دلگه‌ش روژبين — گۆڤاری ئاڵتەرناتیڤ
پرسیارێكی كە هەمیشە دەخرێتەروو سەبارەت بە رۆژئاوای كوردستان ئەوەیە كە جیاوازی شۆڕش لەو بەشە لەتەك ئەو شۆڕشانەی كە لە هەرێمەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت جیهان روودەدەن چیە؟
بەر لە هەر شتێك پێویستە كە تێڕاوانینێكی راستمان هەبێ بۆ بابەتی شۆڕش. بۆیەش سەرەتا دەبێ كە باس لەو ئەندیشە زاڵە بكەین كە دەرهەق بە شۆڕش لە جیهاندا هەیە. ئەو فكرە پۆست مۆدێڕنیستییەی كە ئەمڕۆ لە رۆژئاوا بڕەوی هەیە و تا رادەیەكی زۆریش لە جیهاندا بڵاوبۆتەوە، لەو بڕوایەدایە كە جێگایەك بۆ ئۆپۆزیسیۆنی شۆڕشگێڕ بە مەبەستی گۆڕانكاری و چاكسازی سیاسی نەماوەتەوە. تەنانەت لەو بڕوایەدان كە دەبێ دەست لەو چەمك و وشانە بەردرێ و ئیتر سەردەمی ئەوجۆرە ئەندێشە و فكرانە نەماوە. لە راستیدا ئەم چەمكە بە شوێن ئەوەدا دەگەڕێ كە رۆحی گۆڕانخوازی لە كۆمەڵگادا لەناو بەرێ. بەتایبەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە لەناو ئاڵۆزیدایە. یەكێك لەو كۆسپ و تەگەرانەی كە بوونەتە هۆكاری بە ئەنجام نەگەیشتنی شۆڕشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەناو بازنەیەكدا خولانەوە و دووبارە بوونەوە، دووركەوتنەوە لە واتای راستەقینەی شۆڕشە.
بۆ وێنە سەرنج بدەنە وڵاتانی وەك میسر، لیبی و توونس كە شۆڕشیان تێدا كراوە و دەوڵەت گۆڕاوە، نەوەك حوكوومەت. وەزعێكی یەكجار مەترسیدار لەناو ئەو وڵاتانەدا حاكمە. هەر كاتێك كە لە واتای راستەقینەی شۆڕش و جۆری پێكهاتەكەی و كەسایەتی شۆڕشگێڕ دوور بكەوینەوە، وەزعەكە بەو شێوازە دەبێ. لەوانەیە كە بوتری كە تا رادەیەك جیهانی سییەمی دەفكرین. بەڵام بەر لەهەر شتێك دەبێ بێژین كە ئێمە دەخوازین بۆ ئەو وڵاتانەی كە گەشەیان نەكردووە ـ بە گوتەی رۆژئاواییەكان ـ شۆڕش بكەین.
لەو وڵاتانەی كە لە سەرەوە ئاماژەمان پێكردن، تەنیا دەوڵەت گۆڕاوە و لە چونێتی پێكهاتە و تان‌وپۆی حوكوومەتدا گۆڕانكاری وەدینەهاتووە. هێندێك لە ئەندامانی گەندەڵی، جەستەی حوكوومەتەكانی پێشوو وەریون و یا ئەوەی كە بە جۆرەیەك لێكراونەتەوە. گرینگتر لەوەش ئەوەیە كە ئەو شۆڕشانە خاوەن ژێرخانی شۆڕش نین. ئەوە نایەتە واتای ئینكاری خەبات و تێكۆشانی هێندێك لەو ئازادیخوازانەی كە ئێستاكە پەڕاوێز كەوتوون. بە گشتی ژێرخان و بناغەی لاواز و سستە و بۆیەش لە ئاكامدا تووشی كۆدتا و شەڕی ناوخۆیی دەبن.
لە هێندێك لەو وڵاتانە شۆڕش بەتەواوی هاوردەیین و بەدەس نەبوونی ئەلەمانی دیمۆكراتیكەوە دەناڵێنن. تەنانەت ئەو بە رواڵەت جەنگاوەرانەی كە بە هەموو شێوازێك پڕچەك كراون دەرەوەی فكرێكی شۆڕشگێڕی، لە دەرەوە هاوردە كراون. لێرەدا پێویست دەبینم كە ئاماژە بكەم بە گوتنێكی رێبەر ئاپۆ كە دەبێژێ: دژوارترین كار و خەبات شۆڕشە و لەویش دژوارتر، گەیشتن بە كەسایەتییەكی شۆڕشگێڕە. لەم ناوەدا گەلێك كەسایەتی شۆڕشگێڕ (بۆوێنە) دەبینی كە بێ‌پێش زەمینەی شۆڕشگێڕی بەجارێك دەكەونە ناو گۆڕەپانەوە.
لێرەدا پرسیار ئەوەیە كە ئەم كەسایەتیە شۆڕشگێڕانەی كە تاوەكوو دوێنێ هیچ ناو و نیشانێكیان نەبوو و هەواڵێكیان لێنەبیسراوە، چۆنە كە وڵاتێك دەگۆڕن و ژێر‌وژووری دەكەن. لەكام ئاكادێمی و ناوەندی پەروەردەیی، بوونەتە خاوەن ئەزموون. وەدەستهێنان و گه‌یشتن بە كەسایەتی شۆڕشگێڕ وەك تێهەڵكێشانی كاغەزی “تۆرنێسۆل” لە “ترشی” یا “باز” دەبینن كە لە چركەساتێكدا رەنگ دەگۆڕێ. زۆربەی ئەندامانی رێوەبەریشیان ئەو كەسانەن كە لە وڵاتانی رۆژئاوایی پەروەردەیان دیتووە و نیشتەجێی ئەو وڵاتانەن كە هەمان ئەندێشەی پۆست مۆدێڕنیستی تێدا حاكمە كە لە سەرەتادا ئاماژەمان پێكرد. دژایەتییەكی سەیر لێرەدا هەیە، ئەویش ئەوەیە كە هەم باوەڕیان بە ئۆپۆزیسیۆنی شۆڕشكێڕ نیە و هەمیش شۆڕشگێڕ هەناردە دەكەن.
لەڕاستیدا رهەندی شاراوەیەی بابەتەكە شتێكی دیكەیە. هەروەك باسمان كرد، ئەوان باوەڕیان بە شۆڕش بە شێوازی خۆیانە. دەستێوەردانەكانیان لە هەرێمی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە گوێرەی ئەو شۆڕشانەیە كە بۆخۆیان دەیانهەوێ. بڵاوكردنەوەی بۆچوونی بەو شێوەیە كە ئیتر جێگایەك بۆ ئۆپۆزیسیۆنی شۆڕشگێڕی نەماوە و سەردەمی ئایدۆلۆژی تەواو بووە، بە ئامانجی نەزۆك كردنی وزەی نوستووی(پوتانسیل) شۆڕشگێرییە لە هەرێمەكەدا. بەتایبەت خاڵی نەبوونی ئایدۆلۆژی بە واتای نەبوونی هەرجۆرە ئەندێشەیەكە.
دەبێ پرسیار بكەین ئەدی بێ فكر و ئەندێشە چۆن شۆڕش دەكرێ؟ لەسەر كام بنەما و پێوان و پرەنسیپی فكری و ئەخلاقی شۆڕش ئەنجامدەدرێ؟
وا بیربكەنەوە كە شەخسێك بەهەمان بنەمای فكری، واتە پێویست نەبوونی ئەندیشە و ئایدۆلۆژی بخوازی لە یەكێك لە وڵاتانی هەرێمەكەدا شۆڕش بخاتەگەڕ. وابزانین كە بە پشتبستن بە هێزێكی لابەر بتوانێ دەسەڵاتی كۆن لەسەر رێگەی لابدا و یا ئەوەی كە بە هێزێكی رووخێنەر بتوانێ سیستەمی حاكم لەناوبەرێ و بۆخۆی لە شوێنی ئەوان دانیشێ. پاش ئەوە، كام مۆدێل رێوەبەری كۆمەڵگا رەچاو دەكا؟ لەبەر ئەوەی كە بۆخۆی خاوەن پرۆژە نیە لەو بوارەدا، بە شوێن مۆدێلێكدا دەگەڕێ كە بەر لەوە بۆی ئامادەكراوە. ئەویش هەمان سەردێڕە كە رۆژئاوا بۆی دامەزراندووین. لەم ناوەدا فەرهەنگ و راستییەكان و تایبەتمەندییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چیان بەسەردێ و لە كوێ دەمێننەوە نادیارە.
دەبێ رامان و ئەندێشەی شۆڕشگێرانە لەتەك فەرهەنگ و تایبەتمەندییەكانی فەرهەنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو وڵاتەی كە شۆڕشی تێدا بەڕێوەدەچێ یەكبگرنەوە. هەروەها كەسانی شۆڕشگێڕ لەسەر ئەو بنەمایانە پەروەردەیان دیتبێ. لەهەمانكاتدا مۆدێل و بەرنامەی كۆمەڵایەتی پێویستیان بۆ رێكخستن و پێكهێنانی دام‌ودەزگای مەدەنی پێوندیدار هەبێ. لەم حاڵەتە بەدەر، هیچ كاتێك لە ئەنجامی شۆڕشدا سەركەوتوو نابن و دەكەونە ژێڕ خزمەتی سیاسەتی وڵاتانی دیكەدا. هەڵبەت لێرەدا دەبێ بێژین كە ئەمەش هەمان سیاسەتی پەیوستكردنی( ئەنتگراسیۆن) مۆدێڕنە. بەم شێوەیە و بەئاسانی ئەو وڵات و سیستەم و رێكخستنانەی كە نەكەوتوونە بن ركێفی ئەوانەوە، لە رێگای هەناردەكردنی شۆڕش بۆ هێزەكانی كۆمپرادۆری رۆژئاوا، بە خۆیانەوە پەیوەستیان دەكەن و دەبنە پێخۆری نیزامی جیهانی. لەم ناوەدا خەڵكێكیش هەن كە بەڕاستی بەشوێن شۆڕشەوەن و خوازیاری گۆڕانكاری ریشەیین. بەڵام لە زۆربەی كاتەكاندا بەكاردەهێندرێن. كاتێك لە راستی مەسەلەكە دەڕوانی، شۆڕشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پرۆژەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا، لە پێناو بەرژەوەندییەكانی رۆژئاوادا ئاراستەیان پێدەدەرێ.
لەوانەیە پرسیار ئەوە بێ كە چۆن ئەم كارە ئەنجام دەدرێ. بۆ ئەوەی كە باشتر لە بابەتەكە تێبگەین، سەرنج بدەنە تەكنیكێك لە كاتی زۆران گرتندا. هێندێك جار لە هێز یا قورسایی زۆرانگر بۆ خستنە زەوی خودی زۆرانگرەكە كەڵك وەردەگیرێ و لە بەسەریدا زاڵ دەبێ. لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش بە هەمان شێوەیە. لەو شۆڕشانەی كە لە هەرێمەكەدا روویداوە، لە هێزی ئەو هێمانە دیمۆكراتیكانەی كە وزەی ئەساسی شۆڕشن لە هەر وڵاتێكدا، بۆ رووخاندنی ئەو حوكوومەتانەی كە دژبەری “سیستەمی حاكمییەتی جیهانی”ن، كەڵك وەرگیراوە. تەنانەت سەبارەت بە ئێرانیش لەهەمان تاكتیك كەڵك وەرگیرا. ئەو بابەتە لەو وتانەی كە بەرپرسانی ئەمریكایی سەبارەت بە پشتگیری لە شۆڕشەكانی ر‌وژهەڵاتی ناوەڕاست دەریانبڕیوە، لە كاتی جودادا دیارن. تەنانەت لە وتەكانی سەرۆك كۆماری ئەمریكا لە سەرەتای ساڵی تازەی زایینیدا ئەو بابەتە بە ئاشكرایی دیار بوون.
بە ئەم روانگەیەوە دەخوازم باس لە جیاوازییەكانی شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان لەتەك شۆڕشەكانی دیكەی هەرێمەكە بكەم. هەڵبەت دەبێ ئاماژە بەو خاڵە بكەم كە ئێمەی كورد، زیاترین پێشینەمان هەیە لە شۆڕش و شۆڕشگێڕیدا و فەرهەنگی شۆڕشگێڕی لە كوردستاندا یەكجار ریشەدارە. لە درێژەی باسەكەماندا ئاماژە بەو خاڵانەی ژێرەوە دەكەم.
1ـ هەبوونی ئەندێشەیەكی ژیانبەخش و ئازاد بۆ خەباتی شۆڕشگێڕی
مژاری سەرەكیش هەر ئەوەیە. به‌پێچه‌وانه‌ی ئەو رەوتە فكرییەی كە لە رۆژئاوا هەیە و هەبوونی ئەندێشە و رامان بۆ شۆڕش و گۆڕانكاری پێویست نابینێ، لە رۆژئاوای كوردستان بە پشت بەستن بە ئەندێشەی رێبەر ئاپۆ، سەرەتا هەوڵدراوە بۆ وەدیهێنانی شۆڕشێكی زهنییەتی تاوەكوو لە قۆناغەكانی دیكەدا بنەمای پێكهاتەیەكی ئەخلاقی و سیاسی بۆ كۆمەڵگا دابڕێژرێ. لە شۆڕشی رۆژئاوای كوردستاندا، سەرەتا بنەماكانی فكری و زهنییەتی بۆ شۆڕش ئامادە كراوە و پاشان سەبارەت بە سازكردنی رێكخراوە مەدەنییەكان هەنگاو هەڵگیراوە. پێویست بوو كە لە قۆناغی یەكەمدا فكر و زهنییەتە گەندەڵ و خراپەكانی رژیمی بەعس كە مێشكی گەلەكەمانی نەخوش خستبوو پاك بكرێتەوە و ئەندێشە و رامانێكی بەرز و ئینسانساز لەجیاتی ئەو جێگیربێ و ئیرادەی تاك و كۆمەڵگای كورد دووبارە هەستێندرێتەوە سەرپێ. ئەو رامانە كە لەسەر بنەما گشتیەكانی زهنییەتی و فەرهەنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست شكلی گرتووە و دوورە لەهەر جۆرە بەرژەوەندی خوازییەك، ئامانجی پێكهێنانی كۆمەڵگایەكی تەندروست و بەئیرادەیە. شیاوی باسە كە هەر لە سەرەتای شۆڕشەوە، بۆ جێگیربوونی باشتری ئەو ئەندێشەیە و رزگاربوون لە خواری و چەواشەكارییە زهنییەتیەكانی پێكهاتوو بەدەستی رژیمی بەعس، پەرگالی خۆڕێوەبەری دیمۆكراتیك هەستاوە بە كردنەوەی ئاكادێمی زانستی لە بواری جودا دا. خاڵی گرینگ ئەوەیە كە لەو ناوەندی پەروەردانەدا هەر كەسێك دەتوانێ بەشداری خولی پەروەردەیی ببێ. لەو بەشەی كوردستان هەوڵدراوە كە زیاتر لە ئەندێشەی خۆماڵی و خۆجێی كەڵك وەرگیرێ و لە كۆپی كردنی مەكتەبە فكرییەكانی رۆژئاوایی كە لەتەك فەرهەنگ و زهنییەتی كوردستاندا نامۆن خۆبەدوور بگیرێ. لەبەر ئەوەی كە یەكێك لە هۆكارەكانی شكستی هێنانی شۆڕش و راپەڕینەكانی رابردوومان، سەرنج نەدانە بە جۆری ئەندێشە و رامانی ئازاد.
هەڵبژاردنی ناوی خەتی سییەمیش هەر لەسەر ئەو بنەمایەیە. لەبەر ئەوەی نە درێژە بە خەتی فكری دەوڵەتەكانی هەرێمەكە دەدا و نە لە مۆدێلەكانی رۆژئاوایی، كە بە جاران شكستیان هێناوە، بەهەرە وردەگرێ. ئەو خاڵە لە شۆڕشەكانی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستاندا خۆی نیشان داوە. بەتایبەت سەبارەت بە ئەندێشەی سۆسیالیسمی بونیادنراو و سۆسیال دیمۆكرات، كە بەهۆی نەبوونی ژێرخانی فەرهەنگی و زهنییەتی پێویست، نسكۆیان بەسەرداهات. لە رۆژئاوای كوردستان پێویستی شۆڕشی زهنییەتی بە باشی هەست پێكراوە و هەنگاوی كرداری بۆ هەڵگیراوە. ئەم شێوازی كاری پەروەردەییە رادەی هەڵە و خەسار لە شۆڕشدا دادەبەزێنێـتە ئاستی هەری ژێرەوە. لێرەدا دەمهەوێ كە ئەو گوتنەی رێبەر ئاپۆ وەبیر بێنمەوە كە دەبێژێ:” ئازاد كردنی چەند شار بە خەبات چەكداری، ئازادی و رزگاری مسۆگەر ناكا، پێویست دەكات كە زهنییەتی خەڵكی نیشتەجێی ئەم شارانە ئازاد بكرێ.”
بە تێگەیشتن لەو خاڵە، كە ئامانج لە شۆڕشی رۆژئاوای كوردستان دامەزراندنی خۆڕێوەبەری دیمۆكراتیكە، شۆڕشی زهنییەتی حاشا هەڵنەگرتر دەبێ. لەبەر ئەوەی كە كرداری هەر كەسێك زایەڵەی ئەندێشەیەتی و بەئیرادەبوون و ئازادبوونی لە تێفكرینی ئازادێوە سەرچاوە دەگرێ. خۆ كێشەی بنەڕەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێگانە بوونە لەتەك فكرین و بیركردنەوەیە. رۆژئاواییەكان بە باشی لەو خاڵە لاوازییەی خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێگەیشتوون و هەر لەبەر ئەوەشە كە دەبێژن سەردەمی ئەندێشە و ئایدۆلۆژی خلاس بووە. واتە بە زمانێكی روونتر دەتوانین بێژین واتەی گوتنەكەیان ئەوەیە، پێویست ناكا كە ئێوە بفكرن، ئێمە لەجیاتی ئێوە دەفكرین و بیردەكەینەوە و پلان و پرۆژەمان هەیە. ئێوە تەنیا پێویستە ئەنجامی بدەن. نموونەكەی هەر ئێستا لە باشووری كوردستان ئامادەیە. پاش ئەو خەباتە بەرفراوان و زێڕینەی گەل، ئەمڕۆ ناوی شەقامەكانیان، بووەتە فیلادێلفیا و واڵستریت.
2ـ هەبوونی بنەما و پێشینەیەكی بەهێزی تێكۆشانی پەیوەستە و بەردەوام
كاتێك كە تەماشای شۆڕشەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەین، مۆدێلێكی نوێ لە روودانی شۆڕش و راپەڕین دەبینین. جۆڕەیەك لە شۆڕش كە لە پڕێكا وەكوو كارگ(قارچ) هەڵدەتۆقن. یا وەك ئەوەی كە یەكێك بە چەتری نەجات لە ئاسمانەوە داكەوێتە خوارێ. لەوانەیە كە هێندێك كەس بێژن كە ئیتر شۆڕش وەكی پێشوو نەماوە و وێڕای پێشكەوتنی زانست و تەكنۆلۆژی، شۆڕشەكانیش خێراتر ئەنجام دەگرن. مەبەستی ئەوان ئەوەیە كە شۆڕش وەك پیشەسازی لێهاتووە. تەنانەت دەكرێ وەك بازاری توجاری بەكاربهێندرێ. بەڵام شۆڕش كە بەو هەسانێ نیە. ئەگەر ئەوەندە ساكار بوایە هەتا ئێستاش خەڵكانی میسر و لیبی لە شەقامەكان نەبوون.
بەڵام لە رۆژئاوای كوردستان، شۆڕش خاوەن ژێرخانێكی پتەوە و رەوتێكی رەوان، بەردەوام و رانەوەستاوی بە بەرنامەیە. لە درێژایی ئەم رەوتە دا بە پێداگری لەسەر بنەما و پێوان و پێوەرەكانی شۆڕش و بەئەنجامگەیاندنی قۆناغ بە قۆناغی بەرنامەكان لەناو هەل‌ومەرج و بەستێنی زەمانیدا پێشكەوتن و گەشە كردن بەرهەم هاتووە. بەدرێژایی سی‌وچەند ساڵە كە بۆ ئەو شۆڕشە ژێربەنای پێویست ئامادە دەكرێ. گەلەكەمان لەو بەشەی كوردستان بێ‌پسانەوە لە تێكۆشان و خەباتدا بووە و هەرگیز دەستی لێنەكێشاوەتەوە.
بەشێكی زۆر لە تێكۆشەرانی كورد لەو ساڵانەدا و لەناو زیندانەكانی رژیمی بەعسدا، ئەشكەنجە كراون و شەهید بوون. لە بەرانبەری دڕاندنەترین رژیمی ئینكار و قركردن شەڕ كراوە. ئەو رژیمەی كە تەنیا و تەنیا كارێكی كردووە، ئەویش تاڵانی كوردستانە. ئەوەی كە ئەمڕۆ لە رۆژئاوای كوردستان دەیبینین بەرهەمی خەباتێكی شاراوەیە كە لە قوژبنی شارەكان و لادییەكانی دوورەدەست لە حاڵی ئەنجامدا بوو. هێشتاش لە چارەنووسی هێندێك لەو تێكۆشەرانەی رێگای ئازادی ئاگاداریمان نیە.
لە شۆڕشی رۆژئاوای كوردستاندا هەر قۆناغێك بۆ پێواژۆی دوایی وەك پلیكانێك یان بەردەبازێك وایە كە لە ئاكامدا دەگاتە شۆڕشی نۆزدەی ژووییە. خاڵی گرینگ لەو شۆڕشەدا ئەوەیە كە بەردەوام هەوڵدراوە تاكوو بە تێفكرین و قووڵبوونەوە بەستێن و كەشی تایبەت بۆ پێشكەوتن دروست بكرێ و دەرفەتی تازە بخوڵقێندرێ و زەمین و هەلی نوێ بۆ هەڵبژاردنی ئازاد وەدیبێ. واتە بەپێچەوانەی ئەو حاڵەتەی كە لە شۆڕشەكانی دیكەی هەرێمەكەدا، گروپە بەرژەوەندیخوازەكان بە شوێن ئەوەدا دەگەڕێن هەتا لە كەش و هەوای شێواودا دەرفەتە رەخساوەكان بەكاربهێنن و لە هاوسەنگییە سیاسیەكاندا شوێن پێیەك بكەنەوە. پێویست دەبینم ئاماژە بەوەش بكەم كە شۆڕش بە واتای تێكدانی هاوسەنگییەكانە، نەوەك جێگرتن لە ناو هاوسەنگییەكاندا. بەكارهێنانی هاوسەنگی بۆ خوڵقاندنی بەستێنی شۆڕش واتادارە، بەڵام هەتا هاوسەنگی تێكنەدرێ هیچ گۆڕانكارییەك دروست نابێ. شۆڕش لەنەفسی خۆیدا بە مانای گۆڕانكارییە لە هەموو بوارێكدا.
3ـ هەبوونی ئامانج و بەرنامە و خاوەن ستراتژی بوون
یەكێك لە هۆكارەكان كە دەبێتە سەبەبی دەركەوتنی شۆڕش لە دەستی تێكۆشەران و شۆڕشگێڕانی، نەبوونی بەرنامە و پەیڕەوێكی توكمە و كارامەیە بۆ رێوەبەری كۆمەڵگا پاش تێكدانی دۆخی كۆن و سەركەوتنی شۆڕش. بە تێگەیشتن لەوەی كە شۆڕش پرۆسەیەكی درێژخایەنە و دەبێ رەوتێكی بەردەوامی هەبێ لەسەر بنەماكانی دیالێكتیك و راوەستان بەخۆیەوە نەبینێ، بۆیەش پێداویستیمان بە دیاری كردنی ئامانج و داڕشتنی بەرنامەیەكی درێژخایه‌ن لەگەڵ پێشبینی هەیە. تەنانەت ئەوەی بە درێژایی مێژوو، گەلێك جار پاش شۆڕش گەل نەگیشتووەتە ئامانج و دەسكەوتەكانی، سەرچاوە لە نەبوونی بەرنامە دەگرێ. بە تێكۆشانێكی بەرفراوان حوكوومەتێك دەڕووخێندرێ، بەڵام بە هۆی نەبوونی ستراتژییەكی دیار و شەفاف بۆ رێوەبەری كۆمەڵگا، ناچار دەگەڕێنەوە بۆ هەمان پەرگالی رابردوو بە هێندێك گۆڕأنكاری لە سیستەمی ئیداری و كارمەندانیدا. ئەوە بنبەستێكی مەترسیدارە كە هەتا دوایی دەبێ خۆی لێبپارێزین.
دەبێ بەر لەهەر شتێك ئامانج لە گۆڕانگاری دیار بكرێ. دەمانهەوێ چ پەرگالێك بەجێی ئەوەی كۆن دابمەزرێنین؟ ئەو گەلەی كە شۆڕشی بەڕێوەبردووە لە كوێی ئەم پەرگالە ئاڵترناتیوە جێگا دەگرێ؟
یەكێك لە گرینگترین جیاوازییەكانی شۆڕش لە رۆژئاوای كوردستان، هەبوونی بەرنامە و ئامانجدار بوونێتی، كە لەسەر بنەمای ستراتژییەكی كارامە، كرداری و پێشڕەوانە بەرەو شكڵ پێدانی پەرگالی خۆڕێوەبەری دیمۆكراتیك دەڕوا. زۆر بەرچاوە كە لێرە ئامانج لە شۆڕش ئەوە بووە كە پەرگالێك رێكبخرێ و گەل لەناو سیستەمی رێوەبەری و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگاكەیدا جێگای هەبێ و دەستی هەبێ بۆ داڕشتنی داهاتوویەكی پڕ لە سەروەری. بۆ ئەو كارەش ستراتژی كارامە دابین كراوە، بەرنامەی پێویست داڕێژراوە و تاكتیكی نوێ هەڵبژیردراوە. لە كاتێكی كە هێشتا لە زۆربەی مەنتەقەكانی رۆژئاوای كوردستاندا شەڕ و پێكدادان هەیە، بەڵام پێكهاتەی پێویست بۆ بەشداریكردنی گەل لە رێوەبردنی كۆمەڵگا دروست كراوە و دەكرێ.
با ئاوڕێكی دیكەش بدەینەوە لە شۆڕشی میسر. بە هاسانی لە دەستی گەل دەریدەخەن. بەرنامە بۆ دواڕۆژ نیە و ئەگەریش هەبێ لە لایەن رۆژئاواوە دیاری كراوە. بۆیەش تەنیا جێگای دەوڵەتێك لەتەك دەوڵەتێكی دیكە دەگۆڕدرێ یانی تەنیا رواڵەت، ئاڵ‌وگۆڕی بەسەردا هاتووە. بەڵام لە رۆژئاوای كوردستان ئامانج و ستراتژی وەدیهێنانی دەوڵەت نیە. ئەوەش خاڵی هەری سەرنجراكێش و گرینگە. پێكهێنانی كۆمەڵگایەكی مەدەنی رێكخستنكراو و بەهێز كە توانای حیساب خواستنی لە هەر كەسێك و هەر رێكخراوێك هەبێ و گەل بە هەموو چین و توێژەكانێوە بڕیاردەر و پێكهێنەربێ، جێگەنەدرێ بە یەكدەستی، پاوانخوازی و بەرژەوەندیپارێزی و دیمۆكراسییەكی راستەوخۆ مسۆگەر كردن ستراتژی شۆڕشە.
4ـ پشت بستن بە هێمانە(عەناسر) دیمۆكراتیكەكان و خۆماڵی بوونی شۆڕش
هەر شۆڕشێك كە پشت نەبەستی بە هێزە دیمۆكراتیكەكانی ناوخۆی كۆمەڵگا، داهاتوویەكی غەیری شكست و نسكۆ نابێ. بەداخەوە هەر ئێستاش شایەدی ئەوەین كە لە شۆڕشەكانی بەئەنجام و بێ ئەنجامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، یا لە هێز و هێمانە دیمۆكراتیكەكان بۆ بەرژەوەندی هێندێك لایەن كەڵك وەردەگیرێ یا ئەوەی كە بە پشت بەستن بەو هێزە هاوردەكراوانەی كە بەكرێیان گرتوون هەوڵی گۆڕانكاری دەدەن. هەڵبەت لێرەدا ئاماژە بەوەش بكەم كە مەبەست ئەوە نیە كە لەتەك هێزەكانی دیمۆكراسیخوازی دەرەكی هاوكاری نەكرێ. تەنانەت پێویستە كە لە ناوبەینی هەموو هێزە دیمۆكراسیخوازەكان و ئازادیخوازەكاندا هاوكاری و هاوئاهەنگی هەبێ و دەبێ لە یەك باسكدا جێگا بگرن. ئەگەریش هەتا ئێستا پێوەندی ئەوتۆیان نەبووە، لەمەوبەدوا دەبێ خەباتیان نزیكی یەكتر بكەنەوە.
پێناسەی هێزەكانی دیمۆكراتیك چیە؟ ئەو هێزانەن كە دەكەونە دەرەوه‌ی چوارچێوەی ئەندێشەی سیستەمی دەوڵەتی. یاخود سیستەمی دەوڵەتیان بۆ رێوەبەری كۆمەڵگا قەبووڵ نیە. ئەو هێزانەی كە پێكهێنەری كۆمەڵگایەكی مەدەنی تەندروستن. ئەدی بۆچی دەبێ بەو هێزانە پشت ببه‌ستین؟
راستی مەسەلەكە لەوەدایە كە مەترسیدارترین جۆری سەرسپێردراوی(وابەستەگی) كە داهاتووی گەلێك لەناو دەبا، سەرسپێردراوی لە پێواژۆی شۆڕشدایە. مەبەست لێرەدا هاوكاری وەرگرتنە لەو هێزانەی كە ناكەونە ناو دەستەبەندی هێمانە دیمۆكراتیكەكانەوە. هاوكاریكردنی ئەوانیش بەدوور نیە لە بەرژەوەندی خوازی و داگیركاری. واتە ئەگەر هەنگاوی یەكەم لە شۆڕشدا بە پشت بەستن بەو هێزانە بێ، داهاتووش دیار دەبێ.
كە سەردانی هەركام لە دام‌ودەزگاكانی مەدەنی لە رۆژئاوای كوردستان دەكەی و لە بەرپرسانی دەپرسی كە بۆچی و بە چ ئامانجێك ئەم رێكخراوە سازكراوە؟ لە وەڵامدا دەبێژن كە بە پێشنیاری خەڵك و بە هاوكاری و دەستپێشخەری خۆیان دروست كراوە و بۆخۆشیان چاوەدێری بەسەردا دەكەن و لە هەموو چین‌وتوێژەكانی كۆمەڵگا ئەندامی وەرگرتووە و بەشداری چالاكانەشیان هەیە. لەو بەشەی كوردستاندا لە هەموو تواناكارییەكان بۆ رێوەبردنی كۆمەڵگا بەبێ هیچ هەڵاواردنێك كەڵك وەردەگیرێ. بۆ وێنە سەرنج بدەنە یەكینەكانی پاراستنی گەل لە رۆژئاوای كوردستان. هێزەكانی (YPG) بە بەشداری هەموو هێمانە دیمۆكراتیكەكان پێكهاتووە. لە نەتەوەكانی عەرەب و سووریانی و هەروەها باوەڕمەندانی هەموو ئایین و ئایینزاكانی جودای تێدایە. لەبەر ئەوەش، خۆی لە هەمبەری هەموو پێكهاتە و ئەندامانی كۆمەڵگا بەرپرسیار دەبینێ. ئەركی پاراستنی هەموو ئەو رەنگانەی لە ئەستۆ گرتووە و بە شێوازێكی یەكسان دەیانپارێزێ. ئەگەر كە بەستێنی بەشداری هەموو لایەنەكان لە رێوەبەری كۆمەڵگادا هەبێ، هیچ باڵ و لایەنێك ئیزنی ئەوە بە خۆی نادا كە ببێتە سەرسپێردراوی هێزێكی دەرەكی.