کە خۆیان بە ئیرادەی گەلی کورد دەزانن ئەمرۆ گەلی کورد هێشتا بن دەستە، هێشتا لە ژێر هەژموونی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستاندایە، هێشتا ڕۆڵەکانی ئەم نیشتیمانە تیرۆر دەکرێن و لە سێدارە دەدرێن، نەبوونی یەکڕیزی کوردان ئەمرۆ هاوشێوەی شەڕی براکوژی زیان بە دۆزی کورد دەگەیەنێت، دەبێت لە ئێستادا کورد بە دەستی کورد نەکوژرێت، بەڵام سیاسەتی لایەنەکان کاتێک لەبەرژەوەندی گەلی کورددا نەبێت، بێ گومان دەبێتە هێزێک بۆ هەژموونی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان. نزیک بوونەوەی دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا وێرای ئەوەی لە دژی ئیرادەی گەلەکەمانە لە باشوری کوردستان، هاوکات کاریگەری نەرێنی دەخاتە سەر دۆزی گەلی کورد لە باکور و ڕۆژئاوای کوردستان. بێ دەنگی دەسەڵاتدارانی هەرێم لەبەرامبەر دەستێوەردانی دەوڵەتی داگیرکەری ئێران لە باشوری کوردستان، لە سەرەتادا زیان بە ئیرادەی گەلی کورد لە باشوری کوردستان دەگەیەنێت و کاریگەری نەرێنیش دەخاتە سەر تێکۆشانی ئازادیخوازانەی گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان.
لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەرچەندە یەکێک لە پرسە سەرەکیەکان بریتیە لە دۆزی گەلی کورد، لە هەمان کاتدا پرسی نەتەوەکانی دیکەش جێگای باسە. تەواوی ئەو نەتەوانەی کە ئەمرۆ لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا دەژین بەدەست سیاسەتی دەوڵە داگیرکەرەکانەوە دەناڵێنن. هەر بۆیە بە ئەندازەی سەرکەوتنی دۆزی گەلی کورد، دۆزی نەتەوە و ئەتنیکەکانی دیکەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیش گرنگە. ئەمرۆ دەبین دوای چەندین دەیە، گەلان لە لایەن دەسەڵاتی دیکتاتۆر و فاشیستی دەوڵەتانی عەرەبی و دەوڵەتی تورکیا و ئێران ئەو گەلانەی کە لەژێر حوکمڕانی ئەو دەوڵەتانەدا دەچەوسێنرێنەوە و مافەکانیان بن پێ دەکرێت. بن دەستی گەلی فەلەستین و داگیرکاری ئیسرائیلیش هەر کەس دەیبینێت. هەبوونی داگیرکەریەکی بەم شێوەیە ڕاپەڕین و سەرهەڵدان و شۆرشی گەلان دێنێتە ئاراوە.
دەکرێت پرسی ژنان پەیوەستی پرسە نەتەوایەتیەکان بکرێت، ناکرێت مرۆڤ پرسی ژنان لە پرسە نەتەوەییەکان جیابکاتەوە، کاتێک ژن ئاوێنەی کۆمەڵگاکەی بێت، ئەوا مرۆڤ دەتوانێت لە ڕەوشی ژناندا زۆر باش لە ڕەوشی کۆمەڵگاکەی تێبگات. کێشەکانی ژنان ڕیشەیەکی مێژووی هەیە، دوای تێکشاندنی ئیرادەی ژنان و سەروەربوونی زهنیەتی دەسەڵاتداری و پیاو سالاریی، سەرەتا ژنان و پاشانیش گەنجانی کۆمەڵگا ئیرادەیان لاواز کراو لە ڕاستی ناسنامەی خۆیان دوورخرانەوە.
پرۆژەی نەتەوەی دیمووکراتیک و سیستەمی کۆنفیڕاڵیزمی دیموکراتیک پرۆژە پێشنیاری ڕێبەر ئاپۆیە بۆ تەواوی کۆمەڵگاکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. ڕێبەر ئاپۆ بەڕەچاوکردنی دۆزی گەلان و کێشەی ژنان و گەنجان و توێژەکانی دیکەی کۆمەڵگا پرۆژەیەکی بەم شێوەیە پێشکەشی کۆمەڵگا دەکات. ئەگەر مرۆڤ لە فکر و ڕامانی ڕێبەر ئاپۆ تێبگات و هەست بە گرنگی پرۆژەکانی بکات، ئەوا زۆر باش لەوە تێدەگات کە بۆچی شەش مانگە زیاتر لە 7000 حەوت هەزار تێکۆشەر لەناو چالاکی مانگرتن لە خواردندان، زۆر باش لەوە تێدەگات کە چالاکی هەزاران دایکی کورد بۆچیە و لە پێناو چی دایە؟ شەڕ و تێکۆشانی گەریلا بۆ چ مەبەستێکە؟ دەبێت هەر کەس ئەو ڕاستیە بزانێت ئەمرۆ گەلی کورد خاوەن پرۆژەی ئاشتی و ئارامی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستە و بە ڕێبەرایەتی ڕێبەر ئاپۆ ئەمرۆ گەلی کورد گەلێکی ئاشتیخوازە و بەرەو ئازادی ڕێگا دەبڕێت. ئەمرۆ گەلی کورد لە پێناو ئاشتی و ئارامیدا لە چوار چێوەی پاراستنی ڕەوای خۆیدا لە ناو شەڕ و تێکۆشاندایە، لە چیادا گەریلا لە پێناو ژیانێکی ئازاد دا لەناو شەڕ و چالاکی دان، زیندانیانی سیاسی بە پێشەنگایەتی لەیلا گوڤەن و ناسر یاگز و بەبەشداری دەیان کوردو دۆستانیان لە ناوخۆو دەرەوەی وڵات و هەروەها زیاتر لە 30 شۆرشگێر لە زیندانەکانی تورکیادا و لەپێناو ئاشتی و ئارامیدا چالاکی مانگرتن لە خواردنیان بە سەرکەوتووانەو بە ئیرادەیەکی پۆڵایینەوە بەڕێوەبرد، ئەم چالاکیانە گەواهی دەری ئەو ڕاستیەن کە ڕێبەر ئاپۆ ئیرادەی هەموو گەلانی ئازادیخوازە، لەبەر ئەوە بە چالاکیەکی بەم شێوەیە ئازادیخوازان خاوەندارێتی لە ڕێبەرەکەیان دەکەن. ئەمەش سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە کە ئەمرۆ لە ناو چەکەدا تەواوی تێکۆشانەکان لە پێناو ئاشتی دایە، کەواتە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕێبەر ئاپۆ هێزی شەڕ و ئاشتیە.