کۆدار / KODAR
پێشەکی
لەم قۆناخە مێژووییەدا، سیستەمی سەرمایەداری جیهانی بۆ گەلان و نەتەوەکان جیا لە شەڕ و ژینۆساید هیچی دیکەی لەگەڵ خۆیدا نەهێناوە. شەڕی نێوان هێزەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری و هێزە دەسەڵاتپارێزەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گەیشتووەتە ئاستی هەر ژووری خۆیەوە و لەلایەکی دیکەشەوە هێزە دیمۆکراتیکەکانی گەڵان لە هەوڵی دیتنەوەی رێگا چارەیەک بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە قووڵەن کە هەموو هەرێمەکەی لە خۆ گرتووە. دەتوانین بڵێین کە شەڕی جیهانی سێیەم لە ئارادایە. ئەم شەڕە، هەم لە بواری پانتایی و هەمیش مەودادا، لە هەر دوو شەڕی جیهانی پێشتر، قووڵتر و درێژ خایەنتەرە. ماتەوزە (پۆتانسیەل)ی خۆنوێ کردنەوەی سیستەمی جیهانی سەرمایەداری لە هەرێمەکەدا نابینرێت. ئەو شتەی کە روودەدات، تەنیا داڕزین و هەڵوەشاندنی سیستەمە. دەوڵەت- نەتەوەکانی ناوەندگەرای کلاسیک ئیتر ناتوانن بەردەوامی بە هەبوونی خۆیان بدەن و ناکارامە بوونیان لە رابردوو زیاتر خۆی دەنوێنێت. مۆدێلی دەوڵەت- نەتەوە و رێگەچارەگەلی نەتەوەگەرایانە نەک تەنیا تێکۆشانی گەلان و بەتایبەت گەلی کوردی بە ئەنجام نەگەیەندووە، بەڵکوو داوێنی قەیران و کێشەکانی بەرفراوانتر و قووڵترکردووەتەوە. لە سەر ئەم بنەمایە داڕشتن و پێکهێنانی مۆدێلی دیمۆکراتیکی ئاڵتەرناتیڤ، کە توانای تێپەڕبوون لەم بنبەستانەی هەبێت کە سەرچاوەی خۆی لە دەوڵەت- نەتەوە دەگرێت، گرنگییەکی مێژووی و ژیانی هەیە.
گەلی کورد و بزووتنەوی شوناسخواز و ئازادیخوازیەکەی بە ساڵانە بۆ پاراستنی هەبوون و ئازادی تێکۆشان دەکات. بە لەبەر چاو گرتنی ئەزموونی مەزنی مێژوویی خۆی، دەوڵەت- نەتەوەگەرایی تێپەڕاندووە و بە پشتبەستن بە رێکاری نەتەوەی دیمۆکراتیک، ئاڵتەرناتیڤێکی نوێی بۆ چارەسەر کردنی کێشەی کۆمەڵایەتی و سیاسی خۆی پێشکەش کردووە. چارەسازبوونی سیستەمی کۆنفێدڕاڵیسمی دیمۆکراتیک بەتایبەت بە هۆی یەکانگیر بوونی لەگەڵ زاتی پڕ لە رەنگاوڕەنگییەکانی کۆمەڵگا، مزگێنی دیمۆکراسییەکی سەردەمانە بە پێشەنگایەتی گەلی کورد دەدات. لەسەر ئەم بنەمایە گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئەم سیستەمە وەک رێکارێکی دیمۆکراتیک و نادەوڵەتیانە، لەچوارچێوەی چارەسەرکردنی کێشەکانی خۆی و هەموو ئەو شوناسە جیاوازانەی کە لە کوردستان دەژین، بە بنەما وەردەگرێت.
بنەماکانی سەرەکی سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەم شێوەیەیە:
١. دەوڵەت- نەتەوە و نەتەوەگەرایی، ئاستەنگییەکی جدییە لە بەرامبەر بە دەزگابوون و بڵاوبوونەوەی دیمۆکراسی و ئازادی لەناو کۆمەڵگادا. کۆمەڵگایان وا تێگەیاندووە کە تاکە رێگای گەیشتن بە ئازادی و بە ئیرادە بوونی سیاسی و کۆمەڵایەتی، پێکهێنانی دەوڵەتە. بەڵام رەوشی هەنووکەیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو قەیرانەی کە کۆمەڵگای جیهانی ئەمڕۆ لەگەلیا رووبەڕوویە، نیشانەی ناکارامەیی مۆدێلی دەوڵەت- نەتەوەیە. هێزەکانی هەژمۆنیکی سیستەمی سەرمایەداری بۆ گەیشتن بە بەهەرەی لەڕادەبەدەر، بەردەوام لە رێگەی سیاسیەتی دووبەرەکی و ئاژاوەنانەوە و هەڵگیرساندنی شەڕ لە نێوانی کۆمەڵگاکاندا کەڵکی وەرگرتووە. مۆدێلی دەوڵەت- نەتەوە بە دروستکردنی کۆمەڵگایەکی یەکدەست و یەک رەنگ، دووژمنی هەموو ئەو رەنگ و جیاوازیانەیە کە لە نێو کۆمەڵگادا هەبوونیان هەیە. سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک لەبەرانبەر ئەم رەوشە، مۆدێلێکی نادەوڵەتی و دیمۆکراتیکە کە ئازادی و ئیرادەی گشت جیاوازییە کۆمەڵایەتیەکان لە خۆ دەگرێت و بە تێپەڕ کردنی زهنییەتی بەرژەوەندیخوازی سیستەمی سەرمایەداری، قەیرانەکان تێپەڕدەکات و ئاشتی بەدی دێنێت.
٢. سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک لەبەرامبەر ئەو تێڕوانینەی کە کۆمەڵگا بە هیچ دەزانێ و هەروەها ئەو روانگەیە کە تاکگەرایی لیبڕاڵ رەوا دەکات، تێکۆشان دەکات و هاوسەنگی نێوانی کۆمەڵگا- تاک بە بنەما دەگرێت.
٣. لە سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک ناوەندی بڕیاردان، خۆدی کۆمەڵگایە. گفت‌وگۆ، بڕیاردان و جێبەجێ کردنی، لەلایەن هێزە دیمۆکراتیکەکانی کۆمەڵگا و لەسەر بنەمای هەڵبژاردن پێکدێت. دیمۆکراسی بە شێوەی راستەوخۆ و بە بەشداری هەموو جیاوازییەکان کە لەناو کۆمەڵگادا هەبوونیان هەیە بە گونجاوترین شێواز بەڕێوەدەچێت. لەم سیستەمەدا کەسانی هەڵبژێردراو و بەڕێوەبەر، تەنیا مافی جێبەجێ کردنی بڕیارەکانی کۆمەڵگایان هەیە.
٤. لە سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک، بڕیار و پەسەندکراوەکان لەلایەن مەجلیسی گوند، ناوچە(بەخش) و مەجلیسی گەڕەکەوە وەردەگیردرێت. باوڕپێکراوترین دەزگای بڕیاردان، مەجلیسی گەلە. بڕیارەکان لەلایەن شۆڕای بەڕێوەبەری کە نوێنەری هەموو جیاوازیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانە، دەکەونە بواری کردارییەوە.
٥. سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک، سیستەمێکی دیمۆکراتیک و نا دەوڵەتیە کە لە هەموو چین و توێژ و جیاوازییەکانی کۆمەڵایەتی، لە سەروی هەمووویانەوە ژنان و جەوانان، لەسەر بنەمای هاووڵاتی ئازاد و یەکسان، مەجلیسی هاووڵاتی ئازاد و یەکسان پێکدەهێنن. هێزی خۆی لە هەموو گۆڕەپانەکانی کۆمەڵایەتی، فەرهەنگ، ئابووری، زانستی، هونەری، سیاسی، پاراستنی، دیپلۆماتیک و حقووقی لە هێزی زاتی جیاوازییەکانی ناو کۆمەڵگا وەردەگرێت.
٦. پەیوەندییەکانی کۆنفێدڕالیسیمی دیمۆکراتیک لەگەڵ دەوڵەتدا لەرێگای فۆرموولاسیۆنی (دەوڵەت+ دیمۆکرسی) رێکدەخرێن. بنەمای کار و خەبات، رێککەوتنێکی بە پرەنسیپە کە هەڵگری قەبووڵکردن و روایی بەخشینی هەردوو لایەنی دەوڵەت و سیستەمی بەرێوەبەرایەتی کۆمەڵگای دیمۆکراتیکە. کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک بێ رەد و نکۆڵی کردنی دەوڵەت یا پەیوەستبوون بە دەوڵەتەوە، مۆدێلێکە کە دیمۆکراتیزە کردنی کۆمەڵگا بە بنەما وەردەگرێت.
٧. کەمترین مەرجی پێویست بۆ ئەوەی کە کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک بتوانێت لەگەڵ دەوڵەتی ئێران لەژێر بانێکی سیاسی هاوبەش بەسەربەرێت، پەسەندکردنی ستاتۆی خۆبەرێوەبەری دیمۆکراتیکە. دەبێت ئەوە دەستنیشان بکرێت کە ئامانج لە خۆبەرێوەبەری دیمۆکراتیک بەشدار بوون لە پێکهاتەی دەوڵەت نییە، بە پێچەوانەوە پێکهێنانی بەرێوەبەری یا ئۆتۆریتەی دیمۆکراتیکی کۆمەڵگایە لەچوارچێوەی سنوورەکانی ئێستای ئێران دا. ئاشکرایە کە گەیشتن بە وەها ستاتۆیەک لە رێگەی یاسای بنەڕەتی دیمۆکراتیک پێکدێت کە نیشاندەری رێککەوتنی نێوان کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و دەوڵەتە. لە دەرەوەی ئەو حاڵەتە، کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک بە شێوەیەکی تەک لایەنە بۆ پێکهێنانی خۆبەرێوەبەری دیمۆکراتیک هەنگاو هەڵدەگرێت.
٨. ئازادی ژن، یەکێک لە پرەنسیپەکانی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیکە. ئاستی ئازادی کۆمەڵگا، پەیوەستە بە ئاستی ئازادی ژنانەوە. بی ژن، سیاسەتی دیمۆکراتیک بەرێوە ناچێت و ناتوانرێت پەرە بە ئاشتی بدرێت و لە ژینگەش پارێزگاری بکردرێت. ژنان بە شێوەی یەکێتییەکی کۆنفێدڕال و لە شێوازێکی ئۆتۆنۆم و تایبەتدا لە کۆنفیدرالیسمی دیمۆکراتیک جێگا دەگرن و خۆیان بە رێکخستن دەکەن.
٩. جەوانان، رۆڵێکی پێشەنگ و بنچینەییان لە سیستەمی KODAR دا بە ئەستۆیە. هێزێکی دیمۆکراسیخواز و ئازادیخوازن کە لە پێشخستنی کۆمەڵگایەکی ئەخلاقی و سیاسی رۆلێکی بەرچاویان هەیە. جەوانان بە شێوەی پێکهاتەیەکی کۆنفێدڕاڵ و لە حاڵەتێکی ئۆتۆنۆمدا ، لە سیستەمی KODAR دا جێگا دەگرن و خۆیان بە رێکخستن دەکەن.
١٠. مۆدێرنیتەی سەرمایەداری لەرێگەی سەرمایەپەرەستی، پیشەسازیگەرایی و دەوڵەت- نەتەوە گەرایی، ژینگەیان تێکداوە. کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک بە هەستیاری و هۆشیارییەوە لەگەڵ پرسی ژینگە هەڵسوکەوت دەکات و لەگەڵیدا هاوئاهەنگ و تەبایە. بە رێبازی سەرلەنوێ ژیاندنەوەی فەرهەنگی کۆمەڵگای ژینگەپارێز، لەهەمبەر فەتح گەرایی، کاولکاری و داگیرکاری بەربەرەکانێ دەکات و ئابووری و کۆمەڵگایەک خاوەن زاتی ژینگەپارێزانە بە بنەما وەردەگرێت.
١١. کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک، لەبەرامبەر هەڕەشەی هێزە هێرشکارە دەرەکییەکان و دەستێوەردەانی هێزە پاوانخوازە ناوخۆییەکان (دەستێوەردان و هێرشی چینی دەسەڵاتخوازی ناوکۆمەڵگا)، خاوەنی هێزی پاراستی زاتییە. لە سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک هەر یەکینەیەکی کۆمەڵایەتی بە پێی بنەمای گەردوونی پاراستنی زاتی، پارێزوانی لە خۆی دەکات، بەڵام ئەمە بەواتای ئەرتەشسالاری نییە. ئەگەرچی یەکینەکانی پاراستنی زاتی دەستپێشخەری پێویستیان هەیە، بەڵام لەژێر چاودێری ئۆرگان و دەزگاکانی سیاسەتی دیمۆکراتیک دان.
بەشی یەکەم
– خاڵی یەکەم
ناوی سیستەم: ناوەکەی “کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان” ە، کە کورت کراوەکەی کۆدار (KODAR) دەخوێنرێتەوە.
– خاڵی دووەم
بناغەدانەری KODAR: بناغەدانەر و رێبەری ئەم سیستەمە، رێبەری گەلی کورد، عەبدوڵا ئۆجالانە.
– خاڵی سێیەم
ناوەڕۆکی KODAR: کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان (KODAR) سیستەمێکی کۆنفێدڕالی کۆمەڵایەتیە لەسەر بنەمای مافی دیاری کردنی چارەنووسی نەتەوەکان بە دەستی خۆیانە. دیمۆکراسی، ئازادی ژن و ژیانێکی ژینگەپارێزانە بە بنەما وەردەگرێت. سیستەمێکی نادەوڵەتییە و رێکخستنی کۆمەڵایەتی- سیاسی و فەرهەنگی دیمۆکراتیکی کۆمەڵگاکان بە بنچینە وەردەگرێت. هەموو کۆمەڵانی ئەتنیکی، نەتەوەیی، ئایینی و ئایینزایی و فەرهەنگی دەتوانن بە شێوەی کۆمۆن، مەجلیس، کۆنگرەکان، ئاکادمیەکان، سەندیکاکان، یەکێتییەکان و پارتەکان رێکخستنی خۆیان پێش بخەن . لەسەر بنەمای رەهەندەکانی نەتەوەی دیمۆکراتیک (سیاسی، کۆمەڵایەتی، ژیانی هاوبەشی ئازاد، ئابووری، یاسا، فەرهەنگ، پەروەردەیی، پاراستنی زاتی و دیپلۆماسی) بەڕێکخستن دەکرێت. هەڵبژاردن و بڕیاری دیمۆکراتیکی هەرێمی و بەشدارکردن لە هەموو ئاستێکدا بە بنەما دەگرێت. پێکەوە ژیانی جیاوازیە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی(بە لەبەرچاو گرتنی جیاوازییەکان) قبووڵ دەکات. لە چارەسەری کێشەی کۆمەڵگای کورد و جیاوازیە ئەتنیکی و نەتەوەیی و ئایینی- ئایینزاییەکان کە لە رۆژهەڵاتی کوردستان هەبوونیان هەیە، لێڕوانینەکانی دەوڵەت گەرا و نەتەوەگەرا پەسەند ناکات و مۆدێلی نەتەوەی دیمۆکراتیک بە بنەما وەدەگرێت. لە رۆژهەڵاتی کوردستان مۆدێلی نەتەوەی دیمۆکراتیک و بۆ دەرەوەش مۆدێلی کۆنفێدڕالیسمی نەتەوەکان و گەلانی دیمۆکراتیکی ئێران بە بنەما دەگرێت.
– خاڵی چوارەم
ئاڵا: لە زەمینێکی لاکێشەیی سەوز رەنگدا، دارێک بە بەرقەدی قاوەیی کە لق و گەڵاکانی لە شێوەی خۆرە و لە ٢١ تیشکی گەورە و ١٩ تیشکی بچووک کە هێمایەکن لە پەلی دارەکە و ئەستێرەیەکی سووری پێنج پەر لە ناوەڕاستی خۆرەکە جێدەگرێت و وشەی KODAR بە رەنگی سوور لەژێر بەرقەدی دارەکە دەنوسرێت.
– خاڵی پێنجەم
بنەما و پرەنسیپی سیستەم
١. KODAR، سەربەخۆیی ئایدۆلۆژیک- رێکخستنی و یەکێتی کۆنفێدڕاڵی دیمۆکراتیک بە بنەما دەگرێت.
٢. لە دژی هەر چەشنە داگیرکاری و قڕکردنی فەرهەنگی و جەستەیی تێکۆشان دەکات و لە مافی دیمۆکراتیکی کۆمەڵگاکانی رۆژهەڵاتی کوردستان پارێزگاری دەکات.
٣. لە سەر بنەمای سەربەخۆیی دیمۆکراتیک لە میراتی مێژوویی، فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی گەلان رێز دەگرێت. هەوڵ دەدات لە بواری کرداریدا، مافی رێکخستنی ئازاد و دیمۆکراتیکی گەلی کورد، لەیاسای بنەڕەتی ئێراندا لە رێگەی (دانوستان) مۆزاکرە لەگەڵ دەوڵەت دیاری بکات.
٤. کۆمەڵگایەکی هاوبەشە کە تاکەکان و کۆمەڵانی ئازاد بە ئیرادەی زاتی خۆیان پێکیدەهێنن. هێزێکی یەکانگیری ئیرادەی ئازادی تاک و گرووپەکانە کە بڕیاریان داوە لەناو KODAR دا کۆببنەوە.
٥. رێکخستنی کۆمەڵگاکان لەسەر بنەمای “تاک- هاووڵاتی دیمۆکراتیکی ئازاد و کۆمۆناڵ” لە چوارچێوەی مەجلیسەکانی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک لە سەر بنەمای هێز و تواناکاری زاتی خۆیان وەدیدەهێنێت.
٦. لە بەرامبەر تاکگەرایی سیستەمی سەرمایەداری، ژیانی کۆمیناڵ و هاوبەش لە هەموو گۆڕەپانەکاندا پەسەند دەکات و پەرەی پێدەدات.
٧. رێبازی ئازادی ژن پەسەند دەکات و پەرەی پێدەدات و دژی هەر چەشنە هزر و سیستەمی پیاوسالاری تێکۆشان دەکات.
٨. پارادایمی کۆمەڵگای ئێکۆلۆژی- دیمۆکراتیک لە سەر بنەمای ئازادی ژن پەسەند دەکات و دژی هەر جۆر و شێوازی پیاوسالاری و پیرسالاری دەست بە تێکۆشانێکی هەمە لایەنە دەکات.
٩. ژیانی ژینگەپارێزی بە بنەما دەگرێت و پەرەدان بە زانستی ژینگەپارێزانە و کۆمەڵایەتی دەخاتە ئەولەویەتەوە.
١٠. ژیان لە کۆمەڵگای ئەخلاقی- سیاسی بە بنەما دەگرێ، سیاسەتی دیمۆکراتیک رێکخستن دەکات و لە سەر ئەم بنەمایە خۆبەرێوەبەری کۆمەڵگا پەرە پێ دەدات.
١١. بۆ پێشخستن و دانە پەسەند کردنی شۆناسی کۆردی لە هەموو ئاستەکانی کۆمەڵایەتی و سیاسی تێکۆشان دەکات. پەرەدان و پتشگیری لە مافی هەموو گەلان و ئەو چین و توێژانەی کە کوردستان ژیان دەکەن، هەر وەها پەرەدان بە فەرهەنگ و پەروەردە بە زمانی دایکی و خۆبەڕێوەبەری و خۆبەڕێکخستن کردنی ئەوان بە بنەما وەردەگرێت.
١٢. خۆبەڕێوەبەری ئابووری پابەندە لە بەهێز کردن و سامانمەند کردنی چاودێری کۆمەڵگا لە سەر ئابووری و بازاڕی ئابووری کۆمیناڵ پەرە پێدەدات.
١٣. لە بەرامبار کردەوەگەلی دەوڵەت ــ نەتەوە وەک نکۆڵی و لە ناوبردن، قڕکردنی فەرهەنگی و جەستەیی لە سەر وڵات، گەل و ئازادی کۆمەڵگای کورد و ئەو گەلانەی کە لە کوردستان دەژین، لە سەر بنەمای پاراستنی زاتی تێکۆشان دەکات.
١٤. لە رێگای پیادە کردنی پرەنسیبەکانی کۆنفێدڕالیزمی دیمۆکراتیک. یەکڕیزی و یەکێتی کوردستان بە بنەما دەگرێ. دامەزراندنی کۆنفێدڕاسیۆنی دیمۆکراتیکی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات بە بەشێک لە ئارمانجەکانی خۆی.
١٥. ئەو کۆمەڵانە نەتەوەییە گەورانەی کە بە هۆی کێشانی سنوورەکانی دەسکردە، لەلایەن دەوڵەتەکانەوە بە شێوازێکی بەردەوام مەجبوور کراون کە پێکەوە شەڕبکەن لە چوارچێوەی نەتەوەی دیمۆکراتیکی هاوبەش لە سەر بنەمای ” بەرابەری، ئازادی و دیمۆکراسی” لە لای یەک کۆیان دەکاتەوە.
– خاڵی شەشەم
پێناسەی تاک- هاووڵاتیKODAR:
هەموو ئەو کەسانەی کە پرنسیپ و بنەماکانی KODAR پەسەند دەکەن، وەەکوو هاووڵاتی KODAR دێنەژمار.
– خاڵی حەفتەم
سیستەمی تاک- هاووڵاتی دیمۆکراتیک، ئازاد و یەکسان:
هەموو هاووڵاتیانیKODAR ، لە ماف و ئازادیەکانی پەسەندکراو لەم پەیماننامەدا بەهرەمەندن. KODAR و هاووڵاتیەکەی، بەرپرسیاری لە بەرامبەری یەکتر و پابەندبوون بە پرەنسیپەکانی ئەم پەیماننامەیە، وەکوو بنمای ئەخلاقیبوون دەزانن. تاک دەتوانێ بە شێوازێکی گونجاو لەگەڵ جیاوازییەکان، بەشداربێت لە زیاتر لە یەک شۆناسی هاووڵاتی بوون و یان لە هاووڵاتی KODAR دەرکەوێت.
بەشی دووهەم
مافەکان و ئازادییە بنچینەیەکان
– خاڵی هەشتەم
١. بنەما و پرەنسیپی پەیماننامەی KODAR، لە هەموو یاساکان بە بنەما وەردەگیردرێت.
٢. KODAR جاڕنامەکانی مافی مرۆڤ پەسەند دەکات و لەوان پشتگیری دەکات و لە کار و باری بەڕێوەبەریدا، بە بنەمایان وەردەگرێت.
٣. هەر کەسێک مافی ئەوەی هەیە لە نرخ و کەرامەتی مرۆڤایەتی خۆی پارێزگاری بکات. بە هیچ چەشنێک ناکرآ کەسیک ئیعدام، ئەشکەنجە و بآڕێزی پێبکرێت.
٤. لە سیستەمی KODAR هیچ کەس یان رێکخراوێک ناتوانێ بەهیچ جۆرێک یان هۆکارێک مافی ژیان لە ئینسان بستێنێت.
٥. هەر تاکێک لە مافی بەشداربوونی ئازادانە لە سیاسەتی دیمۆکراتیک بەهرەمەندە.
٦. ناکرێت هیچ کەسێک بە هۆکاری جیاوازی ئەتنیکی، دینی، ئایینی، فەرهەنگی، شۆناسی کۆمەڵایەتی و زایەندی بآڕێزی پآبکرێت، یان ئیمتیازێکیان پێ بدرێت.
٧. پاراستنی رەوا لە هەمبەر نزیکبوونەوەی دەسەڵاتگەرایانەو و تووندوتیژانە لە چوارچیوەی یاسا و نۆرمگەلی کۆمەڵایەتی مافی هەر تاکێکە.
٨. مافی ئازادی ڕادەربڕین، باوەڕی، ئەندێشە، کردەوە و رێکخستن رێزی هەیە و دەپارێزرێ.
٩.هەر هاووڵاتی، یان کۆمەڵەیەکی KODAR مافی هەیە بە رێبازەکانی دیمۆکراتیک وەکوو مانگرتن، مان لە خواردن، رێپێوان، و بەرهەڵستکاری مەدەنی مافەکانی خۆی دەستەبەر بکات.
١٠. کۆمەڵەکانی فەرهەنگی، نەتەوەیی، ئەتنیکی، ئەخلاقی، ئایینزایی و ئایینیەکان لە مافی بەڕێوەبەری و دروست کردنی رێکخستنی دیمۆکراتیک و پارێزوانی لە فەرهەنگ و پەرەپێدانی کۆمەڵگای خۆیان بەهرەمەندن. هێچ تاک یان گرووپێک ناتوانێ باوەڕییەکانی خۆی لە رێبازی زەبر و زەنگەوە لە سەر کەسان یان گرووپەکانی دیکە داسەپێنێ.
١١. ژیان لە کۆمەڵگاگەلی ژینەگەپارێز مافی بنچینەیی و بنەڕەتی هەر کەسێکە و هەر تاکێک دەتوانێ سەرچاوە سروشتییەکان بە مەرجی پاراستنی ژینگە و بەدوور لە تاڵانکاری و لە چوارچێوەی دەستەبەر کردنی پێداویستیە سەرەکییەکانی کۆمەڵگا بەکاربێنێت.
١٢. گەلان و کۆمەڵگاکان لە مافی ئازادانەی دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان بەهرەمەندن. بەرخۆدانی گەلان و کۆمەڵەکان لە بەرامبەر قڕِکردنی فەرهەنگی و جەستەیی و هێرش بۆ نرخەکان و بەرهەمەکانیان وەکوو مافێکی رەوا دێتەهەژمار.
١٣. بەرهەمی دەستی و هزری هەر کەسێک دەپارێزرێ و بەرگیری دەکردرێت لە تاڵان کردنی.
١٤. هەر هاووڵاتی و کۆمەڵگایەکی فەرهەنگی مافی هاوکاری هەیە لەگەڵ رێکخراوە دیمۆکراتیکەکانی ناونەتەوەیی و رێکخراوەکانی ناوخۆیی لە سەر بنچینە و پرەنسیپی KODAR.
١٥. ژنان کە هاووڵاتی ئازاد و بەرابەرن، لە مافی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری بەهرەمەندن و بە هەبوونی ناسنامەی خۆیان بە شێوازێکی بەرابەر لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگادا بەشداردەبن. یانی مافی دامەزراندنی پارتی و بەشداری کردنیان لە هەموو گۆرەپانەکان هەیە. هەر ژن و پیاوێک مافی تێکۆشان دژی پیاوسالاری و رێکخستن کردن بە ئامانجی داڕشتنی بناغەی کۆمەڵگای بەرابەر، ئازاد ودیمۆکراتیکیان هەیە.
١٦. منداڵان مافی بەهرەمەندنی لە تەندروستی رۆحی، جەستەیی و هزریان هەیە. پەروەردە و پێشخستنی ئەوان لە لایەن بنەماڵە و رێکخراوەکانی کۆمەڵگاوە دەستنیشان دەکرێت. هاووڵاتیبوونێک(تابعیت) کە لە سەرەتای منداڵیەوە دەستیان خستوە ناگۆڕدرێت. ناکرێ شەرەف و کەرامەتیان بنپێبکرێت. ناکرێ کاریان پێ بکردرێت یان ژنیان بۆ بێنن، یان بدرێنە شوو، هەر وەها بنێردرێن بۆ شەڕ.
١٧. هاووڵاتییانی KODAR، بە بێ لە بەرچاو گرتنی هیچ جیاوازییەک یان ئیمتیازێک لەو مافانەی کە لە پەیماننامەی KODARداهاتوون بەهرەمەندن.
١٨. جوانان لە مافی بەشداری کردن لە هەموو چالاکییەکان و بەڕێوەبری لە هەموو گۆڕەپانەکانی KODAR بەهرەمەندن.
١٩. لە سیستەمیKODAR دا بەساڵاچووان لە مافی ژیانێکی بەختەوەر کە تێیدا کەرامەت و رێزی ئەوان پارێزراو بێت، بەهرەمەندن و بەستێنەکانی پێویست بۆ گواستنەوەی ئەزموونە بەکەڵکەکانی ئەوان بو ناو کۆمەڵگا ئامادە دەکرێت.
٢٠. لە سیستەمی KODAR، کەم ئەندامان مافی ئەویان هەیە کە لە هەموو دەرفەتەکانی تەندروستی، ئاسایش و پەروەردە بەهرەمەند بن.
بەشی سێهەم
ئەرکگەلی بنچینەیی
– خاڵی نۆهەم
١. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بەرپرسیاری و ئەرکی پاراستنی ئازادی و دیمۆکراسی گەلان و پێشخستنی کۆمەڵگای ئەخلاقی- سیاسی هەیە لە سەر بنچینەی ئەو پرەنسیپانەی کە لەپەیماننامەکەدا هاتووە.
٢. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، ژیانێک بە پێی پێوان و نۆرمی ئەخلاقی- سیاسی و کۆمەڵایەتی بە بنەما دەگرێت.
٣. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بە ئامانجی گەشەپێدانی ئازادی لە بەرێوەبەری کۆمەڵگادا بەشدار دەبێت و بەرپرسیارێتی خۆشی پێکدێنێت.
٤. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بە بنەما گرتنی ئەم یەکە کە کار، ئازادیە. ژیانی شەخسی و کۆمەڵایەتی و بەشداری خۆبەخشانە لە پێشخستنی کار و باری ژیانی بە بنەما وەردەگرێت.
٥. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، فێربوونی زمانی دایک و پەرەپێدانی بە بنەما وەردەگڕێت. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، ئازادی زمانی دایک، پەروەردەو پێشکەوتن لەم رێگایەدا بە بنەما دەگرێت.
٦. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بەهێز کردن، ژیاندنەوە و پارێزوانی لە نرخە مێژوویی و فەرهەنگییەکان بە بنەما دەگرێت.
٧. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، لە ژیانی خۆیدا لە سەر بنچینەی تێگەیشتنی کۆمەڵایەتی و ژینگە پارێزی هەڵسوکەوت دەکات و لەوانە پارێزگاری دەکات.
٨. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، لە کاتی هێرشی دەرەکی و قرکردنی فەرهەنگی، لە هەڵمەتی پاراستن خۆی، کۆمەڵگا و نیشتمانەکەی بەشدار دەبێت.
٩. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، دژی دەستدرێژی لە سەر نرخەکانی مرۆڤایەتی تێکۆشان دەکات و لەم پێناوەدا هەوکاری لەگەڵ هێز و هێمانەکانی دیمۆکراتیکی جیهان بە بنەما وەردەگرێت.
١٠. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بە پێی دروشمی ” بێ کۆمین ژیان نابێت” لە ژیانی کۆمیناڵدا بەشداری دەکات و پەرەپێدانی بە بنەما دەگرێت.
١١. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، لە سەر بنچینەی هێڵی ئازادی ژن، پەروەردە و راهێنانی خۆی و بەشداری لە ژیانی ئازاد بە بنەما دەگرێت.
١٢. هەر هاووڵاتییەکی KODAR، بە تێگەیشتن لەم یەکە کە کۆمەڵگای تەندروست لە کەسانی تەندروست پێک دێت، بەهرەمەندی پێویست لە زانیاری بێهداشتی کۆمەڵایەتی و پەرە پێدانی بە بنەما وەردەگرێت.
بەشی چوارەم
ئۆرگانە گشتیەکانی سیستەم
– خاڵی دەیەم
کۆنگرەی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان:
کۆنگرە بانترین ئۆرگانی بڕیارگرتنی “کۆمەلگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان”ە. بە پێی پەسەندکراوەکانی گرێبەستی KODAR، پەیڕەوی ناوخۆی خۆی دادەڕێژێت و لە سەر بنەمائ ئەوانە کار دەکات.
١. ئەندامانی کۆنگرە بە پێی نفووسی هاووڵاتیانی KODAR لە رۆژهەڵاتی کوردستان و دەرەوەی وڵات و هەروەها بە لە بەرچاوگرتنی رێکخستنەکانی کۆمیناڵ و رەنگاوڕەنگی فەرهەنگی و باوەڕی، دوو ساڵ جارێک لە لایەن گەلەوە هەڵدەبژێردرێت. کۆنگرە لە 151 کەس ئەندام پێک دێت. رادەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکان بە پێی رەگەز 40 لەسەدە. تەمەنی دەنگدان 16 ساڵە و پاڵێوراو بوونیش لە 18 ساڵیە. هەلبژاردنەکان بە پێی رەخساندنی هەلومەرجی گونجاو و بە پێی پەیڕەوی ناوخۆیی پێکدێن. هەڵبژاردنەکان لە ژێر بەرپرسیاریەتی دەستەی باڵای هەڵبژاردنەکان پێک دێن.
٢. کۆنگرە بە بەشداری زۆرینەی ئەندامان دوو (2) ساڵ جارێک بەڕێوەدەچێت. کۆنگرە، بە پێی داخوازی زۆرینەی شۆڕای بەڕێوەبەری و یا زۆرتر لە نیوەی ئەندامانی ئامادە، بە شێوازێکی نائاسایی بەڕێوەدەچێت و یا شش 6 مانگ بە دوا دەکەوێت.
٣. کۆنگرە؛ هاوسەرۆکیKODAR ، دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە، ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری، دیوانی باڵای داد، دەستەی باڵای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنەکانی هەمیشەیی هەڵدەبژێرێ. شێوازی کارکەردی قۆناغەکانی داهاتوو دیار دەکات و دادەڕێژێت. دەرئەنجامی کاری گۆڕەپانەکانی چالاکی لەڕێگای گۆزارشی بەڕێوەبەری و گۆزارشی کاری دیوانی باڵای داد، دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە و دەستەی باڵای هەڵبژاردنەکان پێشکەشی کۆنگرە دەکرێن و کۆنگرە لە سەر کاری گۆرەپانەکان و ئۆرگانەکان نەخشی چاودێری هەیە.
٤. دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە، لە سێ کەس پێکدێت کە بە دەنگی زۆرینەی دانیشتوانی کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرە هەڵدەبژێردرێن و ئەرکی بەڕێوەبردنی کۆنگرەیان لە ئەستۆیە. لە هەر دانیشتنێکی کۆنگرەدا ئەندامانی دەستەی سەرۆکایەتی دیوانی کۆنگرە بە دەنگدان هەڵدەبژێەردرێن.
٥. دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە، بەرپرسی بەڕێوەبردن و رێکخستنی کاروبارەکانی کۆنگرەیە. هەروەها ریز(لیست)ی پاڵێوراوەکانی دیوانی باڵای داد و دەزگای باڵای هەڵبژاردن و کۆمیسیۆنەکانی هەمیشەیی بۆ دەنگدان پێشکەشی کۆبونەوەی گشتی دەکات.
٦. دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە، بە شێوازێکی هاوئاهەنگ لەگەڵ گۆڕەپانەکانی پەیوەندیدار چالاکیگەلێک لەپێناو دامەزراندن و بەرفراوانکردنەوەی مەجلیسەکانی گەل بە ئامانجی پێشخستنی سیستەمی کۆنفێدڕالیسمی دیمۆکراتیک پێشدەخات و لەسەر چالاکییەکانیان چاودێری دەکات.
٧. دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرە، بە دروستکردنی کۆمیسیۆنەکان چالاکییەکانی پێشدەخات. پێشنیار، پەسەندکراو، و گەڵالە و پرۆژانەی کە دراونەتە کۆنگرە لە لایەن لێژنەگەلی پێکهاتوو لە ٧ تا ٨ کەسی رێکدەخرێن و سەرەڕاست دەکرێنەوە.
– خاڵی یازدەهەم
دەزگای باڵای هەڵبژاردن:
ریزی پاڵێوراوەکانی دەزگای باڵای هەڵبژاردن لە لایەن دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرەوە پێشکەش دەکرێن و لە لایەن کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرەوە پەسەند دەکردرێن. لە سێ ئەندام پێکدێت. بانترین ئۆرگانە لە داڕشتنی بەرنامە، بەڕێوەبەری و پێشخستنی رفراندۆم و هەڵبژاردن. چالاکییەکانی خۆی بە پێی پەیڕەو و یاسای پەسەندکراو پێشدەخات. دەزگاکانی خۆی بۆ چاوەدێری و پێداچوونەوە بە سەر سکاڵاکانی تۆمارکراو لە سەر هەڵبژاردن دادەمەزرێنێت. بریاری کۆتایی دەزگای باڵای هەڵبژاردن دوای پێداچوونەوە بە سکاڵاکانی هەڵبژاردنی، دەردەکرێت.
سەبارەت بە بابەتی هەستیار کە پەیوەندی بە هەموو کۆمەڵانی کوردستانەوە هەیە رێفراندۆمی سەرانسەری دەکرێت. ئەگەر سەبارەت بە هێندێک لە بڕیارەکان، شکایەت و ناکۆکی نێوان هەرێمەکان یا کۆمەڵگاکانی جودا لەگەڵ یەکتر بە رێبازی رێککەوتن چارەسەر نەکرێت، رێفراندۆم ئەنجام دەدرێت. ئەگەر بڕیارەکانی هەرێمی و کۆمەڵگاکان دژی پرەنسیپ و ئامانجەکانی پەیڕەوی ناوخۆ بن، دەزگاکانی باڵای بڕیاردانی گەل، خاوەنی بەکار بردنی مافی وێتۆن. ئەکرێت ئەم ناکۆکیانە بخرێنە رێفراندۆم سەرانسەریشەوە.
– مادەی دوازدهەم
شۆڕای بەڕێوەبەری:
١. هاوسەرۆکایەتی شۆڕای بەڕێوەبەری(یەک ژن و یەک پیاو) لە کۆبونەوەی گشتی کۆنگرەیKODAR دا و لە لایەن ئەندامانەوە هەڵدەبژێردرێن. هاوسەرۆکایەتی لەنێوان دوو کۆنگرەدا ئەرکی سازدانی هاوئاهەنگی و تەبایی نێوان هەموو چالاکییەکانی شۆڕای بەڕێوەبەری بە ئەستۆیە و هەموو بڕیارەکانی گرێدراو بە قۆناغەکان بە شێوازێکی هاوبەش و هاوئاهەنگ لەگەڵ شۆڕای بەڕێوەبەری وەردەگرێت. هاوسەرۆکایەتی بە پێی پێداویستییەکان دەتوانێت جێگرەکانی خۆی لە نێوان ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری دەستنیشان بکات.
٢. شۆڕای بەڕێوەبەری لە 19 کەس پێکدێن، و لەلایەن هاوسەرۆکایەتی شۆڕای بەڕێوەبەری بۆ کۆبوونەوەی گشتی پێشنیار دەکرێن و لە لایەن کۆنگرەوە پەسەند یان رەد دەکرێنەوە. ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری ٢ساڵ جارێک لە لایەن ئەندامانوە لە رێگای دەنگدانی شاراوە بە دەنگی زۆرینەی بەشداربوانی کۆنگرە هەڵدەبژێردرێن.
٣. هەموو دەزگاکان، گۆڕەپانەکان و کۆمیتەکانی ناو KODAR بەڕێوەدەبات و ئۆرگانەکانی کارگێڕی KODARیشە. بەرپرسە لە پێکهێنانی پەسەندکراوەکانی کۆنگرە و بڕیارەکانی ئۆرگانی داد. سەبارەت بە چالاکیبەکانی خۆی راپۆرت دەداتە کۆنگرە و لە بەرامبەر کۆنگردا بەرپرسە. لە هەموو دەزگاکان، کۆمیتەکان و بەشەکان بە شێوازێکی رێک‌وپێک راپۆرت وەردەگرێت و لە ئەگەری پێویستی فەرماننامە دەردکات.
٤. شۆڕای بەڕێوەبەری ٣ مانگ جارێک بە بەشداری زۆرینەی ئەندامان کۆبوونەوە دەکات. سەرۆکایەتی کۆبوونەوەکەی شۆڕای بەڕێوەبەری لە ئەستۆی هاوسەرۆکایەتیە. بە پێی داخوازی هاوسەرۆکایەتی و یەک لە سێی ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری، کۆبوونەوەکانی پێش و یان دوا دەخرێت.
٥. شۆڕای بەڕێوەبەری بە پێی گۆڕەپانەکانی چالاکی و کۆمیتەکانی، خۆی بەرێکخستن دەکات و بەڕێوەبەرایەتی دەکات. ئەو بابەتانەی کە گڕیدراون بە پەیوەندی نێوان بەشەکان و کۆمیتەکان هاوسەرۆکایەتی هاوئاهەنگیان دەکات.
٦. لە ئەگەری ئەوەدا کە بە هەر هۆکارێک ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری کەم بکرێنەوە، شۆڕای رێوەبەری بە دەنگی زۆرینەی ئەندامان، دەتوانن ئەندام و ئەندامانی نوێ هەڵبژێرن.
٧. شۆڕای کارگێڕی لە ئەگەری پێویستی بۆ وەرگرتنی بڕیارەکان سەبارەت بە سیاسەتە بنچینەییەکان و یا دروست کردنی دامەزراوە و دەزگاکانی نوێ، پیشنیازی خۆی پێشکەش بە کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرە دەکات.
٨. لە ئەگەری ژیان لەدەستدان، دەست لە کار کێشانەوە و یا لاوازی هاوسەرۆکایەتی لە جێبەجێ کردنی ئەرکەکانیان، تا کاتی بەڕێوەچوونی کۆنگرە، جێگرانی هاوسەرۆکایەتی بە شێوازێکی وەکاڵەتی ئەرکەکانی ئەوان جێبەجێ دەکەن.
– خاڵی سێزدەهەم
گۆڕەپانەکانی چالاکی:
شۆڕاکانی کارگێڕی لە چوارچێوەی گۆڕەپانەکانی بنچینەیی چالاکییەکانی رێکخستن دەکات و پێکیان دێنێت. بۆ بەڕێوەبەری هەر بەش یا گۆرەپانێکی چالاکی ٣ تا ٥ کەس لە ئەندامانی شۆڕای بەڕێوەبەری لەو بەشەدا جێگا دەگرن. گۆڕەپانەکانی چالاکی بە شێوازێکی رێک‌وپێک گوزارشی چالاکییەکانیان خۆیان دەدەنە شۆڕای بەڕێوەبەری و بڕیارەکان و رێزکنامەکانی شۆڕای بەڕێوەبەری جێبەجێ دەکەن. کاروبار و بەرنامەی چالاکییەکانی خۆی بە پێی پەیڕەوی ناوخۆیی پێشدەخات و پێشکەشی هاوسەرۆکایەتی شۆڕای بەڕێوەبەری دەکات بۆ پەسەندکردن. لە ئەگەری پێویست، دامەزراوەکان و رێکخراوەکانی چالاک توانای ئەوەیان هەیە لە ژێر چەتری خۆیاندا لێژنە پێکبێنن و لەچوارچیوەی خەباتی خۆیاندا دەتوانن ئاکادێمی و ناوەندی پەروەردە دا بمەزرێنن.
ئا- گۆرەپانی ئایدیۆلۆژیک
هەموو چالاکیەکانی ئایدیۆلۆژیکی ناو سیستەمی KODAR بەرێکخستن دەکات، لە رێگای لێژنەکانی ژێرەوە خەبات و کاری خۆی ئەنجام دەدات:
١. لێژنەی زانست و رووناکبیری: بۆ دژبەری لەگەڵ مۆدێڕنیتەی کاپیتالیستی و پێشخستنی مۆدێڕنیتەی دیمۆکراتیک چالاکی بەرفەراوان لە بوارەکانی تیۆریک، رووناکبیری، ئاکادێمی و زانست بەڕێوەدەبات. بۆ پەروەردە و پێگەیاندنی هزری نەتەوەی دیمۆکراتیک لە رێگای دامەزراندنی هەموو جۆرە ئاکادێمی لە گۆڕەپانەکانی فەرهەنگی، ئابووری، یاسایی، کۆمەڵایەتی، سیاسی…. کار دەکات. لەم بوارەدا لەگەڵ هەموو گۆڕەپانەکانی KODAR بەشێوازێکی هاوئاهەنگ کار دەکات، لە بەرامبەر پەروەردەی کادر و چالاکانی KODAR و پەروەردەی دیمۆکراتیکی گەل بەرپرسە.
٢. لێژنەی فەرهەنگ و هۆنەر: فەرهەنگ لە واتای گشتی خۆیدا هەمان جیهانی واتایی، ئەخلاقی و جوانی‌ناسانەی کۆمەڵگا، هاوڕێ لەگەڵ دەزگاکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابووریە. مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری فەرهەنگ و مێژووی نەتەوەکانی پارچەپارچە کردووە؛ بە ئارمانجی قازانجی زۆرتر گۆڕاوێتی و بەکاری دەهێنێت. لێژنەی فەرهەنگ و هۆنەر بە تێکۆشان لە بەرامبەر کاردانەوەی تێکدەرانەی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری فەرهەنگی راستەقینەی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک بەرز رادەگرێت. هەموو دەزگاکانی فەرهەنگی و هۆنەری لەم لێژنەیەدا دەتوانن خۆیان بەرێکخستن بکەن.
٣. لێژنەی چاپەمەنی – راگەیاندنەکان: خەبات و چالاکییەکانی چاپەمەنی و راگەیاندنەکان رێکدەخات و پەرەیان پی دەدات، لە سیاسەتی چاپەمەنی و راگەیاندنیدا پارادایمی کۆمەڵگای ئیکۆلۆژی- دیمۆکراتیک لە سەر بنەمای ئازادی ژن بە بنەما وەردەگریت. بە مەبەستی بەربەرەکانی لەگەڵ پاوانخوازی زانستی و بۆ تێپەڕبوون لە دەسەڵاتخوازی و سەقامگیرکردنی دیمۆکراسی تێکۆشان دەکات. هەوڵ دەدات هەر هەمووجۆرە بەڵگەو و زانیاری بە شێوازیکی راست بخاتە خزمەتی گشتی کۆمەڵگاوە.
٤. لێژنەی وێژە(ئەدەبیات): چالاکییەکانی وێژەیی کە بەستێنی رۆنێسانس لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئامادە دەکات پەرەپێدەدات و بەهاکانی خەبات و تێکۆشان دەکات بە بەرهەمی وێژەیی و لە چالاکییەکانی خۆیدا زمانی کوردی بە بنەما دەگرێت و پەرەی پێدەدات.
ب- گۆرەپانی سیاسی
گۆڕەپانی سیاسی لە بەرامبەر نکۆڵی و لەناوبردن و قڕکردنی فەرهەنگی کۆمەڵگای کوردستان بەرپرسە سەبارەت بە پەرەپێدان و رێکخستنکردنی سیاسیی نەتەوەی دیمۆکراتیک لە رۆژهەڵاتی کوردستان و دەرەوەی وڵات. لە خەبات و تێکۆشانیدا سەبارەت بە بونیادنانی کۆمەڵگای ئیکۆلۆژیک و دیمۆکراتیک بەرپرسە لەمەڕ پێشخستنی زانستی کرداری و رێکخستنی و بەرپرسی بۆنیادنانی سیستەمی یاسایی دیمۆکراتیکە.
١. لێژنەی سیاسی: بەرپرسیاری گەشەپێدانی چالاکی سیاسی و چاودێریکردنێتی، لەسەر بنەمای سیاسەتی دیمۆکراتیک لە رۆژهەلاتی کوردستان و گۆڕەپانەکانی دەرەوەیە. لەگەڵ بزاڤ و پارتەکانی دیکەی سیاسی پەیوەندی و هاوپەیمانی ستراتێژیک پێشدەخات.
٢. لێژنەی ئێکۆلۆژی و بەڕێوەبەرانی هەرێمی: مۆدێلی بەڕێوەبەری هەرێمی دیمۆکراتیک و کۆمەڵایەتیە کە لە سەر بنەمای ئابووری ئێکۆلۆژی و ئازادی ژن راوەستاوە و خۆی بە رێکخستن دەکات. لە شار و گوندەکان رێکخستنی کۆمیناڵ پەرە پێدەدات و بەڕێوەبەری زاتی کۆمیناڵ پراکتیزە دەکات. خەباتی پێویست بۆ وەدەستخستنی زانستی ژیانی و رێکخستنی ئێکۆلۆژیک پەرە پێدەدات، هەم لە ناوخۆ و هەم لە ئاستی نێونەتەوەیی لەم بارەیەوە هاوکاری پێشدەخات.
٣. لێژنەی کاروباری دەرەوە: لە پێناو سیاسەتەکانیKODAR خەباتی دیپلۆماتیک ئەنجام دەدات. دیپلۆماسی نەتەوەی دیمۆکراتیک، ئامێری پێشخستنی ئاشتی، یەکگرتوویی دانوستانی خۆلقکارانەی هەرچی زۆرتری نێوان گەلانە و سەرکێشی چارەسەری کێشەکان دەکات. هەڵگری پەیامێکە کە خاوەنی نرخە پایەبەرزەکانی ئەخلاقی و سیاسیە. لە بواری پەرەپێدان و سەقامگیری پەیوەندییە دۆستانەییەکان و پرۆسەگەلێک کە قازانجی دوولایەنەیان هەیە لە نێوان گەلانی دراوسێ رۆلێکی گرینگی هەیە. هێزی سازدەری کۆمەڵگاکانی هاوبەش و رێکخەری سەنتێزگەلێک لە کۆمەڵگاکان، ئاستێکی بەرزتردایە. بۆ چارەسەری پرسی کورد لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەگەڵ دەوڵەتەکان، پارتەکان، هێزکانی سیاسی و مەدەنی، دەزگاکانی یاسایی و … خەباتی دیپلۆماتیک بەڕێوەدەبات.
٤. لێژنەی یاسا: سیستەمی دادی KODAR لە سەر بنەمای پرەنسیپەکانی حقووقی دیمۆکراتیک و ئەخلاقی کۆمەڵایەتی رێکدەخات. سیستەمی دادی کۆمەڵایەتی و دەزگاکانی پەیوەستی پێکدینێت. سەبارەت بە جەنایەتی جەنگی و بنپآکردنی مافی مرۆڤ لێکۆڵینەوە دەکات. سەبارەت بە چارەسەرکردنی پرسی کورد لە چوارچێوەی پێوانەکانی مافگەلی دیمۆکراتیک، ئازادیخوازانە و یەکسانیخواز و لە سەر بنەمای ویژدانی کۆمەڵایەتی، تێکۆشان دەکات. لە گەڵ دەزگاکانی یاسایی و مافی مرۆڤ پەیوەندی دەگرێت و راوێژ و هاوکاریان لەگەڵ دەکات.
ج- گۆڕەپانی کۆمەڵایەتی
بۆ پێشخستنی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازاد، دەبێت هەموو رەنگ و چینەکانی کۆمەڵگا بەشداری بکەن. پێویستە هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا ئاگادار بکاتەوە و ریکخستنیان بکات. لەم پێناوەدا بۆ پێکهێنانی مەجلیسەکان و کۆمۆنەکان بۆ بەڕێوەبەری کۆمەڵگا و دروست کردنی پێکهاتەی دیمۆکراتیک و ئازاد بە پێی تایبەتمەندییەکانیان هەوڵدەدات. بە پێشخستنی چالاکی تایبەتبەخۆ و ئازاد، خۆی سامانمەند و کارامە دەکات. هەموو دەزگاکان و لێژنەکانی گۆڕەپانی کۆمەڵگای ئازاد بە هاوئاهەنگی و یەکریزی ئەرکەکانی خۆیان جێبەجێ دەکەن و بەرپرسیارێتیەکانیان پێکدەهێنن. ژنان و گەنجان بەرپرسی پێشەنگایەتی لە گۆڕەپانی کۆمەڵایەتین.
١. لێژنەی زمان و پەروەردە: بەرپرسی پەرەپێدانی سیستەمی پەروەردە لە ئاستە جیاوازەکانە لە سەر بنەمای هزری نەتەوەی دیمۆکراتیک و بەستێنی پەروەردەی زمانی کوردی و زمانەکانی دایکی ئامادە دەکات. پرۆژەگەلیک بۆ پەروەردەی هەموو بەشەکانی کۆمەڵگا و بەتایبەت منداڵان و گەنجان پێش دەخات و دامءدەزگاکانی پەیوەندیدار بەو یەکەوە دروست دەکات.
٢. لێژنەی زەحمەتکێشان: بە مەبەستی رێکخستنی بەشداریکردنی کارامە لەژیانی کۆمەڵایەتیدا کرێکاران، جووتیاران، کرێکارانی خزمەتگوزاری گشتی، بازارییەکان و هاوشێوەی ئەوانە، بۆ پێکهێنانی رێکخراوەکان، نووسینگەکان، تەعاونییەکان، سەندیکاکان و یەکێتییەکان هەوڵدەدات و بۆ جێبەجێ کردنیان تێکۆشان دەکات. لە کاری سیاسەتی دیمۆکراتیک – وەکوو لقێکی بنگەیی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک- رۆڵ دەگێرێت. بە مەبەستی بەرەوپێشبردنی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی ئەو چین و توێژانە پرۆژە پێشکەش دەکات و دەیانخاتە بواری کرداریەوە. رەنج و بەرهەمی دایکان پیرۆز دەزانێ و بۆ ئەوەی ئەو زەحمەتانەی کە لە ماڵ دەیکێشن، بگەنە نرخی راستەقینەی خۆیان، کار دەکات. لە بەرامبەر بێکاری تێکۆشان دەکات و چین و توێژانە بێکارەکان وەردەگەڕێنێتە هێزێکی رێکخستنکراو و کارامە.
٣. لێژنەی رێکخستن کردنی بنەماڵەی شەهیدان: بنەماڵەی شەهیدانی رێگای ئازادی لە رۆژهەڵاتی کوردستان رێکخستن دەکات. پێویستە سەبارەت بەم یەکە ئارشیوی شەهیدان ئامادە بکات.
٤. لێژنەی تەندروستی کۆمەڵایەتی: بە ئامانجی چارەسەری گرفتەکانی تەندروستی گەل، پرۆژە دەسنیشان دەکات و جێبەجێیان دەکات و بۆ ئەم مەبەستە لە بۆنیادنانی دامەزرواەگەلی بەکەڵک و سوودمەنددا پیشەنگی دەکات. هەروەها لەگەڵ رێکخراوەکانی پەیوەندیدار بەم یەکەوە هاوکاری پێویست دەکات و هاوئاهەنگی نێوان دامءدەزگاکان لە ئەستۆ دەگرێت. بۆ پەرەپێدانی هۆشیاری و تێگەیاندن سەبارەت بە تەندروستی کۆمەڵایەتی بە مەبەستی دامەزراندنی ئاکادێمی هەوڵدەدات و دژی هەر چەشنە بازەرگانی چەوسێنەرانە لە سەر بنەمای سوودپەرستی سەبارەت بە تەندروستی تێکۆشان دەکات.
٥. لێژنەی ئایینەکان، باوەڕییەکان و گرووپە کۆمەڵایەتییەکان: دژی فکری ئانتی دیمۆکراتیک و دەوڵەت- نەتەوەگەرا کە رەنگەکان و جیاوازییەکان پەسەند ناکات، تێکۆشان دەکات. بۆ ئەوەی کە باوەڕمەندانی ئایینەکان، ئایینزاکان و ئەندامانی گرووپە کۆمەڵایەتییەکان بتوانن بە شێوازێکی ئازادانە و سەربەست خۆیان بەڕێکخستن بکەن و بەشدارییەکی بەرامبەریان لە ئاستی ژیانی کۆمەلایەتی هەبێت تێکۆشان دەکات. لە نێوان ئەو گرووپە کۆمەڵایەتیانە، رێکخراو و دامەزراوەی گونجاو لەتەک هزری نەتەوەی دیمۆکراتیک پەرە پێدەدات و دەرفەت و دەرەتانی هاوکاری نێوانیان فەراهەم دەکات.
٦. لێژنەی کۆمەڵایەتی: سەبارەت بە داڕشتنی پرۆژە و چارەسەری گرفتەکان و پەروەردە سەبارەت بە کاروباری ژینگەپارێزی، وەرزش، کۆچبەری، ئاشتی کۆمەڵایەتی و بە تایبەت رێکخراوە مەدەنیەکان، هەوڵدان دەکات، پشتیوانی و هاوکاری لە دامءدەزگاکان و رێکخراوەکانی چالاک لەو بورانەدا دەکات.
د- گۆڕەپانی پاراستنی رەوا
بە هەموو هێزی خۆی لە بەرانبەر سیاسەتەکانی نکۆڵی، پاکتاوکار و قڕکردنی فەرهەنگی و جەستەیی لە لایەن هەر چەشنە دەسەڵاتدارییەک، بەرپرسیاری پاراستنی ئازادییەکان و مافی دیمۆکراتیکی گەلانی کوردستان و خاوەندارێتیان لە ئەستۆ دەگرێت. هێڵی پاراستنی رەوا لە هەموو چالاکییەکانی خۆیدا بە بنەما دەگرێت و خۆڕاگری لە سەر بنەمای خاوەندارێتی لە شۆناسی کۆمەڵانی دیمۆکراتیکی کوردستان و پێداگری لە سەر خواستی ژیانی دیمۆکراتیک و ئازادانە بە شێوازێکی توکمە و پتەو بەرەو پێشەوە دەبات. لەم بوارەدا پەروەردە و رێکخستنەکانی پێویست لە نێوان کۆمەڵگا دروست دەکات و پەرەیان پێدەدات. هاووڵاتیKODAR دەبێت لە رێی بەرز کردنەوەی ئاستی زانیاری و پەروەردە سەبارەت بە پاراستنی رەوا، ئامادەیی پێویست بۆ پاراستنی رەوا یاخود هاوکاری لەم بوارەدا وەدەست بخات و لە خۆی و کۆمەڵگاکەی بەرگری بکات.
هێزەکانی پاراستنی رەوا. بڕیارەکانی خۆی لەو کۆنفرانسانەی کە بەڕێوەیان دەبات وەردەگرێت. هێزەکانی پاراستنی گەڵ لە نێو سیستەمی KODAR دا خاوەن رێکخستنی تایبەت بە خۆیانن. لە رێی ناوەندی گۆرەپانی پاراستنی رەوا، لەگەڵ ئۆرگان و دەزگاکانی دیکە پەیوەندی دەگرێت. کاروباری ناوخۆیی بە پێی، پەیڕەویناوخۆ رێکدەخات. شۆڕای بەڕێوەبەری کۆدار، ئەندامانی دەستەی فەرماندەیی گۆڕەپانی پاراستنی رەوا پەسەند دەکات.
هێزەکانی پاراستنی رەوا، خۆی لەسەر بنەمای هاوئاهەنگی لەگەل گۆڕەپانەکانی پاراستنی رەوا لە چوارچێوەی پارێزوانی لە گەل، لەهەموو بەستێنەکان ئامادە دەکات و گرینگی و ئەولەویەت دەداتە سیاسەتی پاراستن. لە بەرامبەر هەموو کاروباری ئەمنییەتی گیانی و مادی کۆمەڵگا بەرپرسیارە. لە بەرامبەر هەر جۆرە هێرشکاری دژی پێکهاتەی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان بەرپرسە و لە بەرامبەر هەر هەنگاونانەویەکی دەوڵەتەکان لە تێکۆشانی بەردەوام دایە.
هێزەکانی پاراستنی رەوای کۆمەڵگا: بە ئامانجی بەربەرکانێ لەگەڵ سیاسەتگەلی نوێی نکۆڵی و لەناوبردنی کۆمەڵگای کوردستان کە لە لایەن دەوڵەت و دەسەلاتەکانەوە پەیڕەو دەکرێت، بە تێگەیشتن لەوەی کە کۆمەڵگا بە باشترین شێواز دەتوانێت ئاسایشی ناوخۆییەکەی بەرقەرار بکات و پێداویستی ئەمنییەکانی دابین بکات، سیستەمی پاراستنی زاتی کۆمەڵایەتی دادەمەزرێنێت. لە خەباتی پاراستنی زاتی چالاکییەکانی دیمۆکراتیک وەکوو رێپێوان، بەڕێوەبردنی دانیشتنەکان و کۆبوونەوەی ناڕەزایەتی، سەرپێچی مەدەنی، مانگرتن و مان لە خواردن و راپەڕینش وەکوو رێکارگەلی پاراستنی رەوا دەستنیشان دەکات. لە بەرامبەری داگیرکاری، سەرکوت، ژێرچەپۆکەکردن و زەخت و گوشار، زۆر و هەر چەشنە کردەوەیەک کە ماف و ئازادییەکانی گەل بنپێ دەکات، چالاکییەکانی دیمۆکراتیک کردەوەگەلێکی حاشا هەڵنەگرن.
ه- گۆڕەپانی ئابووری:
سیستەمی ئابووری و سیاسەتی سامانی کۆنفێدڕالیزمی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک پەرە پێدەدا و دەیانخاتە بواری کردەوەیەوە. بە پێی زهنییەتی ئابووریی ئێکۆلۆژیک، کۆمۆناڵ و دیمۆکراتیک، بە مەبەستی پێشخستنی ئابووری گرووپگەلی کۆمەڵایەتی، ئاکادیمی پەروەردەیی دادەمەزرێنێت. لە سەر بنەمای پێداویستیەکان سەندیکای بازەرگانی و بەرهەم‌هێنەر دادەمەزرێنێت. بۆ دامەزراندن و سەرمایەگوزاری، بەرنامە و پرۆژە پێشدەخات و کرداریان دەکات. لە پێناو رێکخستن کردنی چالاکییەکانی، لە دوو بواری ئابووری و دارایی ئەرکەکانی پۆلین دەکات.
بەشی پێنجەم
رێکخستن کردنی سیستەم
– خاڵی دوازدەهەم
کۆمینەکان: سیستەمی KODAR، لە سەر کاری هاوبەش و گشتی راوەستاوە. سیستەمی دیمۆکراسی راستەوخۆ و بێ ناوبەینکارە. لە رێکخستنکردنی بنچینەیی هەموو چینەکانی کۆمەڵگا سەرچاوە دەگرێت. ئۆرگانەکانی بڕیارگتنی بنچینەیی بریتین لە گەرەک و شارەکان و دێهاتەکان و یەکینەکانی کاری کۆمیناڵ. کۆمینەکان، یەکینەکان و کۆمەڵانی کۆمەلگای ئەخلاقی- سیاسیە و هەر تاکێکی کۆمەڵگا دەبی لانی کەم لە یەک کۆمۆندا جێگا بگرێت و رۆڵ بگێڕێت.
بە تێگەیشتن و پشتبەستن بە هێزی زاتی خۆیان، بۆ چارەسەری کێشە و گرفتەکانی لە بوارەکانی سیاسی، فەرهەنگی، ئابووری، ئاسایشی و پاراستنی رەوای کۆمەڵگا هەوڵدان دەکات. لەم ئاراستەیەدا بە پشتبەستن بە دروست کردنی کۆمۆنەکانی گوند، گەڕەک و شارەکان، قۆتابخانە، کارخانە، تەعاونییەکانی جوتیاری و بازەرگانی، هێزی زاتی خۆی لە پێناو دەستەبەر کردنی پێداویستیەکانی خۆی و کۆمەڵگاکەی بەکار دێنێت.
– خاڵی سێزدەهەم
بەڕێکخستن کردنی شار و ناوچەکان:
ئا- مەجلیسی شار و ناوچە: رێکخراوەی بڕیار گرتنی شار یان بەشەکانی شارە کە بە پێی گەورەیی شار یان هەرێم لە چەندین ئەندامی هەڵبژێردراو بە گوێرەی پێویست، پێک دێت. نێوەی ئەندامانی، بە شێوازێ هەڵبژاردن لە مەجلیسی شار و ناوچەکان لە نێوان نوێنەرانی گرووپەکانی کۆمەڵایەتی و نیوەی دیکەیشی لە نوێنەرانی دانیشتوانی گشتی شار یان ناوچەکان کە لە رێگای هەڵبژارنی گشتی دیاری کراون و هەڵدەبژێردرێن. هەر مانگ کۆبوونەوەکانی خۆیان بە مەبەستی بڕیار وەرگرتن و هاوئاهەنگی لەمەڕ چۆنێتی بەڕێوەبردنی پرۆژە و پێشنیازە یاساییەکان کە لە لایەن رێخراوەکانی گەلەوە پێشنیار کراون بەڕێوەدەبەن. توانای بڕیار وەرگرتن دەرباری جێبەجێ کردن و دەستەبەر کردنی پێداویستیەکانی شار و ناوچەکانیان هەیە.
ب- کۆردیناسیۆنی شار و بەش: پێکهاتوو لە هاوسەرۆکایەتی(یەک ژن و یەک پیاو) و ئەندامانی هەڵبژێردراوی پێویست لە لایەن مەجلیسی شار و ناوچەکانە. ئەو بڕیارانەی کە گەل دەیانگرێت بە لە بەرچاو گرتنی ئیرادەی رێکخراوەکانی گەل و کۆمەڵگای مەدەنی وەگەڕیان دەخات. گوزارشی چالاکییەکانی پێشکەشی مەجلیسی شار و ناوچەکان دەکات. فەرماننامەکانی مەجلیسی ناوچەکان، شارەکان و پارێزگاکان و فەرماننامەکانی دەستەی کارگێڕی لە لەگەڵ بارودۆخی هەڵدەسەنگێنێت و لە ئەگەری گونجاوبوونیاندا، جێبەجێان دەکات.
– خاڵی چواردەهەم
رێکخستنی پارێزگا:
ئا- مەجلیسی پارێزگا: ئۆرگانی بڕیارگرتنی پارێزگایە کە ئەندامانی ئەو بە پێی جۆغرافیا و رەنگاورەنگی فەرهەنگی، ئایینی، ئەتنیکی، زمانی و رادەی نفووس دەستنیشان دەکرێن. مەجلیسی پارێزگا، رێکخراوی بڕیارگرتنی کۆمەڵگا و دانیشتوانی پارێزگایە. نیوەی ئەندامانی مەجلیسی پارێزگا، لە رێگای هەڵبژاردن لە لایەن کۆمەڵگاکانەوە بە شێوازیکی راستەوخۆ هەڵدەبژێردڕێن و نیوەی دیکەش لەو نوێنرانە پێکدێن کە لە لایەن کۆمەڵگاکان و گرووپەکانی گەلەوە و لە رێگای هەڵبژاردنەوە وەکوو نوێنەری ئەو کۆمەڵگایانە دەنێردرێنە مەجلیس. یاسا و رێساکانی هەڵبژاردن لە رێی یاساوە دەسنیشان دەکرێن. مەجلیسی پارێزگا، لە رێکخستن کردن و رێسای کاری خۆیدا، سیستەمی کۆنگرەی گەل و مەجلیسەکانی گەل بە بنەما دەگرێت؛ بە بنەما وەرگرتنی رادەی نفووس و بەربڵاوی نفووسی پاریزگا لە رادەیەی پێویستی ئەندامان پێک دێت؛ بە شێوازێکی رێک‌وپێک کۆبوونەوەکانی خۆی پێکدێنێت، چالاکییەکانی ئەنجامدەدات و هەڵیاندەسەنگێنێت و بڕیارگەلی پێویست وەردەگرێت؛ دەستەی کارگێڕی، چالاکییەکانی کۆمەڵایەتی دیمۆکراتیکی پارێزگا دەستنیشان دەکات و لە سەر کارەکانیان چاوەدێری دەکات.
ب- دەستەی کارگێڕی پارێزگا: پێکهاتووە لە هاوسەرۆکایەتی( یەک ژن و یەک پیاو) و ئەندامانی پێویست کە لە لایەن مەجلیسی پارێزگاوە هەڵدەبژێردرێن. بڕیارەکانی وەرگیراو لە لایەن مەجلیسی پارێزگاوە جێبەجێ دەکات و گوزارشی خەبات و چالاکییەکانی لەکۆبوونەوەکانی مەجلیسی پارێزگا پێشکەش دەکات. لەگەل هەبوونی دەسپێشخەری بۆ هەڵبژاردنی دروسترین و گونجاوترین شێوازی جێبەجێ کردن، بڕیارەکانی مەجلیسی گەل و کۆنگرەی KODAR دەخاتە بواری کرداریەوە.
– خاڵی پازدەهەم
گەلی کورد جیا لە رۆژهەڵاتی کوردستان، لە شوێن و هەرێمەکانی دیکەی ئێران نیشتەجێن. لە هەموو شوێنێکی ئێران، گەلی کورد لە چوارچێوەی کۆمۆن، مەجلیسی شار و ناوچە یان پارێزگا، خۆیان بەرێکخستن دەکەن و دەستەی کارگێڕی خۆیان هەڵدەبژێرن و نوێنەرانی خۆیان دەنێرنە کۆنگرەی کۆمەڵگای ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان(KODAR).
– خاڵی شانزدەهەم
کۆنفێدڕاسیۆنی فەرهەنگی و ئەتنیکی: هەر ئەتنیکێک یان گرووپێکی باوەری، فەرهەنگی و ئایینی لە هەر بەشێک لە نیشتمان، بە لە بەرچاوگرتنی تایبەتمەندییەکانی، رێکخراوەی دیمۆکراتیک و ئازادی خۆی بۆنیاددەنێ و بەڕێوەی دەبات. هاوکات نوێنەری خۆی دەنێرێتە کۆنگرەی KODAR.
– خاڵی هڤدەهەم
بەڕێکخستنکردنی کوردەکانی دەرەوەی وڵات: کۆمەڵێک لە کوردەکان کە لە وڵات و شوێنەکانی دیکەی جیهان دەژین بە لەبەرچاوگرتنی جیاوازی و تایبەتمەندییەکانی خۆیان رێکخستنی دیمۆکراتیکیان بە ئەندامێتی لە KODAR دا پێشدەخەن. دامءدەزگاکانی بڕیارگیری کە نوێنەرایەتی گەل لەم ناوچانەدا دەکەن دادەمەزرێنن و چالاکییەکانیان چاوەدێری دەکەن. بە پێی پێداویستیەکانی خۆیان سیستەمی دادوەری کۆمەڵایەتی خۆیان لە سەر بنەمای رێکخستنی کۆمیناڵ- دیمۆکراتیک دادەمەزرێنن و دەکەونە ناو چالاکییەوە.
بەشی شەشەم
سیستەمی رێکخستنی دیمۆکراتیک
– خاڵی هەژدەهەم
کۆمەڵگای ژنانی ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان بەکورتکراوەی (KJAR):
سیستەمی کۆمۆناڵ-کۆنفێدڕاڵی کۆمەڵانی ژنانە کە بە شێوەی چەترئاسا لە گۆڕەپانەکانی ئایدئۆلۆژیکی و سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی نەخشی پێشەنگ لە ئەستۆ دەگرێت. بە شێوەی سەربەخۆ و تایبەتبەخۆ، لە ناوەندی لێژنەکان و ئۆرگانەکانی بنەڕەتیKODAR دا جێگە دەگرێت و خۆی بەڕێکخستن دەکات. رێبازی ئایدۆلۆژیکی ئازادی ژنان دەکاتە بنەمای هەموو چالاکییەکانی خۆی و سەرقاڵی رێکخستنی تایبەتی ژنان دەبێت. بەم جۆرە نەخشی پێشەنگایەتی فکری و کردەوەیی لە کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان بەجێدەهێنێت. بە ئامانجی پێکهێنانی کۆمۆنەکان، کۆمەڵەکان، سەندیکاکان، تعاونییەکان، مەجلیسەکان و لێژنەکانی ژنان لە هەموو گۆڕەپانەکانی کۆمەڵگادا، تێکۆشـانی ئازادیخوازانە پەرەپێدەدات. ئەندامانی KJAR هەم لە بەرامبەر ئۆرگانەکانی خۆی بەرپرسیارن، هەمیش لە بەرامبەر رێکخراوە و دەزگاکانی KODAR کە KJAR تێیدا چالاکە ئەرکدارن. هەروەها وەکوو پێکهاتەی کۆنفێدڕاڵ لە بەرامبەر سیستەمی KODAR بەرپرسە.
– خاڵی نۆزدەهەم
بزاڤی جەوانانی KODAR:
پێکهاتەیەکی چەترئاسای ئایدئۆلۆژیک، سیاسی، کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییە کە تاکەکان و کۆمەڵانی جۆربەجۆری گەنجان لەخۆ دەگرێت و نەخشی پێشەنگی KODAR ی لەئەستۆیە. هەموو جەوانان لە هەرشوێنێکی کوردستان و دەرەوە دەتوانن بە شێوەی تاک یان گرووپ و کۆمەڵگا تێیدا بەشدار بن. لە هەموو بوارەکانی کۆمەڵایەتی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی تێگەیشتن و زانیاری جوانان و بەشداری کارامەی ئەوان، پەروەردە و بەڕێکخستن کردنیان، بۆ جێبەجێ کردنی پرۆژەکانی خۆبەڕێوەبەری، جوانان بە بنەما دەگرێت. دژی زایەندپەرەستی، پیاوسالاری، پیرسالاری، زهنییەتی مۆدێڕنیتەی کاپیتالیستی، دەسەڵاتخواز و لە خۆ نامۆ بوونی فەرهەنگی، جوانانی کورد تێکۆشان دەکات. بزووتنەوەی جەوانان لە هاوئاهەنگی لەتەک رێوەبەری ئۆرگانەکان و بەشەکانی کۆدار، بە شێوازێکی تایبەتبەخۆ، لەناو ئەو دامءدەزگایانەدا خۆی بەڕێکخستن دەکات. بەرزترین ئۆرگانی بڕیارگیرییەکەی کۆنگرەیە و ئۆرگانی کارگێڕی ئەو کۆردیناسیۆنە. ئەندامانی ئەو هەم لە بەرامبەر ئۆرگانەکانی خۆی هەمیش لەبەرامبەر ئۆرگانەکانی KODAR بەرپرسن.
– خاڵی بیستەم
پارت و رێکخراوەکانی سیاسی:
١. پارتە سیاسییەکان بەشێوازێکی ئازادانە دادەمەزرێن و بنەمای دامەزراندن، کار و چالاکی خۆیان لە سەر بنچینەی پەیڕەوی ناوخۆ رێکدەخەن و KODAR سەبارەت بە سیاسەتەکانیان بە هیچ شێوازێک بەرپرسیار نیە.
٢. دەبێت پارتەکان هەموو یاسا و رێساکانی خۆیان بە شێوازێکی روون و ئاشکرا پێشکەشی گەل بکەن. ئەو پارتە سیاسییانە کە قڕکردنی جەستەیی، چەواشەکاری دینی و زانستی پۆزیتویستی، زایەندپەرەستی، فاشیزم، دیکتاتۆری و توندوتیژی رەوایی پێدەدەن و موباحی دەبینن لە سیستەمی KODAR دا جێگایان نابێتەوە و رەواییان نییە.
– خاڵی بیست و یەکەم
دامەزراوەو کۆمەڵەکان:
لە پێناو چارەسەری کێشەکانی کۆمەڵگا و لە رێگای پێشخستنی دیمۆکراسی، مافی مرۆڤ و پارێزگاری لە ژینگە و تێکۆشان دژی گرفتەکانی کۆمەڵگا وەکوو پەرەپێدان بە هەژاری، بێکاری، فەحشا و مادەهۆشبەرەکان دادەمەزرێن. جێبەجێ کردنی رێساکانی دیمۆکراسی بە رەنگێکی کارامە و لەکاتی خۆیدا، بە بنەما دەگرن.
– خاڵی بیست و دووهەم
یەکێتییەکان:
دەتوانرێت سەندیکاکانی بەرهەمهێنان، پارێزگاری لە ژینگە، ژنان و جەوانان، پەیوەندی نێوان شارەوانییەکان و بەشەکانی دیکەی ژیانی کۆمەڵایەتی بۆنیاد بنرێن و پەرەیان پێبدرێت. لەهەر کوێ کە دامەزرابێن دەرفەتی ئەنجامدانی کارەکان بە رێبازی راوێژ و چاودێری، دەرەخسێنن. لە کاتی نائاساییدا وەکوو هێزی راوێژکار و دیاریکراو نەخشی خۆیان پێکدەهێنن.
– خاڵی بیست و سێهەم
سەندیکا و تەعاونی:
دەمەزراوەگەلی دیمۆکراتیکن کە دەوڵەت‌گەرا و دەسەڵاتخواز نین و لەسەر بنەمای چەمکی سەندیکا و تەعاونی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازاد کار دەکەن و سەبارەت بە رێکخستنی کار و بەرهەمهێنان هەوڵدان دەکەن. سەندیکاکان، دامءدەزگاگەلێکن کە بە مەبەستی پەرەپێدانی زهنییەتی ئابووری دیمۆکراتیک و ژینگە پارێزانە، پێشەنگایەتی دەکەن و بۆ ئەوەی لە کەناری پێ‌راگەیشتن بە کارءباری خۆیان، کار و چالاکی کۆمەڵایەتیش ئەنجام بدەن. بە دامەزراندنی رێکخراوکانی دیمۆکراتیک لە گۆڕەپانی ئابووری، بە کار و تێکۆشان لە رەوتی شکڵگرتنی زهنییەتی کۆمەڵگای دیمۆکراتیکدا بەشدار دەبن. یەکینەکانی چالاک لە بواری ئابووری بۆنیاد دەنێن و هاندەری ئەوان دەبن. هەوڵدەدەن تاکوو ئەو کەسانە یان گرووپانە کە دەرفەتی کاریان هەیە یان خاوەن کارخانەن هاوکاری ئەوانی دیکە بکەن تاکوو بەم شێوازە زهنییەت و فەرهەنگی ئابووریی کۆمەڵگا پەرە پێبدەن. بۆ بۆنیادنان و پەرەپێدانی فێدڕاسیۆنی دیمۆکراتیکی کار، تێکۆشان دەکەن. لەگەڵ هێزە نێونەتەوەییەکانی کار و زەحمەتکێشان هاوکاری دەکەن و چالاکی هەرێمی و نێونەتەوەیی پێشدەخات و بەرەو ڕێکخستنی هاوبەش هەنگاو هەڵدێنێت.
بەشی حەفتەم
سیستەمی ئابووری و دارایی
– خاڵی بیست و چوارەم
١. بەڕێوەبەری بەشی سیستەمی ئابووری و دارایی KODAR لە ئەستۆی گۆڕەپانی ئابووری و داراییە. بە پێی بەرنامەی ئابووری ساڵانە چالاکییەکانی خۆی ئەنجام دەدات و بەمەبەستی پێکهێنانی خۆبەڕێوەبەری ئابووری و تێکۆشان لەگەڵ تیرۆری ئابووری دەوڵەت، بەربەرەکانێ دەکات.
٢. سیستەمی ئابووری کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازاد کە لە بەرانبەر دەست بەسەرداگرتنی ئابووری بەڕێوەدەچێت و بۆنیاد دەنێت، لەگەڵ ئابووری دەوڵەتی و کەرتی تایبەتی وابەستە بە دەوڵەت، هەروەها ئابوورییەکی کە تەنیا بە شوێن قازانجدا دەسووڕێتەوە تێکۆشان دەکات.
٣. لە ئەگەری رێزدانانی دەوڵەت بۆ خۆبەڕێوەبەری ئابووری دەتوانێ لەگەڵ دەزگا ئابوورییەکانی دەوڵەت لە سەر بنەمای پرەنسیپی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک رێکبکەوێت.
٤. لە بەرنامە و چالاکییە ئابووریەکانی خۆیدا، پیشەسازی ژینگەپارێزانە و ئابووری کۆمیناڵ و هاوبەش بە بنەما دەگرێت.
٥. بازەرگانی و رەکەبەرایەتی تەندروست لە نێوان دەزگاکانی ئابووری لەمەڕ ئابوورییەکی بەکەڵک‌هاتوو لە سەر بنەمای دەست خستنی پێداویستییەکانی کۆمەڵگا پەرە پێدەدات و بازەرگانییەک کە لەسەر بنەمای وەدەست خستنی سوود و سەرمایە دامەزرابێت، پەسەند ناکات.
٦. بە دەستخستنی پارە بە رێگای پارەوە وەکوو بێ‌ئەخلاقی‌ترین شێوازی بازەرگانی دەزانێت. لە خۆبەڕێوەبەری ئابووریدا دژی هەر چەشنە بێگاریەکە.
٧. پاراستنی خاک و چاوەدێری کردنی گیاجاڕەکان، دارچەقاندن بەکارێکی ئەخلاقی دەزانێت. خەبات لەم گۆڕەپانەدا کاریکی پیرۆز و ئەخلاقی دەزانێت.
٨. لە گوند و شوێنەکانی دەرەوەی شار، پەرەپێدان بە جووتیاری و ئاژەڵداری بە مەرجی پاراستنی ژینگە بڕەو پێدەدات و لەم بوارەدا شرکەتگەلی تەعاونی بەرهەمهێنان دادەمەزرێنێت و بڕەویان پێ دەدات.
٩.هەوڵدەدەن بۆ پارێزوانی لە سەرچاوەکانی سەرزوینی و ژێرزەوینی و بەکارهێنانی لەباری ئەوان بۆ دابینکردنی پێداویستیەکانی کۆمەڵگا.
١٠. لە تەعاونی و دەزگاکانی ئابووری کە بۆ پەرەپێدان بە بەرهەمی ئابووری و هێنانەسەرباریان هەوڵدەدەن پشتگیری دەکات.
١١. لە هەموو کارەکانی خۆیدا کەڵک وەرگرتن لە فەناوەری، لە سەر بنەمای کەم کردنی زیانەکانی لە سەر ژینگە، پەرەپێدەدات.
بەشی هەشتەم
سیستەمی دادوەری کۆمەڵایەتی
– خاڵی بیست و پەنجەم
لەهەموو گۆڕەپانەکانی چالاکی لە رۆژهەڵاتی کوردستان، دام و دەزگاکانی خۆی پێشدەخات و سیستەمی دادی کۆمەڵایەتی دادەمەزرێنێ. دیوانی داد، مژاری دادوەری خۆی بە پێی پرەنسیپی کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازاد بەڕێوەدەبات. دیوانی داد، ناوەندی بڕیارداین نییە بەڵام سەبارەت بەو سکاڵایانەی کە پێویستیان بە چارەسەری کرداری هەیە دەتوانێ بڕیار دەربکات. زیاتر لەوەی کە بڕیارداین، نەخشی ئەوان بەرپاکردنی ئاشتی و ئاشتەوایی و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان ئەو لایەنانەیە کە پێکەوە دەرگیرن. هەروەها لە چارەسەری ناکۆکی نێوان دەزگاکانی KODAR. ئەرکدارە. ئەکدارە لە چوارچێوەی خەباتی و چالاکی خۆیدا لە پرەنسیپ و بنەماکانی KODAR پارێزوانی بکات و بۆ جێبەجێبوونی دروستی پەیماننامەی KODAR بەسەر هەموو رێکخراو و بەشەکاندا چاوەدێری دەکات. ئەندامانی دیوانی داد لەلایەن کۆنگرەی KODARەوە هەڵدەبژێردرێن و رادەی ئەندامانی پێک‌هێنەری هەر دەزگایەکی دیوانی داد، گرێدراوە بە پێداویستی و بەرفراوانی ئەو بەشەی تێیدا بەرپرسیارین. ئەندامانی دیوانی داد بێجگە لە کۆنگرە لە لایەن مەجلیسی گەلی هەرێمە جیاوازەکان دەستنیشان دەکرێن و لە ئەگەری نەبوونی مەجلیسی گەل لە لایەن رێکخراوەکانی دیمۆکراتیکی گەلەوە هەڵدەبژێردرێن کە بە راگرتن و هەبوونی تایبەتمەندییەکانیانەوە لە بەرامبەر پەیماننامەیKODAR بەرپرسیارن.
– خاڵی بیست و شەشەم
دیوانی داد:
ئا- دیوانی باڵای دادی KODAR، بەسەر گشتی پرۆسەی دادگایی لە ئاستی هەموو رۆژهەڵاتی کوردستان و بەشەکانی KODAR سەرکێشی دەکات. لە ٥ ئەندامی سەرەکی ٣ ئەندامی جێگر پێکدێت و ئەندامەکانی لەلایەن دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرەی KODAR، کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرەی KODAR یا بە پێشنیار کردن و واژۆی پانزدە کەس لەئەندامانی کۆبوونەوەی گشتی ناوزەد دەکرێن. دیوانی باڵای KODAR لە سەر ئەو بڕیارانەی کە لە لایەن دیوانی دادی هەرێمە جیاوازەکانی بەشەکانی KODARەوە دەر دەکرێن چاوەدێری دەکات. لە ئەگەری سکاڵا سەبارەت بە بڕیاری دیوانی دادی هەرێمەکان و گۆڕەپانەکانی KODAR، دیوانی باڵای داد ناوەندی بڕیاردەری کۆتاییە. دیوانی باڵای داد بە پێی پەیماننامەی کۆمەڵایەتی و پەیڕەوی ناوخۆ کار دەکات.
– خاڵی بیست و هەفتەم
ب- مافی پاراستن: مافی پاراستن، مافی سروشتی هەرکسێکە و مافێکی پیرۆزە. هەر کەسێک یان گرووپێک خاوەنی مافی پاراستن لە خۆیە لە بەرامبەر ئەو شکایەتانەی کە لێی دەکرێن و دەتوانێ بە مەبەستی پاراستنی خۆی پارێزەر دەستنیشان بکات.
– خاڵی بیست و هەشتەم
بڕیارەکانی پەیوەندیدار بە جەنگ و ئاشتیەوە:
ئا- لە ئەگەری هەبوونی هێرشی لەشکەری لە سەر کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان، چەوساندنەوەی سیاسی کوردستان، تیرۆری ئابووری کۆمەڵگا و هێرشی سەر دەزگاکانی خۆبەڕێوەبەری ئابووری و قڕکردنی فەرهەنگی و جەستەیی، مافی کەڵک وەرگرتن لە پارستنی رەوا حاشا هەڵنەگرە.
ب- لە ئەگەری دەرکەوتنی دۆخی نائاسایی ئاسایشی، کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرەی KODAR بە دەنگی زۆرینەی رێژەیی ئەندامان بڕیاری جەنگی پاراستنی رادەگەیەنێت.
ج- لە دۆخی شەڕدا هەوڵدان دەکرێ کە لە سەر بنەمای چارەسەری دیمۆکراتیانەی کێشەی کورد، ئاگربەس و ئارامی بێتە ئاڕاوە.
د- لە ئەگەری نەبوونی دەرفەتی پێکهێنانی کۆبوونەوەی گشتی کۆنگرەیKODAR، لەو بوارانەی کە پەیوەندیدارن بە کۆمەڵگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان، بڕیاری شەڕ یان ئاشتی و بەستنی پەیمانامە و گرێبەستی دوو لایەنە، بە بەشداری دەستەی سەرۆکایەتی کۆنگرەی KODAR و بزاڤی جوانان و بزاڤی ژنان، شۆڕای بەڕێوەبەری، کەرتەکان و دەزگاکانی بڕیاردان و کارگێڕی، تونایی بڕیارگرتن و کارگێڕیان، بەرابەرە لەگەل بڕیار و جێبەجێ‌کاری کۆبوونەوەی گشتی.
بەشی نۆهەم
بڕیاری هاوبەش
– خاڵی بیست و نۆهەم
بنەما و رێساکانی دیمۆکراتیک:
١. سیستەمی KODAR لە سەر بنەمای پێشخستنی کۆمەڵگایەکی سامانمەند و دیمۆکراتیک راوەستاوە. لەبەر ئەم یەکە پێکهێنان و پەرەپێدانی مەجلیسەکان، رێکخراوەکان، سازییەکان و دەزگاگەلی بوومی و هەرێمی لە هەموو بوارەکان و گۆڕەپانەکان بەو مەرجەی کە بڕیارەکانیان، گشتییەتی کۆمەڵگا دووچاری خەسار نەکات، رێگەیان پێدەرێت لەمەڕ وەرگرتن و پێکهێنانی.
٢. هەمووی ئەندامانی ئۆرگانەکانی بەڕێوەبەری لە رێگای هەڵبژارنەوە دەستنیشان دەکرێن، هەموو ئەو بەڕێوەبەریانەی کە هەڵبژێردراون، لە رێگای دەزگاگەلی چاوەدێری کۆمەڵگاکان کە دەنگیان پێداون، لە ئەگەری دروست پێکنەهێنانی بەرپرسیارێتی و ئەرکەکانیان یان شایستە نەبوونی کارەکانیان دەتوانن لە بەرپرسیارێتی وەلابنرێن.
٣. سیستەمی هاوسەرۆکایەتی وەکوو بنەمایەک بۆ بەرابەری ( بە لەبەر چاو کردنی جیاوازی) ژن و پیاو پەسەند دەکات.
٤. لە هەموو گۆڕەپانەکانی چالاکیدا بەشداری هاوسانی و بەرابەری ژن و پیاو بە بنچینە وەر دەگرێ.
٥. لە رەوتی بڕیار گرتن و جێبەجی کردندا، خۆبەڕێوەبەری و تایبەتمەندی ژنان، جوانان، جۆراوجۆری ئەتنیکی، فەرهەنگی و باوەڕییەکان رەچاو دەکات.
٦. هەموو گۆڕەپانەکان و دەزگاکان، رەخنە و پێشنیارەکانی کۆمەڵگا سەرکێشی دەکەن و گەل لە رەوتی کارەکانی خۆیان ئاگادار دەکەنەوە.
٧. لەکۆمەلگای دیمۆکراتیک و ئازادی رۆژهەڵاتی کوردستان، بانترین ئۆرگانی بڕیارگرتن، گەلە و گۆڕەپانەکان و دەزگاکانی کارگێڕی بەرپرسن لە جێبەجێ کردنی ئەو بڕیارانەی کە لە لایەن مەجلیسی گەلەوە وەرگیراون. دیوانی داد لەسەر هاوسانی و هاوئاهەنگی ئەم بڕیارانە لەگەڵ پەیماننامەی کۆمەڵایەتی چاوەدێری دەکات.
٨. لە ئەگەری ئەوەی کە بەرپرسانی گۆڕەپانەکان و دەزگاکانی کارگێڕی لە جێبەجێ کردنی ئەرکەکانیان کەم کاری بکەن، یان سەرپێچی روو بدات، پاش لەئەرک وەرگرتن، دەدرێنە دیوانی باڵای داد بۆ سەرکێشی.
٩. هێچ کەرت یان کەسێک، مافی دەستێوەردان یان دروست کردنی ئاستەنگی لە کارو باری یەکتریان نییە و ناتوانن دەرەوەی کەرتی خۆیان سەبارەت بە دەزگاکان و کەرتەکانی دیکە بەخشنامە دەرخەن.
١٠. لە ئەگەری ئەوەدا کە یاسایەک یان رێزکنامەیەکی پەسەندکاراو لە لایەن کەرت یان رێکخراوێکەوە لە گەڵ پەیماننامەی KODAR دژبەری هەبێت، رەوایی جێبەجێ کردنی نییە.
١١. هەموو کەرتەکان، دەزگاکان و ئۆرگانەکان لە رێگای مکانیسمی راپۆرت نووسین و بەخشنامەوە لەناو یەکێتی و هاوئاهەنگی دا دەبن. لە بەشداری دیمۆکراتیک دەستپێشخەری تاکە کەس یان گرووپ بنەمایە.
– خاڵی سیهەم
رێساکانی گۆڕانکاری لە بڕیارنامەدا:
بە داخوازی هاوسەرۆکایەتی KODAR، دیوانی کۆنگرەی KODAR، شۆڕای کارگێڕی و یا بە داخوازی هەری کەم ٥١ ئەندامی کۆبوونەوەی گشتی دەتوانرێ پێشنیازی گۆڕانکاری لە پەیماننامەی KODAR پێشکەش بکرێت. پێشنیارەکان لە دانیشتنەکانی کۆبوونەوەی گشتی KODAR دەخرێنە بەر باس و لە لایەن زۆرینەی رێژەیی هەموو ئەندامانەوە پەسەند دەکرێت.